Microsoft Word Firdovsi Shahname++. doc
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 Firdovsinin böyüklüyü ondadır ki, o, keçmişdə baş vermiş faciəli hadisələri yalnız təsvirlə kifayatlənmir. Şair yaratdığı obrazların sərgüzəşti və taleyindən öz müasirlərinə və gələcək nəsillərə ibrət dərsi vermək üçün istifadə edir. Tarixin yetişdirdiyi bütün böyük sənətkarlar kimi, Firdovsini də düşündürən əsas məsələ insanların həyatı,təhlükəsizliyi və səadəti olmuşdur. Şairə görə xalqlar üçün ən qiymətli nemət sülh və əmin-amanlıqdır. Ona görə də Firdovsi həmin neməti insanların əlindən alan təcavüzkar hökmdarları butün əsər boyu lənətlə damğayır və onların acınacaqlı aqibətini də bədii boyalarla göstərir. Bu cəhətdən böyük sənətkarın yaratmış olduğu Ərdəşir, Dara, İskəndər, Ənuşirəvan, Xosrov Pərviz, Bəhrami-Çubin surətləri, onların həyat yolu va aqibəti də maraqlı və ibrətamizdir. Firdovsini düşündürən və «Şahnamə»də əksini tapan mühüm məsələlərdən biri də feodal Cəmiyyətində hökm sürən sosial bərabarsizlik, ondan doğan ədalətsizlikdir. Ölməz əsərin bir sıra dastanlarında məhəbbətlə tərənnüm etdiyi əkinçilər, maldarlar, qullar, sənətkarların maddi və mənəvi məhrumiyyətə məruz qalması böyük şairin ürəyini ağrıdır. Əlinin əməyi ilə minnətsiz çörək yeyən, insanları ərzaq, geyim və hər cür hayat ləvazimatı ilə təmin edən sıralarında qaniçən 3öhhaka qarşı xalq üsyanına başçılıq edən Dəmirçi Kavə kimi qəhrəman yetişdirən zəhmətkeşlərin səadəti uçün şair yollar axtarır.. Maddi bərabərsizliyi, ictimai zülmü aradan qaldırmaq üçün Firdovsi, əsərinin ayrı-ayrı epizodlarında biri-birindən fərqlənən fikirlər irəli sürür. Böyük şairin fikrincə, ictimai ədalətsizliyi yox etmək üçun ədalətli, ideal hökmdarın varlığı əsas şərtdir. Bu şərt mövcud olduqda şair ictimai bərabərliyin yaradılması üçün düşündüyü yolları şərh edir ki, onların ikisi haqqında qısaca qeydlərlə kifayətlənmək olar. Bəhram-Gur «Şahnamə»də yaradılmış ideal hökmdar surətlərindən biridir. Bütün dastan boyu şair onun nəcib insani sifətlərindən söz açır. Ovlaqda ikən onun yanına bir kəndli 19 gəlib deyir: – Tarlanı suvararkən su bir deşik açıb yerin altına axmağa başladı. Oradan qəribə səslar gəlir, zənimcə, xəzinə olmalıdır. Bəhrəmın əmri ilə həmin yer qazılır, möhtəşam bir saray aşkara çıxarılır ki, içi saf qızıldan qayrılıb, cavahiratla bəzədil- miş öküz, camış, ceyran, tavus və başqa quş və heyvan heykəl- ləri ilə doludur. Öküz heykəllərindən birinin sağrısında «Cəm- şidin xəzinəsi» sözləri yazılmışdır. Vəzir şaha müjdə verir ki, tale ona belə bir tükənməz sərvət bəxş etmişdir. Bəhram isə «Daşıyın, saraya aparın!» əmrini vermək əvəzinə deyir: Xəzinə ki, Cəmşid qoyub yadigar, Mənə yox, onun irsi xalqa çatar... Nə zəhmət çəkib, nə qılınc vurmuşam, Nə də o büsatı özüm qurmuşam... Tamah hissini qəlbinizdən atın! O qiymətli gövhərləri siz satın! Qızılla gümüş toplasaz hər qədər, Sayın, qoymayın, vaxtı getsin hədər. Nə çoxdur dul arvad, yetim, qarnı ac, Salıb dərbədar onları ehtiyac, Navazişlə dəvət edin dərbara, Bu sərvətləri paylayın onlara! Bəhramın hökmü yerinə yetirilir, qatar-qatar qızıl, gümüş aclara, yoxsullara paylanır. Bundan alavə Bəhram bir çox acgöz, xəsis, soyğunçu varlının sərvətlərini da mərd və namuslu yoxsulların ixtiyarına verir. Lakin ideal bir hökmdarın sadəcə səxavət va qayğısı cəmiyyətdə ictimai, maddi bərabərsizliyə son qoymaq üçün kifayətdirmi? Görünür ki, Firdovsinin özü də bu suala çavab tapmır. İnsanların səadətini sülh, əmin-amanlıq va maddi, ictimai bərabərlikdə görən şair utopiyaya da müraciət etmişdir. Maraqlıdır ki, Firdovsi da öz utopiyasını, Nizami kimi, İsgəndərin adı ilə bağlamışdır, lakin müraciət 20 obyektləri eyni olsa da, bu iki dahi sənətkarın ictimai fəlsəfi görüşlərində fərqli gə təzadlı cəhətlər özünü tam aydınlığı ilə