Microsoft Word din ve devlet elaqeler doc
Yüklə 482,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Rəbbin istəsəydi, yer üzərində olanların hamısı inanardı. Elə isə, insanları inanmağa sənmi məcbur edəcəksən” (Yunus 10/99) 4- DƏYƏRLƏNDİRMƏ
- “Əgər səbirli olub qorunsanız, onların hiylələri sizə bir zərər verməz!” (Ali İmran 3/120)
Fransız dilində dini quruluşların hakimiyyətindən asılı olmayan təşkilata laik (laic və ya laique) qurum deyilir. 74 Fransada dini quruluş deyərkən Katolik kilsəsi başa düşülür. Dolayısı ilə bu kilsənin hakimiyyətində olmayan hər bir dövlət qurumu laikdir. 109. Laisizm mübarizəsi dinə qarşı deyil, kilsəyə qarşı aparılmışdır. Belə ki, Fransada Müəssislər Məclisinin üzvləri tərəfindən hazırlanan və Avqust 1789-cu ilin avqust ayında qəbul edilən İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsinin 10-cu maddəsi fikir azadlığını, 11-ci maddəsi isə ifadə azadlığını tənzimləyirdi. Bu bəyannamə 1791-ci ildə qəbul edilən Fransa Konstitusiyasının giriş hissəsini (preambula) təşkil etmişdi. 75 Sözügedən konstitusiya katolik kilsənin imtiyazlarına son qoymağı, protestant, yəhudi və ya dini mənsubiyyəti olmayan vətəndaşların hüquq bərabərliyinin bərpasını, xüsusilə din və vicdan azadlığı ilə əlaqədar istənilən növ dini görüşə bərabərhüquqlu yanaşmanı qarşısına məqsəd qoymuşdu
76 . Çünki teokratik quruluşda başqa bir din mənsubuna yaşamaq hüququ tanınmazdı. Bu hərəkət dinə qarşı yönəlsəydi, müvəffəqiyyət qazandıqdan sonra insanlara din azadlığı tanınmaz, əksinə, bu azadlıq tamamilə ortadan qaldırılardı. 110. 1948-ci ildə BMT Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilən Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi də düşüncə, vicdan və din azadlıqlarını təsdiqləyərək teokratiyanın qarşısını almağa çalışmışdır. Bu maddə də dinə deyil, kilsənin hakimiyyətinə qarşı yönəlmişdir. Bu hərəkat dini sosial və ictimai həyatdan təcrid etmək məqsədini də güdmür. Bu, ümumiyyətlə, ağlasığmazdır. Dindar insan dininin tələbini bir kənara qoyaraq başqa insanların tələblərini icra edə bilməz. İcra etmək məcburiyyətində qalsa da, buna ya gizli, ya da açıq şəkildə
74 Böyük Larousse Ensiklopediyası, “Laic” başlıqlı məqalə. 75 Böyük Larousse Ensiklopediyası, “Laic” başlıqlı məqalə. 76 GRIC (Groupe de Rechercehes İslamo-Chretien = İslam-Xristiyan Araşdırmaları birliyi), Din və Dövlət, İslamochristana, 12, Roma, 1986, s. 49-72. Tərcümə M.Səid Xətiboğlu, İslami araşdırmalar jurnalı, c. III, 3-cü say, Ankara, 1989, s. 102. qarşı çıxar. Bu da öz növbəsində ictimai asayişin pozulmasına səbəb olur. Sözügedən Bəyannaməsinin 18-ci maddəsində deyilir:
111. Bütün bunlar onu göstərir ki, laisizm dövlətin dini təşkilatların hakimiyyətindən azad olaraq müstəqilləşməsi deməkdir. Yəni laisizm dövlətin bir xüsusiyyətidir. *Dünyada ən çox müsəlmanın yaşadığı İndoneziya konstitusiyasının 29-cu maddəsi belədir: “1-ci bənd: Dövlət təkallahlılıq inancına əsaslanır. 2-ci bənd: Dövlət hər bir vətəndaşının din və ibadət azadlığına, öz din və inancına uyğun şəkildə yaşamasına və tətbiq etməsinə təminat verir. 9-cu maddə də eyni zamanda, Başçı və müavini rəsmi olaraq vəzifələrinə başlamadan əvvəl, inandıqları dinə görə and içərlər. * 1982-il tarixli Türkiyə Respublikası Konstitusiyasının 2-ci maddəsi də laisizmi dövlətin bir özəlliyi kimi göstərir. Maddənin mətni aşağıdakı kimidir: “Türkiyə Respublikası cəmiyyətin rahatlığı, milli həmrəylik və ədalət anlayışına əsaslanan, insan hüquqlarına hörmət bəsləyən, Atatürk millətçiliyinə bağlı olan, başlanğıc hissəsində şərh edilmiş əsas prinsiplərə söykənən, demokratik, laik (düyəvi) və sosial hüquqi dövlətdir”. bir başqa xüsusiyyəti də insan haqlarına hörmətlə yanaşmasıdır.
