Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 47 Nobel mükafatçısı Moris Meterlink və “Arıların həyatı” əsəri – III yazı Moris Meterlink arılarda hər şeyin təkmil olmaması barədə də öz müşahidələrini yazır: “Nə- zərdən keçirdiyimiz ideyanın ev arılarında mükəmməl şəkil alma- sına baxmayaraq, yuvanın qüsur- suz olduğunu iddia etmək doğru olmazdı. Şübhəsiz, altıguşəli hücrə arı sənətinin şedevridir. Onlar sözün əsl mənasında mükəmməl bir əsər yaradıb- lar və əgər dünyanın bütün dahiləri yığışsaydı, burada nəyisə dəyişdirməyə lüzum görməzdilər. Arıların öz sahəsində yaratdığı şeyi insan belə yarada bilməyib. Əgər başqa bir dünyadan gəlib bizdən məntiqi mükəm- məl şəkildə təcəssüm etdirən bir predmet göstərməyi xa- hiş etsəydilər, onlara arı pətəyinin bir hissəsini göstər- mək olardı. Lakin arılarda heç də hər şey pətəklərdəki kimi təkmil deyil. Biz yuxarıda bəzən aşkar, bəzən gizli çatış- mazlıqlar və boşluqlar haqqında danışmışdıq; məsələn, erkək arıların lazımsız say çoxluğu və onların müftəxor həyat sürməsi, partenogenez, nikah uçuşunu müşayiət edən təhlükələr, aralıqsız beçəvermə, mərhəmət hissinin B U L U D X A N X Ə L İ L O V 48 yoxluğu və amansızcasına fərdin kollektivə qurban ve- rilməsi. Arıların lazım olduğundan artıq çiçək tozu təda- rük etməsini də buraya əlavə etmək lazımdır. Axı istifa- dəsiz qalan bu qida ehtiyatı tezliklə quruyur, xarab olur və artıq yer tutur. Birinci beçəvermə ilə ikinci məlikənin mayalanması arasında keçən müddət ərzində hökm sürən ikihakimiyyətliliyi də xatırlamaq lazım gəlir. Bu cür misalların sayını kifayət qədər artırmaq olar. Ancaq arıların faciəsi ilə nəticələnən ən ciddi çatışmazlıq təkrar beçəvermə ilə bağlıdır. Burada bir məqamı unutmaq olmaz: insan əhliləşdirilmiş arıların təbii seçiminə minilliklər boyu mane olmuşdur. Fironların zamanında- kı Misir arıçılarından başlayaraq indiki kəndlilərə qədər bu sahədə çalışanların hamısı arıların mənfəətini və istəklərini gözardı edib. Ən yaxşı arı yuvası yay girdik- dən sonra yalnız bir dəfə beçə verən yuva sayılır. Bu beçəvermə ilə arıların analıq hissi təmin olunur, məlikə yenilənir, varislik gözlənir. Bununla da yuvanı vaxtın- dan əvvəl tərk etmiş beçənin gələcəyi təminat altına alınır. Çünki onun yaxşı yuva qurmaq və qida ehtiyatı toplamaq üçün kifayət qədər vaxtı olur. Əlbəttə, başlı- başına buraxılmış arıların bir qismi müxtəlif həşəratların bütün koloniyasını məhv edən qış mövsümünü birtəhər başa vura bilərdi və beləliklə, məhdud beçəvermə qanunu tədricən bizim şimal ölkələrində özünə zəmin tapardı. Ancaq insan məhz bu ehtiyatlı, zəngin və mühi- tə uyğunlaşmış arıların yuvasını xaraba qoyur. Arıçı yuvanın bal ehtiyatlarını götürdükdən sonra buradakı heydən düşmüş koloniyanın vəziyyəti tamamilə ağır- Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 49 laşır. Arıların qışı başa vura bilməsi üçün onlara keyfiy- yətsiz bal verməli olurlar. Nəticədə bütün irq zəif düşür. Yəqin ki, hədsiz beçəverməyə meyil də bununla əlaqə- dardır. Hazırda