Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

Fuad Məmmədov

 

 

52

şılıqlı təsiri, həmrəyliyi və sosial-mədəni əməkdaşlığı zamanın alternativsiz 

tələbidir. Lakin bu vəzifənin həyata keçirilməsində müvəffəqiyyət, çox za-

man onların, müxtəlif xalqlar və dövlətlər arasında qarşılıqlı anlaşma, hör-

mət və inamа səbəb olan ruhi mədəniyyət səviyyəsindən asılıdır. Dünya iq-

tisadi böhranının qarşısını alan ən yaxşı modellərin axtarışı və dünya iqtisa-

diyyatında balansın pozulmasını aradan qaldırmağa qadir olan yeni maliyyə 

arxitekturasının yaradılması yalnız iqtisadi sahə ilə  məhdudlaşa bilərmi? 

Yoxsa o da qarşılıqlı əlaqəli bütöv sosial sistemin hərəkətverici qüvvəsi ki-

mi, ruhi mədəniyyətin həyat qabiliyyətinin inkişafını  tələb edir? Şübhəsiz 

ki, ikinci suala müsbət cavab vermək lazımdır. Bunun həyata keçirilmə şər-

ti şəxsiyyət mədəniyyətinin, hər bir ailədə, hər bir şəhərdə və kənddə, hər 

bir küçədə, hər bir kollektivdə, hər bir cəmiyyətdə - bütün dünyada yüksək 

əqli və mənəvi mədəniyyətin inkişaf etdirilməsidir. Bu, konkret situasiya və 

ümumi qanunauyğunluqlarını nəzərə alaraq, qlobal səviyyədə qərarların qə-

bulunun təkmilləşdirilməsinin elmi əsası kimi, kulturologiyanın inkişafının 

beynəlxalq əhəmiyyətini bir daha qeyd edir. Belə yanaşma insan münasibət-

ləri və beynəlxalq münasibətlər mədəniyyətinin norma və dəyərlərinin tən-

zimlənməsini, universal prinsiplərin düzgün tətbiqini və müasir dünyanın 

daimi dəyişiklikləri  şəraitində hadisələrin, faktların,  şəxsiyyətlərin və nai-

liyyətlərin obyektiv qiymətləndirilməsini tənzimləməyə kömək edəcək.  

 

Demokratik dövlətçilik mədəniyyəti haqqında 

 

Kulturologiyanın aktual tədqiqat obyektlərindən biri dövlətçilik mədə-

niyyətidir. Mədəniyyətin sosial institutu və cəmiyyətin siyasi təşkilatı olan 

dövlət, müxtəlif siniflər və sosial qrupların maraqları ilə sıx bağlıdır. Müx-

təlif sinifli cəmiyyətlərə - quldarlıq, feodalizm, kapitalizm, sosializm kimi 

müxtəlif dövlətçilik tipləri aiddir. Tarixi tipindən asılı olmayaraq, hər bir 

dövlət, – vasitəsilə cəmiyyətin idarə edilməsini həyata keçirən siyasi təşki-

lat kimi, özünün məzmunu, funksiyalarının qarşılıqlı münasibəti, fəaliyyəti-

nin forma və metodları ilə fərqlənir. Milli konsolidasiya və milli dövlətçili-

yin möhkəmləndirilməsi prosesi gedən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, bir 

qayda olaraq, vahid milli mədəniyyətin inkişafı əsasında etnik və nəsli- qə-

bilə ayrılığının aradan qaldırılma vasitəsi kimi dövlət quruculuğunun unitar 

formasına üstünlük verirlər.  

Cəmiyyətin idarə edilməsi və onun strukturlarının qorunmasını  həyata 

keçirən əsas siyasi təşkilat kimi, dövlətin sabitliyi dövlətçilik mədəniyyətin-

dən, ideologiyanın düzgünlüyündən, daxili və xarici siyasətdən, beynəlxalq 

münasibətlərdən, sosial və iqtisadi inkişafın effektivliyindən, təhlükəsizlik 

sistemindən xeyli dərəcədə asılıdır. Dövlətçilik forması, idarə üsulu forması, 

---

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

53

siyasi rejim və dövlət aparatı  sıx qarşılıqlı  əlaqəli və qarşılıqlı asılıdırlar. 