77 Böyük Larousse Ansiklopediyası, insan maddəsi.İst. 1986. Konstitusiyanın 24-cü maddəsi hər bir vətəndaşın vicdan, dini etiqad və əqidə azadlığına malik olduğunu təsdiqləyir. 26-cı maddə ilə də fikri açıqlamaq və yaymaq azadlığını təsdiq edir. Mövzu Quran əsasında dəyərləndirildikdə Quranda din azadlığının dəyişməz əsas müddəalara söykəndiyi görülür. Dinin əsası imandır. İmanın özəyi də qəlb ilə təsdiqdir. Qəlb insanın daxili dünyasındadır. İnsan burada mümkün olduğu qədər azaddır. Bu səbəbdən heç bir inanc insana zorla qəbul etdirilə bilməz. Din azadlığının təminatçısı Qurandır. Uca Allah belə buyurur: “Rəbbin istəsəydi, yer üzərində olanların hamısı inanardı. Elə isə, insanları inanmağa sənmi məcbur edəcəksən?” (Yunus 10/99) 4- DƏYƏRLƏNDİRMƏ 112. Tövratda teokratiyanın dəlili olaraq göstərilən ifadə Həzrət Süleymana (ə) aiddir. Əlimizdəki Tövrata görə Həzrət Süleyman (ə) Allahın elçisi deyil, bir kral olmuşdur. 78 Amma Quran Həzrət Süleymanı (ə) Allahın elçisi kimi təqdim edir. Tövratda Həzrət Süleymana (ə) aid olduğu bildirilən ifadə belədir: “Oğlum! Rəbbdən və padşahdan qorx, qiyamçılara qoşulma!” 79 Kraldan qorxmaqla bağlı tövsiyə onun zülmündən qorunmaq məqsədini də daşıya bilər. Çünki bu haqsızlığa qarşı bir növ mübarizədir. Necə ki, Quranı Kərimdə kafir və münafiqlərdən qorunmaqla əlaqədar bənzər bir ifadə vardır. Uca Allah buyurur:
“qorunma” deyə tərcümə etdiyimiz “ittiqa” ( ءا قتا ) sözü “qorxu” kimi də tərcümə edilir.
