Microsoft Word Baburname doc

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

398

 

Bədəxşanda olan Məhəmməd Hümayunu [Baburun oğlu] bir ildən bəri 

görməmişdik. Bizim üçün darıxdığına görə Bədəxşanı qaynatası Süleyman 

Mirzəyə tapşırıb bir gün Kabilə gəlir. Kamran Mirzə də Qəndəhardan Kabi-

lə gəlmişmiş. Bayram meydanında görüşüb heyrətlə bu gedişin səbəbini so-

ruşmuş. Məhəmməd Hümayun da bizim üçün darıxdığını söyləyərək Hindal 

Mirzəni Kabildən Bədəxşana göndərdikdən sonra dərhal bizə doğru hərəkət 

edir. Bir neçə gün sonra xilafət mərkəzi olan Aqraya gəlib anası ilə onun 

haqqında danışıb oturarkən içəri girdi. Könüllər çiçək kimi açılaraq gözlər 

işiq kimi parladı. Hər gün ziyafət verilirdi, lakin onun şərəfinə xüsusi olaraq 

böyük bir ziyafət verib əyləncələr tərtib etdik. Uzun zaman birlikdə olaraq 

səmimi ünsiyyət qurduq. Həqiqətən, söhbətdə misilsizdi, mükəmməl bir in-

san idi. 

Məhəmməd Hümayunun Bədəxşandan gəldiyi zaman Kaşğar xanla-

rından olub bizə də qohumluğu çatan Sultan Səid xan [oğlu] Reşid xanı Yar-

kənddə qoyub boş bir xəyalla Bədəxşan tərəfinə  hərəkət etmişdi. Lakin o 

Bədəxşana varmadan az əvvəl Hindal Mirzə gedib Qaleyi-Zəfərə girmişdi. 

Sultan Səid xan da üç ay mühasirədən sonra heç bir şey edə bilmədən geri 

qayıtmışdı. 

Bizə isə kaşğarlıların gəlib Bədəxşanı aldıqları şəklində xəbər gəlmiş-

di. Biz də Xoca Xəlifəyə Bədəxşana gedib nə etmək lazımsa elə də etməsini 

əmr etdik. Amma o, düşüncəsizliyindən bunu qəbul etmədi. Məhəmməd 

Hümayuna «Sənin getmən necə olar?» dedik. O da «Əmrə çarə yoxdur, la-

kin öz arzumla hüzurdan ayrılmamağa söz verdim» deyə cavab verdi. Onun 

üçün Süleyman Mirzənin Bədəxşana getməsinə izin verildi. 

Sultan Səidə də «Bizim sizdə bu qədər haqqımız olmasına baxmaya-

raq sizin belə iş görməyiniz bizə qəribə gəldi. İndilik Hindal Mirzəni yanı-

mıza çağıraraq [Hümayunun qaynatası] Mirzə Süleymanı göndərdik. Haq-

qıma riayət edərək Bədəxşanı bizim oğlumuz Mirzəyə təslim etsəniz, yaxşı; 

yoxsa bizim günahı üzərimizdən atıb mirası varisinə təslim edəcəyimizi bil-

sinlər» deyə yazdıq. 

Mirzə Süleyman hələ Kabilə varmadan düşmən Bədəxşandan əl çəkib 

sükunət təsis etmiş, Mirzə Süleyman Bədəxşana vardıqdan sonra da Hindal 

Mirzə şəhəri ona təslim edib Hindistana hərəkət etdi.  

Məhəmməd Hümayuna qərargahı olan Sənbələ getməsinə izin verildi. 

Altı ay qədər orada oldu. Belə görünür ki, oranın suyu və havası ona düşmə-

di. Qızdırmaya tutulurmuş. Get-gedə bu, uzun çəkməyə başlayır. Bunu du-

yunca mahir təbiblərə göstərib xəstəliyini tədavi etmək üzrə onu əvvəlcə 

Dehliyə və oradan da gəmiylə buraya gətirmələrini əmr etdim. Çay yoluyla 

bir neçə gündə gətirdilər. 

