Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 9,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
416 “Karvan” simfonik lövhəsi, Niyazinin “Rast” simfonik muğamı, Q.Qarayevin “İldırımlı yollarla” baletindən süita səsləndi. 1958-ci ilin sonlarında, Moskvada II Azərbaycan incəsənti və ədəbiyyatı dekadasından bir qədər öncə Niyazi ikinci bir mə- suliyyətli işə – M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının baş dirijoru təyin edildi. Onun başlıca vəzifəsi dekada üçün Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu”, F.Əmirovun “Sevil” və Q.Qarayevin “Yeddi gözəl” tamaşalarını hazırlamaqdan ibarət idi. Niyazi kamil sənətkar kimi Azərbaycan musiqisinin şah əsəri Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu” operasının təfsirindən başladı. Bu ye- ni ifa dramaturji bütövlüyü, psixoloji inandırıcılığı, emosional ifadəliliyi ilə fərqlənirdi. Niyazi bu əsərin ideya-emosional məz- mununu bütün dərinliyi ilə açıb göstərdi. O, “Koroğlu” operası- nın musiqisinin mürəkkəb quruluşunun qəhrəmanlıq, təsirli liri- ka kimi gözəl xüsusiyyətlərini yüksək sənətkarlıqla təqdim etdi. F.Əmirovun “Sevil” operasında Niyazi dərindən düşünülmüş ifa tərzi əsasında, əsərin bütün inkişafının dəqiq xəttini cızmağa, tə- zadlı hissələrin dinamikliyinə və təsirliyinə nail olmuşdu. Niya- zinin təfsirində Q.Qarayevin “Yeddi gözəl” baletinin partiturası böyük emosional qüvvəyə və canlı ritmik ahəngə malik idi. Ni- yazi həmin əsəri çoxtəbəqəli teatr hadisəsi, simfonik hal kimi açır, ayrı-ayrı epizodların və səhnələrin dramatizmini və lirizmi- ni qabarıq şəkildə təqdim edir, təzad təşkil edən obrazları göstə- rir, diqqəti ən mühüm emosional psixoloji kulminasiyalara yö- nəldirdi 1 . Baletin musiqisi yeni parlaq rənglərlə təqdim edilmiş- dir. Azərbaycan dirijoru Moskva dekadası zamanı yüksək ifaçı- lıq məharətini bir daha nümayiş etdirdi. Həmin günlərdə Niyazi musiqi sənətinin inkişafında görkəmli xidmətlərinə görə SSRİ Xalq artisti kimi yüksək ada layiq görüldü və Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçildi. 1959-cu ilin sonunda Niyazi orkestri ilə birlikdə Latviyada on beş gün ərzində çıxış etdi. Latviyanın görkəmli bəstəkarları, musiqişünasları Niyazinin məharətini, orkestrin yüksək bədii keyfiyyətlərini qeyd etdilər. 1 Kərimov S. Niyazi. Bakı, 1982, s. 47. 417 1960-cı ilin əvvəllərində Bakıda ifaçı musiqiçilərin birinci Zaqafqaziya müsabiqəsi keçirildi. Niyazi bu müsabiqədə mün- siflər heyyətinin nüfuzlu sədri və gənc istedadların aşkara çıxa- rılmasına yardım edən həssas müşayiətçi kimi çıxış etdi. Qeyd edək ki, Niyazi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının tələbləri ilə çoxsaylı çıxışlar edirdi, opera və balet tamaşalarına gənc ifa- çıların daxil edilməsinə səy göstərirdi, musiqi məktəblərində təhsil alan gənc istedadları simfonik konsertlərə cəlb edirdi. 1960-cı ilin aprel ayında Niyazi Macarıstanda P.Çaykovskinin Dördüncü simfoniyasından, M.Ravelin “Bolero” əsərindən, Q.Qa- rayevin “İldırımlı yollarla” baletinin süitasından, Y.Bramsın forte- piano konsertindən (solist İ.Jukov), V.A.Motsartın və L.Bethove- nin skripka konsertlərindən (solist L.Koqan) ibarət konsert proqra- mı ilə çıxış etdi. Macarıstanın nüfuzlu musiqi tənqidçisi Breyer Ya- noş aylıq “Muzıka” jurnalındakı böyük məqaləsində Niyazinin yüksək ifaçılıq istedadını qeyd etmişdir. Macarıstanda Niyaziyə görkəmli macar bəstəkarı Bela Bartok adına medal təqdim olundu. 