Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

Fuad Məmmədov

 

 

60

Milli və beynəlxalq idarəetmə mədəniyyəti 

 

Hələ qədim zamanlardan bizim günlərə kimi, hakimiyyət – ayrı-ayrı in-

sanların, xalqların, millətlərin və dövlətlərin həyatını, fəaliyyətini və taleyi-

ni müəyyən edib və müəyyən edir. Demokratik mədəniyyətdə dövlət insan-

lar tərəfindən öz həyat fəaliyyəti tələbatlarını  təmin etmə, öz maraq və 

məqsədlərinə nail olma vasitəsi kimi yaradılır. 

Demokratik dövlətdə hakimiyyət xalqın iradəsinin mücəssəməsidir. 

Onun təyinatı xalqın rifahının və  həyat keyfiyyətinin təminatıdır, insanlar 

isə təbəə yox, azad vətəndaşlardır. Тəyinatına görə demokratik hakimiyyə-

tin öhdəsinə yüksək siyasi və mənəvi məsuliyyət düşür.  

Hakimiyyətin məhdudlaşdırılması və bölüşdürülməsi prinsipi, onun xal-

qа hesabat verməli olması, qanunun aliliyi - demokratiyanın siyasi mədə-

niyyətinin təməl daşı, Qərb ölkələrinin dövlət idarəçiliyinin ideoloji və hü-

quqi əsasıdır. Müasir qərb sisteminin dövlət inzibati idarəçiliyi üçün xarak-

terik cəhət: siyasiləşmənin artması, fəaliyyət sahələrinin bölüşdürülməsi və 

idarəçilik  əməyinin gələcək differensiasiyası, səmərəliliyin yüksəldilməsi 

yollarının axtarışı, innovativ fəaliyyətin genişləndirilməsi, idarəçi kadrların 

hazırlığının təkmilləşdirilməsi, idarəetmə üsulunun dəyişdirilməsi və s.-dir. 

“Ümumi rifaha” istiqamətlənən dövlət qulluğu institutunun formalaşdığı 

dövrdən fərqli olaraq, müasir inzibati-dövlət idarəçiliyi, əsasən, konkret si-

yasi maraq və  məqsədləri nəzərdə tutan “siyasi bürokratiya” konsepsiyası 

üzərində qurulmuşdur. Müasir dövr üçün qanunauyğun hal almış, siyasi və 

inzibati funksiyaların bir hissəsinin inteqrasiyasını, məmurların yüksək ixti-

sas səviyyəsini, onların müstəqillik və məsuliyyətinin artırılmasını şərtlən-

dirən dövlət qulluğunun siyasiləşməsi - ekspertiza və diskresion fəaliyyətini 

idarəçilik fəaliyyətinin önünə çıxarmış bürokratiyaya qərarların qəbul edil-

məsi və dövlət proqramlarının müstəqil işlənib hazırlanması üçün yeni im-

kanlar açmışdır. Bununla yanaşı, dövlət aparatının siyasiləşmiş rəhbərlərin-

dən fərqli olaraq, sıravi dövlət qulluqçuları öz xidməti vəzifələrini yerinə 

yetirərkən, siyasətdən kənarda qalırlar, yalnız qanunun tələblərini əldə rəh-

bər tuturlar. Müasir şəraitdə idarəçi kadrların peşə karyerasına təsir göstə-

rən dövlət qulluqçularının fəaliyyətinin qiymət meyarları əhəmiyyətli dərə-

cədə  dəyişmişdir. Dövlət qulluğunun - uzun müddətli xidmət, iş stajı, yaş 

kimi ənənəvi göstəriciləri məmurların vəzifə yüksəlişində daha rol oynamır. 

Yüksək idarəetmə mədəniyyəti, şəxsi təşəbbüs, işgüzar keyfiyyətlər, inno-

vatıv fəaliyyət, son nəticələrin yüksək səmərəliliyinə istiqamətlənmə, insan-

larla işləmək bacarığı  və s. kimi parametrlər – müasir bürokratın karyera 

yüksəlişinə təsir edən meyarlar olmuşdur. Demokratik ölkələrin dövlət ida-

rəçiliyi mədəniyyətində dövlət qulluğu sistemində parlament və ədliyyə nə-

---

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

61

zarəti mühüm yeri tutur. Parlament müvəkkilinin vasitəçilik institutu qa-

nunverici və icra hakimiyyətləri arasında ziddiyyətləri aradan qaldırıb, mü-

nasibətləri harmonizasiya etmək iqtidarındadır.  