Təbiblərin bütün tədavilərinə baxmayaraq yaxşılaşmadı. Böyük bir 

---

BABURNAMƏ 

 

399

adam olan Mir Əbülqasım «Belə  xəstəliklərin  əlacı budur: tanrı  təalanın 

səhhət verməsi üçün yaxşı  şeylərdən birini nəzir demək lazımdır» deyə 

söylədi. «Məhəmməd Hümayunun məndən başqa daha yaxşı bir şeyi yox-

dur; mən özümü nəzir edim, Allah qəbul etsin», deyə ağlıma gəldi. 

Xoca Xəlifə və digər yaxınlar «Məhəmməd Hümayun necə olsa yaxşı-

laşar, siz bu sözü nə üçün ağzınıza alırsınız. Bunu etməkdə məqsəd dünya 

malından yaxşı bir şeyi nəzir etməkdir. Məsələn, İbrahim savaşında ələ ke-

çən və Məhəmməd Hümayuna ehsan etdiyiniz almazı nəzir etmək lazımdır» 

deyə danışdılar. 

«Onun əvəzində dünya malı nədir ki?  Onun vəziyyəti pis olduğu üçün 

mən də özümü ona fəda edirəm. İş o dərəcə vahiməlidir ki, mən onun halsız-

lığına dözə bilmirəm» dedim. O vəziyyətdə gedib üç dəfə  baş ucunda dola-

naraq «Nə dərdin varsa, mən öz üzərimə aldım» dedim. 

Bundan sonra mən ağırlaşdım, o, yüngülləşdi. O sağalıb qalxdı, mən 

isə xəstə olub yıxıldım. 

Dövlətin irəli gələnlərini və  məmləkət  ərkanını çağırıb biət  əllərini 

Hümayunun əllərinə verib onu yerimə və vəliəhdliyə təyin etdim, taxtı ona 

təslim etdim. Xoca Xəlifə, Qənbər Əli bəy, Turdu bəy, Hindu bəy və bu qə-

rarda hazır olan digər kimsələrin hamısı də qəbul edib bağlandılar. 

Doqquz yüz otuz yeddinci ildə, cəmadiyüləvvəl ayının altısında, pad-

şah öz əliylə tikdiyi çarbağda bu vəfasız aləmlə vidalaşdı. Tarix, mərsiyə, 

qəsidə və tərkiblər söyləyən böyük müasirlər arasından Mövlana Şəhab Mü-

əmmai bu misranı tarix düşürdü: 

Hümayun bud varisi-mülkiyu  

Hümayun məmləkətinin varisi oldu. 

O qabiliyyətli padşahın məziyyətlərini söyləməklə və yazmaqla bitir-

mək mümkün deyil. Lakin qısaca budur. Bu səkkiz  əsl sifət onun şəxsiınə 

xasdı: 1. Yüksək mühakimə. 2. Müstəsna himmət. 3. Vilayət almaq. 4. İdarə 

etmək. 5. Abadlıq. 6. Tanrı təala bəndələrinə rifah istəyi. 7. Əsgərin könlünü 

qazanmaq. 8. Ədalətli olmaq.  

Fəzilət babında  əskiyi yoxdu. Türkcə  və farsca nəzm və  nəsir söylə-

məkdə misilsizdi. Bilxassə türkcə divanında təzə  məzmunlar tapıb söylə-

mişdir. Bir də Mübin adında bir məsnəvi kitabı vardır, dil bilən oxumuş xalq 

arasında onun qədər lətifi yoxdur. Xoca Əhrarın tərtib etdiyi Validəyyə adlı 

bir risaləni bu padşah nəzmlə çevirmişdir. Baburiyə dedikləri bu kitabı türk-

cə bilməyənlərə asan olması üçün Bayram xanın oğlu Mirzə xana türkcədən 

farscaya tərcümə etməsini əmr etdi. 

O padşah musiqi elmindən də anlardı. Bu rübaini farsca söyləmişdir: 

Dərvişanra əgər nə əz xoy-e-şanəm, 

Leyk əz dilü can müqtəd işanəm, 

Dur əst miquy şahi əz dərvişi, 

---