Sonra da (nə etdiklərini)özlərinə bildiyimiz üçün başa salacağıq. Axı Biz qaib
(uzaqda) deyildik.
O gün çəki (əməllərin tərəzidə çəkilməsi) haqdır. Kimlərin tərəziləri (yaxşı
əməlləri) ağır gələrsə, məhz onlar nicat tapanlardır!
Kimlərin tərəziləri yüngül gələrsə, əhz onlar ayələrimizə haqsızlıq etdikləri
üçün özlərinə zərər verənlərdir”. (Əraf 7/6-9)
Teokratiyada idarəedicilərin zülmkarlığı onların günahı deyil, Allahın insanları
cəzalandırması kimi qələmə verilir. Halbuki, Allah zalımlardan uzaq durmağı
əmr edir. O, belə buyurur:
“Zülm edənlərə meyl etməyin, yoxsa o atəş sizə də toxunur. Sizin Allahdan
başqa vəliniz (dostunuz, himayədarınız) yoxdur. Sonra sizə (dünyada da,
axirətdə də) kömək olunmaz!” (Hud 11/113)
Haqsızlıq edən (başqasının hüquqlarını pozan) kim olursa-olsun, haqsızlığa
məruz qalanın (hüquqları pozulanın) yanında olmaq lazımdır. Uca Allah bu
barədə belə buyurur:
“Kim zülmə məruz qaldıqdan sonra (həddi aşmadan) haqqını tələb edərsə,
onların qarşısını almaq üçün bir yol (səbəb) yoxdur.
Əsil, haqsız yerə insanlara zülm edənlərə, yer üzündə həddi aşanlara (fitnə-
fəsad törədənlərə) qarşı bir yol (tədbir) olmalıdır. Onların payına düşən ağrılı
bir əzabdır!” (Şura 42/41-42)
Özlərinin mənfi hərəkətlərini Allahın təsdiq etdiyini ancaq Allaha şərik qoşanlar
söyləyə bilər. Uca Allah belə buyurur:
“Müşriklər dedilər: “Əgər Allah istəsəydi, nə biz, nə də atalarımız Ondan
başqa heç bir şeyə tapınmaz, Onsuz (buyruğu olmadan) heç bir şeyi qadağan
etməzdik”. Onlardan əvvəlkilər də belə etmişdilər. Elçilərin üzərinə düşən
açıq-aşkar bir təbliğdən başqa nə ola bilər ki?!” (Nəhl 16/35)
*Müşriklərin bu münasibəti əvvəlki dinlərə daxil edilmiş yanlış düşüncələrdən
əmələ gəlmişdir. Bir müddət sonra bu düşüncə İslam aləminə də yol tapdı.
Günahlarını başqalarına yükləmək anlayışı bütün təhrif edilmiş dinlərdə vardır!
Əməvilərdən günümüzə qədər məzhəblərdə özünə yer tapan qəza və qədərin
Allahdan olduğuna dair inancın imanın şərtlərindən biri olaraq qəbul edilməsi
məhz teokratik dünyagörüşünün məhsuludur. Bu cür düşüncələr xalqı zülmlə
idarə edən diktator rejimlərin azğınlığını, məzlumların isə istismarını
gücləndirir.*
Teokratiya, insanların Allaha boyun əydikləri kimi idarəçilərə də boyun
əyməsini tələb edir. Onlara itaət Allaha itaət, onlara qarşı müxalifət Allaha qarşı
çıxmaq sayılır. Quran bunu da şirk sayır. Çünki onların Allahın göstərişlərinə
zidd olan tələblərinə tabe olanlar, həmin məqamda onları Allahın yerinə qoymuş
olur. Şirk, yəni Allahın səlahiyyətini paylaşmağa və ya paylaşdırmağa cəhd
bağışlanmaz bir günahdır.
Uca Allah belə buyurur:
“Şübhə yoxdur ki, Allah özünə şərik qoşulmasını bağışlamaz, amma bundan
savayı (kiçik) olanı (digər günahları) istədiyi kimsə üçün bağışlayar...” (Nisa
4/48)
A- İDARƏETMƏ İLƏ ƏLAQƏDAR ÜMUMİ MÜDDƏALAR
90. Quranın dövlət idarəetməsi ilə əlaqədar müddəaları ümumbəşəridir. Onlar
istənilən dövlət quruluşunda gerçəkləşdirilə bilər. Bu müddəaların həyata
keçirilməməsi qeyri-sabitliyə və anarxiyaya yol açır. Onlara bilavasitə qarşı
çıxmaq bəşəriyyəti çıxılmaz vəziyyətlə qarşı-qarşıya qoyur. Bu müddəaları
həyata keçirən hər bir dövlət ideal bir dövlət quruluşuna çevriləcəkdir. İndi isə
gəlin, onlardan bir neçəsini teokratiya ilə müqayisədə nəzərdən keçirək.
a- Ədalət
91. Quran qeyd-şərtsiz adil olmağı əmr edir. Bu səbəblə idarəedicilər din, irq,
yaş, cinsiyyət, ictimai mövqe və s. fərqləri nəzərə almadan hər kəsə qarşı
ədalətli davranmalıdırlar. Bununla bağlı əmrlər qətidir.
“Allah, şübhəsiz, ədalətli olmağı, yaxşılıq etməyi, qohumlara (haqqını)
verməyi (əl tutmağı) əmr edər; əxlaqsızlığı, pis işlər görməyi və həddi aşmağı
isə qadağan edər. (Allah) sizə düşünüb ibrət alasınız deyə, belə öyüd-nəsihət
verir”. (Nəhl 16/90)
92. Allah zalımlara boyun əyməyənləri mükafatlandıracağını bəyan edir.
“Tağuta (istibdad rejiminə) könüllü boyun əyməkdən
59
çəkinib Allaha
yönələnlər üçündür bu müjdə. Qullarımı müjdələ!” (Zümər 39/17)
93. Teokratiyada ədalət mümkünsüzdür. Çünki bu quruluşda dövləti ictimai
mənafelərə uyğun şəkildə idarə edənlər Tanrının hakimiyyətinin həqiqi
nümunələri; ədalətsizliklə, istibdadla idarə edənlər isə Tanrı tərəfindən insanları
günahlarına görə cəzalandırmaq üçün vəzifələndirilmiş insanlar olaraq qəbul
edilirlər. Belə bir idarə üsulunda ədalət axtarmaq əbəsdir.
*Ədalət dedikdə Ömərin vəya Əlinin (Allah onlardan razı olsun!) üsuli-
idarəsindən nümunə gətirmədən keçmək olmur:
Ömər (r.ə.) Azərbaycandakı valisi Sürəkə ibn Əmrə Azərbaycan xalqının
hüquqlarının təminatı ilə bağlı məktubunda yazırdı:
“Bu, Əmirəlmömin Ömər ibn Xəttabın Sürəkə ibn Əmrə, Azərbaycan xalqına,
obasına, dağına, yaylasına və bütün dinlərinin mənsublarına verdiyi təminatıdır.
Canları, malları, dinləri və şəriətləri (qanunları) imkanları çərçivəsində
verəcəkləri cizyə (vergi) qarşılığında toxunulmazdır. Uşağa, qadına, yataq
59
Ayədə “ibadət etməkdən” ifadəsi keçir. Biz onun yerinə “könüldən boyun əymə” ifadəsini tərcih etmişik.
Çünki ibadət həm zahirən, həm də qəlbən boyun əymək deməkdir. Əgər bu boyun əymə Allahın iradəsinədirsə,
Ona, əks təqdirdə isə başqa bir şeyə ibadət sayılır.