78 Müqəddəs Kitab, Süleymanın məsəlləri, I/1. 79 Müqəddəs Kitab, Süleymanın məsəlləri, XXIV/21. “Qiyamçılara qoşulma” ifadəsi də “fitnə-fəsad törədənlərə qoşulma” şəklində izah edildiyi təqdirdə Həzrət Süleymana (ə) aid olduğu ifadə edilən bu söz teokratiyanın dəlili sayılmayacaqdır. 113. İncildəki mətnlərə gəlincə, Paulun və Peterin məktublarının İncilin tərkib hissəsi kimi təqdim edilməsi Qurana görə qəbuledilməzdir. Çünki Qurana görə İncil Allahın kitabı, Həzrət İsa (ə) da elçisidir 80 . Peter və Paul isə sadəcə iki xristiandır. Peter Həzrət İsanın (ə) havarilərindəndir 81 . Paul isə Quranın şərh etdiyi mənada həvari deyildir. Amma xristianlar onu həvarilərdən biri sayırlar 82 . Həzrət İsanın (ə) həvariləri Qurana görə Həzrət Məhəmmədin (s) səhabələri misalındadır. 83
insan sözü olmamalıdır. Amma əlimizdəki Tövrat və İncilə insan sözü qarışdırılmışdır. Bunun ən açıq sübutu Paul və Peterin məktublarıdır. Quranda Allahın sözləri xaricində bir söz belə öz əksini tapmamışdır. Həzrət Məhəmmədin (s) sözləri Quranın xaricindədir və “hədis” adlandırılır. Həvarilər isə Həzrət Əli (r.ə.) və Həzrət Əbu Bəkr (r.ə.) kimidir. Əli (r.ə.) və Əbu Bəkrin (r.ə.) sözlərinə “səhabə sözləri” deyilir. Peyğəmbərin (a.s.) sözləri Quranla eyni səviyyədə qəbul edilə bilməz. Səhabələrin sözləri də Peyğəmbər sözü səviyyəsində ola bilməz. Beləliklə, Peter və Paulun məktubları İncilin bir hissəsi sayıla bilməz. Onların hər biri insan sözüdür. İncildə Həzrət İsa çarmıxa çəkilib dəfn edildikdən üç gün sonra qəbrindən çıxmış, Qalileyada 11 həvarisinə görünmüş və belə demişdir: “Göydə və yer
80 “... Ona (Məryəm oğlu İsaya) haqq yolun göstəricisi və nur olan, özündən əvvəlki Tövratı təsdiq edən İncili qorunanlara doğru yol və nəsihət olaraq verdik”. (Maidə 5/46) 81 Bax. Böyük Larousse Ansiklopediyası, Petrus və Pavlos maddələri İst. 1986. 82 Paul Həzrət İsanı (ə) görməmişdir. Əlimizdəki İncildə Paulun əsil adının Şaul olduğu (Həvarilərin işləri, 13/9), qəti bir xristian düşməni ikən, Şam yolunda anidən göydə parlayan bir nurun ətrafını bürüdüyü, Həzrət İsanın (ə) ona səsləndiyi (Həvarilərin işləri, 9/3-6), sonra onun Hz.İsaya iman gətirdiyi və vəftiz edildiyi (Həvarilərin işləri, 9/18) göstərilir. Buna görə Paul Quranın haqqında söz açdığı həvarilərdən deyildir.
üzündə bütün səlahiyyət mənə verilmişdir. Beləliklə, gedin, bütün millətləri mənim şagirdim edin; onları Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh adı ilə vəftiz edin; sizə əmr etdiyim hər şeyə riayət etməyi onlara öyrədin. Budur, mən dövrün sonuna qədər hər gün sizinləyəm”. 84
Bu sözlər kilsənin, güclü oluğu dövrdə dövlətlər üzərində hakimiyyətini təmin etmişdir. Eyni İncilin bir başqa ifadəsinə görə Həzrət İsa (ə) dünyaya hakimiyyət qurmaq üçün deyil, xidmət etmək və həyatını qurban vermək üçün gəlmişdir. 85 Bu,