Dövlətçilik forması ilə idarə üsulu forması vahid ideologiya və iqtisadi mə-

dəniyyətlə birləşmişlər. Dövlət quruluşu forması  dövlətin qarşılıqlı əlaqəli 

hissələrə bölünməsi və dövlətin mərkəzi orqanlarının və onun tərkib hissə-

lərinin, - regionların tarixi, milli və iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, 

inzibati-ərazi və muxtar qurumlar arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin xa-

rakteri ilə  şərtlənir.  İdarəçilik üsulu forması  qurumun strukturu və  təşkil 

edilmə qaydası ilə dövlətin ali və yerli orqanları arasındakı qarşılıqlı müna-

sibət prinsipləri və səlahiyyətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi ilə şərtlə-

nir. Siyasi rejim dövlət orqanları fəaliyyətinin məcburi və əqidə metodlarını, 

həmçinin fəaliyyət texnologiyalarını müəyyən edir.  

Müasir dövlət istehsal vasitələrinin başlıca mülkiyyətçisi və cəmiyyətin 

bütün ictimai həyat fəaliyyətinin siyasi təşkilatçısı, qanunvericisi, inzibatçı-

sı və hakimi kimi çıxış edir. O, şəxsi, qrup və milliləşdirilmiş mülkiyyətin 

təminatçısıdır, cəmiyyətin müxtəlif sosial qruplarının əmək və kapital ma-

raqlarının balansını formalaşdırır və qoruyur. Müasir dövlət funksiyalarına 

öz vətəndaşlarının həyat fəaliyyəti üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına və 

ictimai tərəqqiyə nail olunmasına istiqamətlənmiş  hərtərəfli sosial-mədəni 

siyasətin həyata keçirilməsi daxildir. Bu siyasətin əsas istiqamətləri - elm, 

təhsil, texnoloji, hüquqi, iqtisadi, maliyyə-kredit, vergi, gömrük, beynəlxalq 

siyasət, incəsənət və  mədəni irsin qorunması sahəsindəki siyasət, ictimai 

asayişin qorunması, müdafiə, milli təhlükəsizlik və başqalarıdır. Dövlət an-

timonopolist siyasətin köməyi ilə  rəqabət mübarizəsini tənzimləyir, anti-

böhran siyasəti vasitəsilə isə - cəmiyyətin sosial-mədəni terapiyasını təmin 

edir, sosial ziddiyyətləri və yanlış idarəetmə qərarlarının neqativ nəticələri-

ni aradan qaldırır. Dövlət idarəçiliyi orqanları öz funksiyalarını yerinə yeti-

rərkən nəinki qanunvericiliyi, hakim strukturların siyasi qərarlarını və dün-

ya elminin nailiyyətlərini, həmçinin xalqın həyat fəaliyyətinin  əsası olan 

milli ideologiyanı, mədəni (o cümlədən, dini) dəyərlər sistemini, milli eti-

kanı, ənənələri, adətləri, maarifçilik sisteminə əsaslanan KİV və dini idarə-

lərin fəaliyyətini də əldə rəhbər tuturlar. 

Məlumdur ki, müasir dövlətlərdə həm demokratik, həm də avtoritar si-

yasi rejimlər qurula bilər. Demokratik ölkələrdə dövlət deyil, insan, onun 

hüquqları və azadlıqlırı, sağlamlığı, mülkiyyəti, rifahı və gələcəyi ən yük-

sək dəyərdir. Vətəndaşlar dövlət üçün deyil, konstitusiyanı əldə rəhbər tu-

tan güclü dövlət vətəndaşlar üçün, onların münasibətlərini tənzimləmək və 

həyat fəaliyyətlərini təmin etmək üçün mövcuddur. Dövlət, cəmiyyətin so-

sial-mədəni inkişafının, zəruri hüquqi intizamın, vətəndaşların həyat fəaliy-

yəti və azadlıqlarının etik normalarını qoruma aləti kimi nəzərdən keçirilir. 

Bunu nəzərə alaraq, bürokratiya “qüdrətinin” aradan qaldırılması və “sosi-

---