1960-cı ilin iyun ayında Niyazi Tbilisidə Azərbaycan və Gür- cüstan incəsənət ustalarının konsertində uğurlu çıxışlarından sonra Amerika pianoçusu Van Klibern ilə birlikdə konsert verdi. R.Şu- manın və S.Raxmaninovun fortepiano konsertlərinin V.Klibern və Niyazi tərəfindən təkraredilməz təsirli ifası ən böyük ilhamın ifadə- si idi. Həmin ildə Niyazinin Yerevanda Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu”, Q.Qarayevin “Yeddi gözəl” tamaşalarına dirijorluq etməsi və Q.Qarayevin “İldırımlı yollarla” baletindən İkinci süita və Amerika bəstəkarı E.Mak-Douellin İkinci “Hindi süitası”ın fraqmentlərin- dən ibarət olan konserti böyük bədii hadisəyə çevrildi. Niyazi yazırdı ki, o, müxtəlif ölkələrdə Q.Qarayevin istedad- la bəstələnmiş novator musiqisini mütləq öz proqramına daxil edirdi. Q.Qarayevin “İldırımlı yollarla” baletindən İkinci süita Niyazinin həmin dövrdə M.F.Axundov adına Azərbaycan Döv- lət Opera və Balet teatrının səhnəsində Q.Qarayevin eyniadlı musiqili-xoreoqrafiya dramının tamaşaya hazırlanması üzərində işindən xəbər verən ilk uğurlu nəticəsi idi. 1961-ci il də Niyazinin çoxcəhətli yaradıcılıq fəaliyyətinin coş- ğun bir mərhələsi idi. O, Hindistanın görkəmli mədəniyyət xadimi, 418 yazıçı Rabindranat Taqorun (1861-1941) eyniadlı poemasının mo- tivləri əsasında “Çitra” baletini yazdı, o zaman gənc Azərbaycan bəstəkarı A.Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin musiqisini məşhur Leninqrad Dövlət Akademik Opera və Balet teatrında (in- diki Sankt-Peterburqun Mariinski teatrında) ifa etdi, Parisdə “Qrand-opera” və Londonda “Kovent-Qarden” teatrlarlarının or- kestrləri ilə P.Çaykovskinin və S.Prokofyevin baletlərinin musiqisi- ni səsləndirdi. Bütün bu tamaşalar böyük uğurla keçdi. D.Şostakoviçin fikrincə, Leninqrad teatrının rəhbərliyi P.Çaykovskinin “Yatmış gözəl” və S.Prokofyevin “Daş çiçək” tamaşalarına, yeni teatrın balet truppasının Fransada, sonra isə İngiltərədə göstəriləcək qastrol tamaşalara dirijorluq etməyi Ni- yaziyə tapşırmaqla “çox ağıllı iş görür”. Fransa və İngiltərənin musiqi tənqidçiləri həmin tamaşaların musiqi rəhbəri Niyazinin məharətini geniş şərh etdilər, təriflə dolu fikirlər söylədilər, onun idarəsilə ifa edilmiş baletlərin alqışlarla qarşılanmasını vurğuladılar. London mətbuatında Niyazinin geniş musiqi biliyi və parlaq istedadı qeyd edilmiş, onu “London teatrının pultu ar- xasında çıxış etmiş ən yaxşı dirijorlardan biri” adlandırmışdılar 1 . İkipərdəli “Çitra” baleti öncə Kuybışev (Samara) Opera və Ba- let teatrında tamaşaya qoyuldu, sonra isə Moskvada, Kreml te- atrının səhnəsində göstərildi. Bu balet böyük uğurla bir çox şəhər- lərdə nümayiş etdirildi. “Çitra” baletinin ilk tamaşasına R.Taqorun qız nəvəsi Nandita Kripalani də baxdı. O, qeyd etdi ki, “baletin musiqisində Rabindranat Taqorun əsl poetik yaradıcılıq ruhu hökm sürür”. Azərbaycan bəstəkarlarının II qurultayında Q.Qarayev Azərbaycan bəstəkarlarnın balet musiqisi sahəsində uğurlarından danışarkən Niyazinin də balet yaradıcılığını yüksək qiymətləndirdi. 1961-ci ilin mart aynının 23-də Niyazinin idarəsi ilə A.Məliko- vun “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin tamaşası göstərildi və həmin ba- let musiqi-xoreqrafiya sənətinin görkəmli hadisəsinə çevrildi 2 . A.Məlikovun istedadlı, emosional musiqisi, N.Hikmətin qüdrətli ya- radıcılıq fantaziyası, Y.Qriqoroviçin novator xoreoqrafiyası, S.Virsa- 1 Kərimov S. Niyazi. B., 1982. s. 53. 2 Həmin balet sonralar dünyanın bir çox səhnəsində 60 dəfədən çox tamaşaya qoyulmuşdur. Yüklə 9,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|