öncəki ifadə ilə ziddiyyət təşkil edir. Quran Həzrət İsanın (ə) vəfatından sonra dünya ilə əlaqəsinin kəsildiyini və baş verənlərdən xəbərdar olmadığını bildirir. “Allah, (qiyamət günü) deyəcəkdir: “Ey Məryəm oğlu İsa! Sənmi insanlara: “Məni və anamı özünüzə Allahla yanaşı iki ayrı tanrı bilin!” - demişdin?” O da belə cavab verəcəkdir: “Əsla, haqqım çatmayan bir şeyi demək mənə yaraşmaş; Əgər bunu mən demiş olsaydım, Sən onu mütləq bilərdin; Sən, mənim içimdə olanı bilirsən; mən isə Sənin zatında olanı bilmirəm. Şübhəsiz, qeybləri bilən ancaq Sənsən! Mən onlara ancaq Sənin mənə etdiyin əmri çatdırıb belə demişəm: “Mənim də, sizin də Rəbbiniz olan Allaha ibadət edin!” Nə qədər ki, onların arasında idim, onlara şahid mən idim. Məni vəfat etdirdikdən sonra artıq onlar üzərində nəzarətçi Özün oldun. Şübhəsiz, Sən hər şeyə şahidsən”. (Maidə 5/116-117)
84 Mattanın nəql etdiyi Müjdənin son cümlələri olan “İsa şagirdlərinə tapşırıq verir” başlıqlı bu hissənin başlanğıcı belədir: “On bir şagird Qalileyaya, İsanın onlara təyin etdiyi dağa getdi. İsanı gördükdə Ona səcdə qıldılar. Bəzisi isə şübhə etdi. İsa yaxaınlaşıb onlara dedi: “Göydə və yer üzündə bütün səlahiyyət mənə verilmişdir. Beləliklə, gedin, bütün millətləri Mənim şagirdim edin; onları Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh adı ilə vəftiz edin; sizə əmr etdiyim hər şeyə riayət etməyi onlara öyrədin. Budur, mən dövrün sonunadək hər gün sizinləyəm”. (Müqəddəs Kitab, Mattanın nəql etdiyi Müjdə, XXVIII/16-20) 85 “... Beləcə, Bəşər oğlu gəlmədi ki,Ona xidmət etsinlər, gəldi ki, Özü xidmət etsin və çoxlarını satın almaq üçün öz canını fidyə versin”. (Müqəddəs Kitab, Mattanın nəql etdiyi Müjdə, XX/28) Həzrət Məhəmmədin (s) sözləri Quran ayəsi olmadığı kimi Həzrət İsanın (ə) sözləri də İncil ayəsi deyildir. Həzrət İsanın (ə) vəfatından sonra söylədiyi iddia edilən sözlər onun sözü belə sayıla bilməz. Teokratiya bu sözlər üzərində qurulduğu üçün həqiqi İncilin Quran kimi teokratiyanı qəbul etmədiyi ortaya çıxır.
115. Xristianlar necə Peter və Paulun məktublarına istinad edərək teokratik quruluş təsis etmişlərsə, şiələrin imamiyyə qolu da öz rəhbərlərinin sözlərinə istinad edərək teokratik quruluşa bənzər bir quruluşun müdafiəçiləri olmuşlar. Şiələr imamlarının və müctəhidlərinin sözlərini Allahın sözü hesab etmirlər. Amma bir çoxu onların icrasını Allahın sözü kimi vacib sayar. Gəlin, onların bəzi bəyanatlarına diqqət yetirək: “İctihad şərtlərini özündə toplamış müctəhid, qeybət (imamın gözdən uzaq olması) dövründə İmam əlehyissəlamın naibidir, mütləq hakim və rəisdir; şəriətə dair hökm vermək və hakimiyyət xüsusunda imamın səlahiyyətinə sahibdir. Onun hökmünü qəbul etməmək İmamın hökmünü qəbul etməməkdir; İmamın hökmünü qəbul etməmək isə Allahın hökmünü qəbul etməmək deməkdir ki, bu da öz növbəsində, Sadiqi Ali-Məhəmməddən (İmam Cəfər əs-Sadiq tərc.) rəvayət edilən hədisə görə Allaha şirk qoşmağa bərabərdir”. 86
Sadiqi Ali-Məhəmməd Həzrət Məhəmmədin (s) nəslindən olan dürüst insan deməkdir. Bu şəxs Həzrət Həsən (r.ə.) və ya Həzrət Hüseyn (r.ə.) belə olsa, onların sözləri bizə dəlil ola bilməz. Bu, Peter və Paulun sözlərinə verilən dəyərə çox bənzəyir. Əhli-sünnə, müctəhid imamlardan heç birinə müqəddəslik tanımır və heç birinin sözünü itaət edilməsi vacib olan bir əmr kimi qəbul etmir. Məən ibn İsa əl-Qəzzaz İmam Malikdən belə eşitdiyini nəql edir: “Mən sıradan bir insanam, xəta etdiyim də olur, doğrunu tapdığım da. Rəylərimin üzərində
86 Şiə İnancları, s. 24. düşünün, Kitab və sünnəyə uyğun olanını qəbul edin, uyğun olmayanını isə bir kənara qoyun”. 87