bütün əhliləşdirilmiş arılar, xüsusən də qara arılar böyük intensivliklə beçə verirlər. Bir neçə il bundan əvvəl arıçılar bu təhlükəli vərdişlər əleyhinə mobilistik üsullarla mübarizə aparmağa başladılar. Öküz, qoyun, it, göyərçin və bu kimi ev heyvanlarının süni seçimi ilə bağlı əldə olunan uğurlar belə düşün- məyə əsas verir ki, yaxın zamanlarda yeni arı cinsi yara- dılacaq və bu arılar təbii beçəvermədən tamamilə imtina edərək bütün diqqəti bal və çiçək tozu toplamağa yönəldəcək” (Moris Meterlink. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013 s. 175-176). Moris Meterlink arıda intellektin olub-olmaması ilə bağlı qəti hökm vermir. Bu barədə yazır: “Bəs digər çatışmazlıqlar? Birgə yaşayışın üstünlüklərini yaxşı dərk edən intellekt niyə də bu çatışmazlıqlardan azad olmasın? Həm yuvanın özündəki sirli səbəblərdən, həm də qismən bizim səhvlərimizdən qaynaqlanan çatışmaz- lıqlar haqqında çox danışmaq olar. Ancaq arıda intellektin olub-olmaması ilə bağlı bəlli olan məlumatlara əsasən qoy hər kəsin özü qərar versin. Mən arıları müdafiə etməyə səsləmirəm. Şəxsən mənə elə gəlir ki, onlar bəzi hallarda ağıl nümayiş etdirirlər. Amma davranışları qeyri-şüuri olsaydı belə, onlara marağım azalmayacaqdı. Soyuq, aclıq, ölüm, əlverişsiz hava şəraiti, tənhalıq kimi canlı materiyanın bütün düşmənləri ilə mübarizədə beyinin hansı üsullardan B U L U D X A N X Ə L İ L O V 50 istifadə etdiyini izləmək çox maraqlıdır. Bu kiçicik varlıqlar instinktin hüdudlarını aşmadan, adi işlər görərək necə həyatda qala bilirlər? Adi və möcüzəvi təzahürlər təbiətin qoynunda bir araya gətirilir, bir-biri ilə çuğlaşır. Ancaq bizim diqqətimizi çəkən, həyatımıza rəng qatan, fikirlərimizi, hisslərimizi və nitqimizi daha anlaşıqlı məcraya yönəldən şeylər necə gəldi adlandırılmış predmetlər yox, dərk edə bilmədiyimiz, müəmmalı məsələlər olmalıdır. Müdriklik məhz bunu tələb edir” (Moris Meterlink. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013 s. 176-177). Moris Meterlink arıların nöqsanı haqqında hökm verə bilmək səviyyəsində məlumatlı olmadığımızı da söyləyir. O yazır: “Bundan başqa, öz intellektimizə əsaslanaraq arıların nöqsanları haqqında hökm verə bilmək üçün o qədər də çox məlumatlı deyilik. Bizim öz intellektimiz də yanlışlıqlardan və çatışmazlıqlardan xali deyil və uzun müddətdir ki, onlarla mübarizə apar- maq üçün təsirli vasitələr tapa bilmir. Əslində, xalis şüur qanunlarına görə, taleyin hökmü ilə şüurlu şəkildə cəmiyyət qura biləcək bir varlıq varsa, o da insandır. Bununla belə, insanın necə bir cəmiyyət qurduğuna ba- xın və arı yuvasındakı çatışmazlıqlarla insan cəmiyyə- tinin yanlışlıqları arasında müqayisələr aparın. Əgər biz insanları müşahidə edən arıların yerində olsaydıq, xeyli təəccüblənərdik; məsələn, bir çox hallarda ağlının im- kanlarından çox gözəl yararlanan insan əmək prosesini səmərəli və ədalətlə təşkil edə bilmir. Ümumi həyatın mənbəyi olan torpaq çox pis becərilir. Bu işlə yalnız Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|