Microsoft Word Baburname doc

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

40

yolundan Sultan Mahmud Mirzəyə adam göndərdilər və onu dəvət etdilər. 

Sultan  Əbu Səid Mirzənin böyük qardaşı  Mənuçöhr Mirzənin oğlu Məlik 

Məhəmməd Mirzə səltənət iddiası ilə bir neçə sərsərini başına yığıb ordudan 

ayrıldı. Səmərqəndə gəldi, ancaq heç nə əldə edə bilmədi, yalnız özünün və 

bir neçə günahsız şahzadənin ölümünə səbəb oldu. 

 

SULTAN MAHMUD MİRZƏNİN 

SƏMƏRQƏND TAXTINA ÇIXMASI 

 

Sultan Mahmud Mirzə bu xəbəri alan kimi dərhal Səmərqəndə gələrək 

heç bir əziyyət və zəhmət çəkmədən taxta oturdu. 

Aşağı və yüksək təbəqəyə mənsub əsgərin və xalqın çoxu elədiyi bir 

çox işdən dolayı Sultan Mahmud Mirzəyə nifrət etdilər və qaçıb dağıldılar. 

Bu işlərdən biri budur: əvvəlcə bəhs edilən Məlik Məhəmməd Mirzə (23 b) 

onun əmisinin oğlu, özünün də kürəkəni idi. Sultan Mahmud Mirzə onu di-

gər dörd mirzə ilə birlikdə Göy saraya çıxarmışdı. İkisinin həyatını bağışla-

yıb Məlik Məhəmməd Mirzə ilə digər bir mirzəni asdı. Bunların bəziləri za-

tən padşah olacaq adamlar deyildi və belə bir iddiaya da heç zaman düşmə-

mişdilər. Düzdür, Məlik Məhəmməd Mirzədə bir az qəbahət vardı, ancaq di-

gərlərinin heç bir suçu və xətası yox idi. 

Sultan Mahmud Mirzənin nizam-intizamı və idarəçiliyi çox yaxşı idi. 

Ədalətli idi. Siyaq elmini [maliyyə-hesab işi] bilirdi. Ancaq zülm və fisqə 

mail idi. Səmərqəndə girəndə yeni qayda və nizamlar, mükəlləfiyyət və ver-

gilər qoymağa başladı.  Əvvəllər kasıblar və dilənçilər Xoca Übeydullah 

həzrətlərinin adamlarının himayəsinə  sığınaraq zülm və  təcavüzdən qurtu-

lurdu. İndi isə sığınanlar bir yana, şəxsən onlara qarşı da təcavüz və təzyiq 

göstərməyə başladılar; hətta bu təcavüz və şiddət Xocanın öz övladlarından 

da yan keçmədi. 

Özü zalım və fasiq olduğu kimi, bəyləri və adamları da zalım və fasiq 

idi. Hisar xalqı, özəlliklə də Xosrov şaha mənsub olanlar daima içməklə və 

zina ilə məşğul olurdular. O dərəcədə ki, bir gün Xosrov şahın adamlarından 

biri bir kişinin arvadını alıb götürmüş və qadının (24 a) əri Xosrov şahın ya-

nına gəlib şikayət edərək ədalət tələb etmişdi. Xosrov şah da ona bu cavabı 

vermişdi: «Neçə ildir bu qadın səninlə  bərabər idi, qoy bir neçə gün də 

onunla bərabər olsun». 

Şəhər  əhalisinin,  əsnafın və  əsgərlərin uşaqları zorla çöhrə

1

 edilmək 

qorxusu altında evdən bayıra çıxmazdı. Səmərqənd  əhalisi Sultan Əhməd 

Mirzənin iyirmi-iyirmi beş il sürən səltənəti zamanında bolluq içində və ra-

                                                           

1

 Çöhrə: əslində, "üz, gözəl üz" anlamına gələn deyim burada "oğlan" mənası daşıyır.   

* Şeir Sədi Şirazinin  Gülüstan adlı əsərindən alınmışdır. 

 

---

BABURNAMƏ 

 

41

hat yaşamışdı.  İşlərin çoxu Xoca [Übeydullah] həzrətləri tərəfindən doğ-

ruluqla və şəriətə uyğun olaraq həll edilirdi. Bu zülm və fəsad üzündən əha-

linin canı və könlü rəncidə oldu. Böyük və kiçık, fəqir və miskin hamı lənət 

və bəddua üçün əl götürüb ağız açdı. 

Həzər kon zərdi dər onhayi-rəş, 

Ki rüşti dər an aqibət sər künəd.  

