Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
21
Ü.Hacıbəyli düzgün olaraq qeyd edir ki, səhnə əsərlərinin müxtəlif növlərinin vəzifəsi heç də birini o birinin başa düşmək üçün hazırlıqdan ibarət deyildir. “Nəhayət, dram, opera, gimna- ziya, universitet nisbəti” düzgündürsə, bu da düzgündür ki, əsas- lı “dram kursu” keçən və “opera kursuna” daxil olmağa hazır olan tamaşaçının daha drama baxmasına heç bir ehtiyacı yoxdur, çünki gimnaziyanı bitirən şəxs yenidən gimnaziyaya daxil olmur”. Ü.Hacıbəyli musiqili səhnə əsərlərinin tərbiyəvi əhəmiyyə- tini inkar edən Əhliyevdən fərqli olaraq, dramatik janrların bö- yük rolunu heç də inkar etmir. Bəstəkar başqa cürə düşünə də bilməzdi, axı öz etirafına görə o, M.F.Axundovun komediyaları və Ə.Haqverdiyevin dramı əsasında böyümüşdür. Lakin Ü.Hacıbəyli Əhliyevdən fərqli olaraq tamamilə doğru olaraq qeyd edirdi: “Axı, xalqı hər şeydən əvvəl dram vasitəsilə tərbiyə etmək haqqında vətəndaş Əhliyevin tələbi bizdə çoxdan həyata keçirilmişdir; artıq 70 ildən çoxdur ki, xalqımız ancaq dramlardan, musiqi dili ilə ifadə etsək “solo” istifadə edir” 1 . İncəsənətin tərbiyəvi əhəmiyyətini dərindən anlayan Ü.Hacıbəyli istəyirdi ki, milli incəsənət bu funksiyasını bədii yaradıcılığın həm musiqi, həm də bütün başqa forma və janrlarında yerinə yetirsin. İş orasındadır ki, Hacıbəyli xalqın tərbiyəsi probleminin özünü də Əh- liyevdən daha geniş və dərindən başa düşürdü, yalnız etik planda yox, həm də estetik planda düşünürdü. Bu da onun inqilabdan əvvəl- ki dövrdə mütəfəkkir-estetik kimi böyüklüyünü sübut edir. “Teatrın əhəmiyyətinə vətəndaş Məmmədov-Əhliyev kimi birtərəfli baxılarsa və teatrın vəzifəsi yalnız əxlaqi nöqteyi-nə- zərdən müəyyən edilərsə, qarşıya belə bir sual çıxar: onda opera nəyə gərəkdir, dram nəyə gərəkdir? İş burasındadır ki, teatr icti- mai həyatın güzgüsü, sənət məbədi olduğundan teatrda tamaşaya qoyulan əsərlər həyatımızın təkcə əxlaqi cəhətlərini tərbiyə et- məməli, həm də insan təbiətinə xas olan estetik hisslər aşılamalı- dır; deməli, hər bir səhnə əsərində əxlaqi ünsürdən başqa, bədii ünsür də olmalıdır; musiqi əsərlərində bədiilik ünsürü musiqi ilə
1 Гаджибеков У. О воспитательном значении сцены. “Каспий”, 1917, 27 октября, № 241. 22 ifadə olunur, dram əsərlərində isə poeziya və nəsrlə, səhnə sənə- tinin hər iki sahəsinin kütlə üçün zəruri olduğu buradan irəli gəlir” 1 . Gördüyümüz kimi, incəsənətin janr və növləri haqqında ilk baxışda uzaq və sxolastik görünən mübahisə arxasında Ü.Hacı- bəylinin dünyanı qavramaq və bədii tərbiyənin yeni formaları uğrunda, xalqın həm əxlaqi, həm də estetik planda tərbiyəsi uğ- runda mübarizə məsələsi dayanmışdır. Ü.Hacıbəyli başa düşürdü ki, bu tərbiyə birtərəfli, Əhliyevin təklif etdiyi kimi incəsənətin hansısa formalarının müəyyən müddətdə qadağan edilməsi yolu ilə olmamalıdır. İncəsənətin müxtəlif növləri təbii inkişaf etməlidir və bir-birilə qarşılıqlı əla- qədə olmalıdır. Məhz belə geniş və zəngin bədii xəzinə estetik və əxlaqi tərbiyənin hərtərəfli təsirinə qulluq edə bilər. Ü.Hacıbəyli qeyd edirdi ki, “bütün səhnə emosiyası, iştirak edən aktyorların lirik əhval-ruhiyyəsi, onların daxili aləmi musi- qinin ecazkar dili ilə ifadə olunursa, bütün bunlar tamaşaçının əqlinə və qəlbinə o qədər nüfuz edir ki, belə bir tamaşadan ibrət götürməmək üçün gərək gözlərin kor və qulaqların kar olsun!” 2 .
nin əxlaqi, tərbiyəvi dəyərini bilavasitə onların estetik, emosio- nal-bədii təsiri ilə bağlayır. Məhz buna görə də bəstəkarın iti və aktual ədəbi süjetlə, yad- da qalan, gözəl və melodik musiqisi ilə seçilən operettaları xalq arasında böyük müvəffəqiyyət qazanmış və ona yaxşı xidmət et- mişlər.
“Opera və operettaların tamaşası – musiqi ilə şeirin bahəm təsiri camaatın əxlaq və təbiətində də əsərsiz qalmadı. Qanı qəlblərin boşalmasına, qaba və urişt adətlərin tərk edilməsinə dəxi xidmətlər göstərmiş olduğunu bitərəf şəxslər təsdiq edirlər. Əvvəla, Bakı şəhəri sanki daima bir yas içində idi, heç kəs öz evində, azad surətdə çalğı çalmaq və ya hava oxumaqla məş- ğul ola bilməzdi; çünki qonşusundakı hacı, molla və ya axund fi- lankəs eşidər – deyə çəkinirdi. Opera və operettalardan sonra ha-
1 Гаджибеков У. О воспитательном значении сцены. “Каспий”, 1917, 27 октября, № 256. 2 Yenə orada. 23
valar camaatın ağzına düşüb, hər bir yerə yayılmağa və hətta mollaların evlərinin içinə qədər icrayi-hökm etməyə başladı”. 1
rın melodiyaları məhz öz estetik keyfiyyətlərinə görə məşhur ol- muşlar, məşhur olduqlarına görə isə eyni zamanda digər vacib əxlaqi məsələni də həll etmişlər, dini qadağalara üstün gəlmişlər. Ü.Hacıbəyli qadınların emansipasiyası üçün musiqili səhnə mədəniyyətinin əhəmiyyətini qeyd edir və yazırdı ki, “pəncərə- ləri taxtalanmış evlərin qaranlıq küncündə cəhalət qurbanı olan türk qadının “emansipasiyası” yolunda türk opera və operettaları azmı xidmətlər gördülər?” Nəhayət, Ü.Hacıbəyli opera və operettaların sosioloji və es- tetik təsirindən əlavə, psixoloji mənasını da qeyd edir. “İl uzunu ahu-nəvayə və ağlamağa adət etmiş olan xalqı bir az da olsa gü- lərüzlü və yeni həyatlı edən türk opera və operettaları deyildimi?” 2
siqi əsəri yalnız ona aydın olduğu vaxt özünün estetik və əxlaqi rolunu yerinə yetirir.
1 Hacıbəyov Ü. Türk operaları haqqında. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 212. 2 Hacıbəyov Ü. Azərbaycanda musiqi tərəqqisi. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 244. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|