Microsoft Word Elmi Mecmue 27
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
Dr. Asaf Ganbarov 350 yaşayan tüm halkların barış içinde eşit yaşamları için gereken şartların oluşturulması talepleri dile getirilmiştir. İşçilerin hakları konusunda ise İttihatçılar Menşeviklerin programını desteklemişler. Daha sonrakı dönemlerde gördüyümüz üzere, İttihat partisi bölşevik- sosyalist partilerle birge hareket ederek Hükumeti zor durumda bırakmıştır. 21 İttihadın programında yer alan bir diğer talebi de toprak reformlarının geciktirilmeden gerçekleştirilmesi idi. Buna göre, toprak karşılıksız olarak köylülere dağıtılmalıdır. İttihat partisinin bünyesinde çok sayıda ileri görüşlü aydınların olması, bu partinin eğitim problemleri üzerinde önemle durmasını sağlamıştır. Nitekim parti kurucuları arasında ünlü eğitimciler vardı. İttihatın eğitimle ilgili temel görüşü genel ve zorunlu “ibtidai mekteplerin” açılması idi. Diğeri ise Azerbaycan aydınlarının ortak amaçı olan “okulların millileştirilmesi” sürecinin hızlandırılması talepleri idi. 22 Eğitim konusunda İttihatla Müsavat Partisi arasında temelde her hangi bir anlaşmazlık yoktu. İttihat partisi Hükumet krizlerinin yoğunlaştığı dönemlerde sosyalizme sempati duymayı açıklamaktan çekinmemiştir. İttihat gazetesi Sosyalizm ile iligili şunları yazmaktaydı: “Bolşevizm , tüm insanlığı ve aynı zamanda müslümanları sömürgeleştirilmekten ve Avrupa kapitalizmi ve emperyalizmden kurtarma adına mücadele ettiği için İttihat partisi tarafından savunulmaktadır.” İttihat gazetesinde İslam dininin sadece dini konularda değil, aynı zamanda müslümanların sosyo-politik hayatlarının da odak noktasında bulunduğu ifade edilmekte ve İslamın Sosyalizmle birliğinin mümkünlüyünü tartışan makaleler yayınlamaktaydı. 23 Bu eğilim görünürde sadece ideolojik tartışmalardan ibaret olsa da, genç bir devletin milli güvenliğini ve bağımsızlığının pekiştirilmesini tehtit etmekte idi. Çünkü arkasına geniş bir müslüman kitleyi ve bir kısım aydınları alan İttihatçılar, bir tarafdan Hükumetin iç ve diş politikasına aşırı muhalefet ederek koalisyona katılmağı reddetmekte, diğer taraftan ise Leninin başçılığında 1920’ de kurulan Bolşevik Rusyası ile yakın ilişkiler kurmaktan yana tavır aldılar. 1920 senesinde Anadoluda Mustafa Kemalın “müttefiklere” karşı verdiği mücadeleye destek olmak amaçıyla Bolşevik Rusyası’nın 11. Kızıl Ordusunun Azerbaycan üzerinden geçmesi gündeme geldiğinde Milli Hükumet buna karşı çıkmıştır. Çünkü bu durum Azerbaycanın işgaliyle sonuçlanacağı tehlikesini doğurmaktaydı. Ama ittihatçılar ve diğer Rusya Müslüman partileri Bolşeviklerin Azerbaycana girmesini taleb etmeye başladılar. 24 11. Kızıl Ordu Azerbaycana doğru harekete geçdiyi zaman olağanüstü parlameto toplanmıştır. Fakat Parlamento, mevcut anlaşmazlıklar yüzünden sınır bölgelerinin savunulması konusunda her hangi bir 21 Swietochowski, a.g.e., s. 212. 22 Azerbaycan Tarihi, C. V, s. 290. Söz konusu yazıda Sosyalizm yerine Bolşevizm kavramı kullanılmıştır, fakat burada maksadın sosyalizm olduğu anlaşılmaktadır. 23 Azerbaycan Tarihi, C. V, s. 414. 24 Swietochowski, a.g.e., ss. 212-213. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nde Din ve devlet İlişkileri (1918-1920) 351 karara varamamıştır. Sonuçta ciddi bir askeri mukavemetle karşılaşmadan Azerbaycan Cumhuriyeti, 11. Kızıl Ordu tarafından isgal edilmiştir. Bunu izleyen günlerde ise Hükumet yerel bolşevik partilerinden oluşan “Sovyetler Komitesine” devredilmiştir. Bolşevik Rusyası’nın Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’ni işgal etmek için gerekçeler aradığı bu zorlu dönemde, İttihat Partisinin bu tavrı bazı tarihçiler tarafından Azerbaycanın bağımsızlığına karşı işlenen bir ihanet olarak değerlendirilmiştir. 25 Bu tarihçiler, İttihatçıları şeriat taraftarı bir siyasi hareket olarak görmekte ve İttihad partisinin bağımsız Azerbaycan Devleti idealini temelden kabul etmediyini iddia etmekdedirler. 26 Fakat baktığımız çoğunluk diğer kaynaklarda İttihadın parlementar bir hükümüt çerçevesinde (hiç de şeriatçı değil) Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’ni savundukları bilgilerine rastlamaktayız. SONUÇ Azerbaycan Halk Cumhuriyeti bütün müslüman dünyasında kurulmuş ilk parlamenter demokratik cumhuriyet olarak tarihe geçmiştir. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, kadın ve erkeklere eşit oy hakkı tanımak, siyasi partilerle beraber Azerbaycan’da yaşayan tüm azınlıkların da parlamentoda temsil olunmasını sağlamak gibi bir çok ilklere imza atmıştır. Bundan başqa kısa zaman zarfında Parlamentar Hükumet, demokratik ilkelere dayanan bir din-devlet ilişkisi ağını tesis ede bilmişdir. Tabii ki bu durum, Azerbaycanlı aydınların gerçekleştirdiği milli mücadelenin sonucunda meydana geldi. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti sadece 23 ay ayakta kalmayı başarmasına rağmen, çağdaş Azerbaycan Devleti idealinin temellerini atmış ve aynı zamanda Azerbaycan Halkının milli kimliğinin oluşumunda çok önemli etkileri olmuştur. 1991 senesinde Sovyetler Birliğinin yıkılmasından sonra bağımsızlığına kavuşan Azerbaycan Cumhuriyeti, Anayasa’da da vurgulandığı gibi bizzat 1918-1920 yıllarında kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin devamı olma niteliğindedir. 25 Bkz: Arif Yunusov, İslam v Azerbadjane, Baku: “Zaman”, 2004, s. 142. 26 Yunusov, a.g.e., ss. 138-139. Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|