Microsoft Word beynelxalq neqliyyat huququ hazir Восстановлен
Yüklə 6,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri
- Beynəlxalq nəq- liyyat hüququ- nun predmeti
- Qeyri-hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri
- Beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetini
- Beynəlxalq xüsusi nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetini
27
Yuxarıda göstərilən mənalarda beynəlxalq nəqliyyat hüququ anlayışı bir-biri ilə sıx surətdə bağlıdır. Lakin onlar tam üst-üstə düşmürlər. Belə ki, onların metod və predmeti, habelə strukturu müxtəlif olmaqla bir-birindən fərqlənir. Beynəlxalq nəqliyyat hüququnun predmeti dedikdə obyektiv mənada, yəni hüquq normalarının sistemi mənasında beynəlxalq nəqliyyat hüququnun tənzimlədiyi ictimai münasibətlər başa düşülür; o, belə bir suala cavab verir: beynəlxalq nəqliyyat hüququ nəyi, hansı növ ictimai münasibətləri nizama salır? Qeyd etmək lazımdır ki, müasir beynəlxalq münasibətlər xarici iqtisadi əlaqələrin genişlənməsi ilə xarakterizə olunur. Bu əlaqələrin təmin olunmasında beynəlxalq nəqliyyat əhəmiyyətli rol oynayır. Belə ki, dövlətlər arasında xarici iqtisadi əlaqələr, xüsusilə beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsas forması olan beynəlxalq ticarət məhz beynəlxalq nəqliyyat vasitəsi ilə həyata keçirilir. Beynəlxalq iqtisadi (ticari) münasibətlər realizə olunan zaman beynəlxalq daşıma əməliyyatının predmeti olan obyektlər (yük, baqaj və s.) bir ölkədən digərinə aparılır ki, bu da yalnız beynəlxalq nəqliyyatın sayəsində mümkün olur. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin həyata keçirilməsi prosesində beynəlxalq nəqliyyatın fəaliyyəti ilə bağlı olaraq müəyyən növ münasibətlər əmələ gəlir ki, onlara beynəlxalq nəqliyyat
nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetini təşkil edir. Beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri iki qrupa bölünür: -hakimiyyət xarakterli münasibətlər; -qeyri-hakimiyyət xarakterli münasibətlər.
dedikdə beynəlxalq nəqliyyat daşımaları sahəsində dövlətlər arasında yaranan münasibətlər başa düşülür; bu qrup münasibətlər yalnız dövlətlər arasında, habelə dövlətlərlə hökümətlərarası beynəlxalq təşkilatlar arasında yaranır. Hakimiyyət xarakterli olduğuna görə
28
həmin münasibətlərdə ayrı-ayrı ölkələrin fiziki və ya hüquqi şəxslərinin iştirak etmələri istisna olunur, qeyri-mümkündür. Hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri beynəlxalq ümumi hüquqla tənzimlənir; bundan ötrü beynəlxalq ümumi hüquq öz tərkibində ayrıca struktur hissə nəzərdə tutur ki, bu hissə beynəlxalq nəqliyyat hüququ adlanır. Bu baxımdan həmin struktur hissəni qazaxıstanlı müəllif Q.İ.Tuleuqaliyev haqlı olaraq beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququ adlandırır. 1
Qeyri-hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri dedikdə ayrı-ayrı ölkələrin fiziki və ya hüquqi şəxsləri arasında beynəlxalq nəqliyyat daşımaları sahəsində yaranan münasibətlər başa düşülür; bu münasibətlər beynəlxalq nəqliyyat daşıma prosesinin iştirakçıları (daşıyıcılar, yükgöndərənlər, sərnişinlər və s.) arasında əmələ gəlir. Buna görə də hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olan, hakimiyyət funksiyasını həyata keçirən dövlətlər arasında həmin münasibətlərin yaranması qeyri- mümkündür. Lakin dövlət qeyri-hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətlərinin bir tərəfində subyekt qismində çıxış edə bilər; belə halda qarşı tərəf (kontragent rolunda hökmən xarici şəxs çıxış etməlidir. Məsələn, dövlətə məxsus olan yükü xarici nəqliyyat firması (daşıyıcı) xarici ölkəyə daşıyır. Bu kimi hallarda qeyri- hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri əmələ gəlir.
Əlbəttə, qeyri-hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri beynəlxalq hüquqla, daha doğrusu onun struktur hissəsi olan beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququ ilə tənzimlənə bilməz, həmin münasibətlərin ancaq beynəlxalq xüsusi hüquqla tənzimlənməsi mümkün ola bilər. Bundan ötrü beynəlxalq xüsusi hüquq öz tərkibində ayrıca struktur hissə nəzərdə tutur ki, həmin hissə beynəlxalq xüsusi nəqliyyat hüququ adlanır. Təsadüfi deyildir ki, beynəlxalq xüsusi hüququn hissəsi kimi beynəlxalq nəqliyyat
1 Бах: Тулеугалиев Г.И. Избранные труды по транспортному праву. Алматы:НИИ частного права Каз ГЮУ, 2003, с.329.
29
hüququ bəzi müəlliflər tərəfindən «beynəlxalq xüsusi nəqliyyat hüququ» adlanır. 1
Beləliklə, beynəlxalq nəqliyyat hüququna iki aspektdən baxmaq lazımdır: -birinci, beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququ kimi; -ikinci, beynəlxalq xüsusi nəqliyyat hüququ kimi. Beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetini dövlətlər arasında, habelə dövlətlərlə hökumətlərarası beynəlxalq təşkilatlar arasında yaranan hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri təşkil edir. O, beynəlxalq nəqliyyat sahəsində dövlətlərarası qarşılıqlı münasibətləri tənzimləyir. Məsələn, beynəlxalq nəqliyyat yollarından istifadə məsələləri ilə əlaqədar dövlətlər arasında yaranan münasibət hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətidir və buna görə də həmin münasibət beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetini təşkil edir. Başqa bir misalda, Mülki aviasiya haqqında Çikaqo Konvensiyasının 1-ci maddəsinə görə, hava məkanı üzərində dövlət suverenliyi tanınır; bununla bağlı olan münasibətlər də beynəlxalq ümumi nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetinə daxildir.
predmetini isə beynəlxalq nəqliyyat prosesinin iştirakçıları (yükgöndərənlər, daşıyıcılar, yükalanlar, sərnişinlər və s.) arasında yaranan qeyri-hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri təşkil edir. Qeyri-hakimiyyət xarakterli beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri dedikdə isə xarici elementli (beynəlxalq elementli) nəqliyyat öhdəlikləri başa düşülür ki, bu öhdəliklərdə fiziki şəxslər, hüquqi şəxslər və (və ya) dövlət iştirak edir. Məhz bu öhdəliklər beynəlxalq xüsusi nəqliyyat hüququnun nizamasalma predmetini təşkil edir. 2
1 Мясялян, бах: Садиков О.Н. Правовое регулирование международных перевозок М., 1981, с.5. 2 Ерпылева Н.Ю. Международное транспортное право // Законодательство и экономика. 1997, № 9-10, с.72. Yüklə 6,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|