İmam Malik tez-tez belə deyərdi: “Bizim fikrimiz zəndən ibarətdir. Dəqiq bir qənaətə gələ bilmərik”. 88
“Bizim bildiyimiz sadəcə bir rəydir. O, gələ bildiyimiz ən gözəl qənaətdir. Kim bundan daha gözəlini (daha üstününü) gətirərsə, qəbul edərik”. 89
116. Quran teokratik quruluşu heç bir vəchlə qəbul etmir. Teokratiya Allahın səlahiyyətinin kilsəyə həvalə edilməsi və ya kilsə ilə paylaşılması mənasını ifadə etdiyi üçün Qurana görə belə bir davranış şirkdir. Digər tərəfdən teokratiyada insanların Allaha boyun əydiyi kimi, idarəedicilərə də boyun əyməsi tələb edilir. Onlara itaət Allaha itaət, onlarla müxalifət Allaha qarşı çıxmaq sayılır. Quran bunu da şirk sayır. 117. Bununla yanaşı Quranın tövsiyə etdiyi konkret bir dövlət quruluşu yoxdur. İslamın ümumbəşəri və zamanın fövqündə olması da bunu zəruri edir. Quran dövlətlərdən bir sıra universal müddəaların əsas alınmasını tələb edir. Onlardan bir qismi artıq qeyd edilmişdir. Bu əsas müddəalar elə təməl prinsiplərdir ki, heç bir cəmiyyət onlardan boyun qaçıra bilməz. Heç bir üsuli-idarə də bu xüsusda mübarizə aparan insanların müxalifətini qəbul edə bilməz. Bu da İslamın hər zaman və hər yerdə yaşana bilməsinə imkan verir. 118. İslam alimlərinin siyasi nüfuz sahiblərindən gözlədikləri vəzifələr belə xülasələşdirilə bilər: “Siyasi nüfuz qanunları və cəza tədbirlərini həyata keçirməli, cəmiyyətin ehtiyaclarını təmin etməli, hərbi personalı təchiz etməli,
87 İbnul-Qəyyum əl-Cəvziyyə, Əbu Abdillah Muhamməd b. Əbubəkr (öl h.701)İlamul-muvakkın, c. 1.Beyrut,1987/1407 s. 75. 88 İbnul-Qəyyum e. q. ə. c.1,s.76. 89 İbnul-Qəyyum e. q. ə. c.1,s.76. vergi toplamalı, zülm edənləri, soyğunçuları və qanun pozuntusuna yol verənləri dizə gətirməlidir. İnsanların əqidələrinə uyğun yaşamaq azadlığını təmin etməlidir. Ədliyyə təşkilatının davamlı və müstəqil fəaliyyətini təmin etməlidir. Qazanc və sərvət paylarının balanslı olması üçün tədbirlər həyata keçirməlidir. Müdafiəyə möhtac uşaqların ehtiyaclarının təbii mühit çərçivəsində təmin edilməsi üçün lazımı tədbirləri tədbirləri həyata keçirməlidir. Yoxsullara sosial dəstək göstərməlidir”. *Bunu da ölçü alaraq əlavə etmək lazımdır ki: İslam dini nə şəxsi əlaqədar inanclar səviyyəsinə endirilə bilir nə də zahirdə qurulan şəriət sistemiylə yetinir! Bu din, həm şəxsi məsuliyyətləri həm də ictimai məsuliyyətləri yükləyən bir dindir. Bunu da nə zorla qəbul etdirir nə də ona laqeyd qalır!* Nəticə olaraq, qeyd etmək lazımdır ki, teokratiya Quranın qəbul etmədiyi bir dövlət quruluşudur. İncilin teokratik quruluşun bərqərar olunmasını əmr edən ifadələri Quran meyarlarına görə həqiqi İncilə aid ola bilməz. Bu mövzu öncəki səhifələrdə izah edilmişdir. Bundan həqiqi xristianlığın da teokratiyanı qəbul etməyəcəyi qənaətinə gəlirik. Laisizm də teokratiyaya qarşı aparılan mübarizənin adı olmuşdur. *İslam bütün sistemlərin ali və adil formasıdır. Hansı sistem nə qədər ondan faydalanarsa o qədər ali və adil olar. İnsan da belədir: Nə qədər bu ali və adil olana tabe olarsa, o qədər çox Yaradanına və müsəlmanlığa yaxın olur.* Yüklə 482,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|