göstərir. Nizami utopiyasında maddi, ictimi və hüquqi bərabərliyi əsasında qurulmuş zəhmət həlledici amildir. Cəmiyyət bolluq, zənginlik, sağlamlıq, şənlik əsasında inkişaf etmişdir. Hətta ictimai binalar qızıl və qiymətli daşlarla bəzədilmişdir. «Şahnamə»də İsgəndərin getdiyi Brəhmənlər ölkəsində insanlar «səadəti» könüllü yoxsulluq və məhrumiyyətdə tapmışlar. Doğrudur, burada hakim və məhkum yoxdur. Hamı bərabər və azaddır. Ancaq bu bərabərlik aclıq və çılpaqlıq bərabərliyidir. Azadlıq dünyanın nemətlərindən məhrumluq azadlığıdır. Bu isə əlbəttə, sözun əsl mənasında xoşbəxtlik deyil, bir növ ellikcə zahidlik, tərki-dünyalıqdır. Firdovsi düşünür və nəhayət onun diqqətini Məzdək haqqında şifahı və yazılı ədəbiyyatda geniş yayılmış rəvayətlər cəlb edir. Tədqiqatçılar tərəfindən «Şərqdə ilk kommunizm hə- rəkatı» adlandırılan Məzdəkizm VI əsrin ilk illərində Sasanilər dövlətinin hər yerini çulğamış xalq üsyanının ideoloji mənbəyi olmuşdur. Sasani şahlarından Qubadın sarayında ağlı, biliyi, zəkası ilə yüksək məqam və nüfuz sahibi olan Məzdək xalqın halına acıyan, ictimai ədalətsizliyin kökünü maddi bərabərsizlikdə görən açıq düşüncəli mütəfəkkirdir.Onu düşündürən belə bir acı həqiqətdir ki, butün maddi nemətləri hazırlayan yaradan zəhmətkeş insanlar olduğu halda, özləri aclığa, məhrumiyyətə məhkumdurlar. Onların zəhmətinin bəhrəsindən isə bir ovuc tüfeyli varlanıb, naz-nemət içində firavan yaşayır, hakimiyyət sürür. Məzdək onu da dərk edir ki, heç bir varlı istismar və soyğunçuluqla əldə etdiyi sərvəti öz xoşuna yoxsullara, bu sərvətin həqiqi sahibləri olan zəhmətkeşlərə qaytarmaz. Odur ki, «qarətçiləri qarət etməli» nəzəriyyəsini irəli sürür. O, yeri gəldikcə, öz müdrik mühakimələri və təsirli nəsihətləri ilə şah Qubadın ürəyini yumşaltmış və maddi-ictimai təzadın dəhşətlər törədə 21 biləcəyinə onu inandırmışdır. Məzdək məramını icra üçün aclıq çəkən kütlələrin şah dərbarına üz tutub yardım istəməsindən istifadə edir. Şahın razılığından bacarıqla istifadə edən Məzdək varlıları anbarlarının açılıb yoxsullara paylanmasına göstəriş verir. Məzdək var-yoxunu da xalqın ixtiyarına verir. Şahın anbarları da boşaldılır. Məzdəkin məramı bütun dünyaya yayılır. Bütün insanların bərabərliyi Məzdək dininin prinsipi kimi qəbul edilir. Qubadın zahirdə Məzdəklə razılaşmaqdan başqa çarəsi yox idi. Məzdək hətta vəliəhd Kəsranı da özü ilə həmfikir etməyə çalışır. Lakin cavan şahzadə hiyləgər və amansızdır. O, Məzdək hərəkatında zərər çəkmiş böyük feodalları ətrafına toplayıb, əlbəttə, ikiüzlü atası Qubadın razılığı ilə xalq üsyanını boğmağın qanlı va amansız planını hazırlayır.Həmin plana əsasən, Qubad Məzdəkə göstəriş verir ki, ölkənin hər yerindən bütün görkəmli tərəfdarlarını «şahın görüşünə» dəvət etsin.Məzdək sadəlövlüklə bu əmrə əməl edir. Qubadın vəliəhdi Kəsra ətrafına topladığı feodalların atlıları vasitəsi ilə geniş bir sahədə xəndəklər qazdırır və gələn «qonaqların» hamısını xəndəklərdə boğazlarına qədər torpağa basdırır. Sonra isə vəliəhd Kəsranın hökmü ilə Məzdək dara çəkilir, dünənə qədər özünü böyuk inqilabçı mütəfəkkirin tərafdarı kimi qələmə verən Qubad isə cəlladbaşı oğluna mnnnətdarlığını bildirərək, xalq üsyanı başçısını lənətlə yad edib, onu «dinsiz», «divanə» adlandırır. Etiraf etməliyik ki, yığcam bir müqəddimədə bütünlüklə «Şahnamə» haqqında hətta ötəri bəhs açmaq imkan xaricindədir. Bəşərin mədəni hayata ilk addımlarını atdığı əsatiri zamanlardan eramızın VII əsrinədək İranda və regionda baş vermiş hadisələrin bədii-epik salnaməsi olan bu ölməz əsər haqqında cildlərlə kitablar yazılmış və yazılacaqdır. «Şahnamə»də əlli hökmdarın sərgüzəşti, saysız döyüş səhnələri, yenilməz və sarsılmaz qüdrət sahibi cəngavərlərin qəhramanlığı, sadə və zəhmətkeş insanın qurub yaratmaq Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|