Məlumdur ki, milli, sosial və ümumbəşəri dəyərlərin və ölkə vətəndaşla-

rının maraqlarının əsas konsolidasiya forması olan hüquqi dövlətdə - dövlə-

tin məqsədləri və iradəsi inzabati-dövlət idarəetmə sisteminin köməyi ilə 

reallaşdırılır. İnzibati dövlət idarəçiliyi termini ilk dəfə, 1986-cı ildə demo-

kratik hökuməti elmi idarəetmə metodları olmayan, səriştəsiz elan edən 

ABŞ-ın respublika partiyasının proqramına daxil edilmişdir. 1990-cı ildən 

dövlət inzibatçılığı ABŞ-ın və  Qərbi Avropanın aparıcı ali məktəblərində 

tədris proqramlarının bir hissəsi oldu. İdarəetmə  mədəniyyətinin tədqiqat 

prinsipləri kimi, elmdə qəbul olunmuş – analiz və sintez, induksiya və de-

duksiya, müqayisə və ümumiləşdirmə prinsiplərindən istifadə edilir. Мeto-

doloji baxımdan, idarəetmə mədəniyyəti problemlərinin nəzəri təhlili üçün, 

kulturologiyada tətbiq edilən, təhlilin müxtəlif metodlarını  nəzərdə tutan 

sistemli yanaşmadan istifadə edilir. Bu metodların məcmusu siyasi, sosial 

və iqtisadi xarakterli strateji qərarların hazırlanması və qəbul edilməsi üçün 

praktik əhəmiyyət daşıyır. Dövlət qulluğu, idarəetmə elminə istinad edərək, 

cəmiyyətin rifahı və təhlükəsizliyinin, sosial tərəqqinin və dövlətin özünün 

həyat qabiliyyətinin asılı olduğu strateji məsələlərin həllini təmin edir.  

Müasir demokratik ölkələrdə dövlət idarəçiliyi - insanların maddi rifahı-

nın və  həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsinin, ictimai tərəqqinin və xalqın 

təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədini daşıyan, cəmiyyətin istehsal və 

sosial həyat fəaliyyətinin təşkili üzrə dövlət aparatının fəaliyyətidir. Dövlət 

idarəçiliyi dövlət quruculuğunun bütün başlıca proseslərinin (iqtisadi inki-

şaf, elm, təhsil, maarif, incəsənət, texnika, texnologiya və insanların digər 

fəaliyyət sahələrinin) elmi əsaslar üzrə planlaşdırılmasını və dünya siviliza-

siyasının zaman və  məkan çərçivəsində ölkənin gələcək inkişafının proq-

nozlaşdırılmasını  nəzərdə tutur. Dövlət idarəçiliyinin mühüm prinsiplərin-

dən biri – məmurlarım məsuliyyət mədəniyyətinə əsaslanan, qanunların də-

qiq və şərtsiz icrasını, dövlət aparatının fəaliyyətində nizamın və dövlət in-

tizamının qorunmasını  nəzərdə tutan qanunilikdir. Dövlət quruculuğu və 

dövlət idarəçiliyində qanunilik prinsipinə riayət edilməsi, - dövlət orqanla-

rının ölkə konstitusiyasına ciddi uyğunluqda yaradılması; hər bir orqanın və 

müəssisənin səlahiyyət hədlərinin dəqiq müəyyən edilməsi; dövlət hakimiy-

yətinin ali orqanları tərəfindən qəbul edilən dövlət normativ aktlarının qa-

nunlara tam uyğunluğu; vəzifəli şəxslər və ölkə vətəndaşları tərəfindən qa-

nunun tələblərinin və digər normativ aktların yerinə yetirilməsinin məcburi-

liyi ilə şərtlənir. Demokratik ölkələrdə ölkənin idarə edilməsində dövlət or-

---