Bəhəm bər məzan to təvani-dili 

Ki ahi-cənahi bəhəm bər zənəd*. 

 

Yaralı könüllərin dərdindən qorx,  

Çünki könlünün yarası nəhayət zühur edər;  

Əlindən gəldiyi qədər bir könülü incitmə, 

Çünki bir ah bir dünyanı alt-üst edər. 

Sultan Mahmud Mirzə bu zülm və  fəsad üzündən Səmərqənddə beş-

altı aydan artıq hökm sürmədi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

42

FƏRQANƏ - 900 (2 OKTYABR 1494 - 21 SENTYABR 1495) 

 

DOQQUZ YÜZÜNCÜ İLİN HADİSƏLƏRİ 

 

Mənim yanıma [Baburun əmisi] Sultan Mahmud Mirzədən Əbdülqüd-

düs bəy adlı bir elçi gəldi. Sultan Mahmud Mirzənin böyük oğlu Sultan Mə-

sud Mirzə ilə böyük qardaşı Sultan Əhməd Mirzənin Ağ  bəyim [Səlihə 

Sultan bəyim] adlı ikinci qızının mərasimlə keçirilən toy hədiyyəsini gətirdi. 

Altın və gümüşdən badam və fıstıqlar düzəltmişdilər. 

Bu gələn elçinin Həsən Yaqubla qohumluğu varmış və bəzi şeylər vəd 

edərək onu [Sultan Mahmud] Mirzənin tərəfinə keçirmək istəyirmiş. (24 b) 

Həsən Yaqub qeyri-müəyyən cavab verdi, hətta bu işə könlü varmış kimi 

görünüb elçini yola saldı. Beş-altı ay sonra Həsən Yaqubun rəftarı dəyişdi, 

ətrafındakılara və digər adamlara qarşı pis münasibət göstərməyə başladı. İşi 

o dərəcə irərli götürdü ki, məni uzaqlaşdıraraq yerimə [Baburun kiçık qar-

daşı] Cahangir Mirzəni padşah etmək istədi. Həsən Yaqubun digər əmirlər 

və sipahilərlə

1

 də arası yaxşı deyildi. Onun bu fikrini hamı başa düşmüşdü. 

Xoca [Mövlana] qazı, Qasım Koçin, Əli Dost Tağayi, Uzun Həsən və mə-

nim tərəfimi tutan digər adamlar nənəm İsən Dövlət bəyimin yanında top-

laşdılar və onun yaratdığı qarışıqlığa son vermək üçün Həsən Yaqubu vəzi-

fələrindən çıxarmağı qərara aldılar. 

Qadınlar arasında fikir və tədbir xüsusunda nənəm İsən Dövlət bəyim 

kimi bir qadın az tapılardı. Fövqəladə  ağıllı  və  tədbirli idi. İşlərin çoxu 

onunla məsləhətləşdikdən sonra görülürdü. 

Həsən Yaqub ərkdə idi. Anam və nənəm İsən Dövlət bəyim dış kur-

qanda, bürcdə idi. Qərarın yerinə yetirilməsi üçün ərkə getdim. Həsən Ya-

qub quş ovuna çıxmışdı, amma vəziyyəti xəbər aldı və geri dönmədən Sə-

mərqənd (25 a) tərəfinə getdi. Onunla birlikdə hərəkət edən bütün adamlar 

və  bəylər yaxalandı. Bunlar arasında Məhəmməd Bakir bəy, Sultan Mə-

həmməd Duldayın atası Sultan Mahmud Dulday və bir neçə kişi daha vardı, 

onlardan bəzilərinin Səmərqəndə getməsinə izin verildi. Eşik ixtiyarlığı  və 

Əndicanın idarəsinin Qasım Kuçinə tapşırılması qərara alındı. 

Həsən Yaqub Səmərqənd yolunda Kəndi-Badama qədər varmışdı. Bir 

neçə gün sonra pis niyyətlərlə Axsiyə hərəkət edərək Hukan civarına gəldi. 

Bunu xəbər alınca bəzi bəylər və igidlər onun üzərinə axınçı olaraq gön-

dərildi. Bu axınçı bəylər də özlərindən əvvəl bir dəstə igidi önçü olaraq gön-

dərdilər. Həsən Yaqub bunu xəbər alınca, gecə önçü olaraq göndərilmiş bu 

igidlərin üstünə yürüyüb onları ox yağmuruna tutdu. Ancaq qaranlıqda öz 

                                                           

1

 Sipahi və sipahilik: atlı əsgər və bu hərbi qrupa mənsub olanlar və onların gördükləri 

işi ifadə etmək üçün işlənən termin.  

 

---