76
–
print operatorlarını if operatoru ilə eyni səviyyədə (sütunda) yazıb
nəticənin
necə dəyişdiyini izləyin
(budaqlanma operatorunun səhv yazıldığı barədə məlumat
çıxacaq).
Bölümdə Python dilində iki məsələnin izahı verilir. Dərsin vaxtı imkan versə,
Evklid alqoritmini də sinifdə müzakirə etmək olar:
1. Böyük ədədi kiçik ədədə bölün.
2. Əgər qalıqsız bölünürsə, onda axtarılan ƏBOB kiçik ədədin özü olacaq (bu
halda dövrdən çıxmaq lazımdır).
3. Əgər qalıq varsa, onda böyük ədədə böləni, kiçik ədədə isə qalığı
mənimsədin.
4. 1-ci bəndə keçin.
Məsələn, 30 və 18 ədədlərinin ƏBOB-nu tapmaq üçün bu alqoritmi tətbiq etsək:
30 : 18 = 1 (qalıq 12)
18 : 12 = 1 (qalıq 6)
12 : 6 = 2 (qalıq 0).
Beləliklə, ƏBOB (30, 18) = 6.
Bu alqoritmin Python dilində proqramı aşağıdakı kimi olacaq:
#
Evklid alqoritmi
a =
int
(
input
(
'Birinci ədədi daxil edin: '
))
b =
int
(
input
(
'İkinci ədədi daxil edin: '
))
while
a!=0
and
b!=0:
if
a > b:
a = a % b
else
:
b = b % a
print
(a+b)
Proqrama aid qeyd: dövrdə
a və
b dəyişənlərinə bölmədən alınan qalıq
mənimsədilir. Əgər qalıq 0-a bərabərdirsə (biz
a və
b dəyişənlərinin hər ikisi üçün
də bu şərti yoxlamalıyıq), bu halda dövr dayanır. ƏBOB-un
a, yaxud
b dəyişənində
olduğunu dəqiq bilmədiyimiz üçün çıxışa dəyişənlərin cəmi verilir.
Dərsin "Araşdıraq-öyrənək" bölməsində şagirdlər verilmiş proqram kodunu
araşdırıb onun nə etdiyini aydınlaşdırmalıdırlar. Proqram daxil edilmiş üçrəqəmli
tam ədədi tərsinə yazır.
Qeyd edək ki, abs funksiyası ədədin mütləq qiymətini
hesablamaq üçündür.
"Öyrəndiklərinizi yoxlayın" bölümündə şagirdlər suallara cavab verib
tapşırıqları yerinə yetirirlər.
2. İkirəqəmli tam ədəd verilib. Bu ədədin öncə soldakı rəqəmini (onluqları), 2 boş-
luq simvolundan sonra isə sağdakı rəqəmini (təklikləri) çıxışa verin.
77
Proqramı yazarkən verilən ikirəqəmli ədədin mənfi ola biləcəyini də nəzərə almaq
lazımdır. Bunun üçün abs – ədədin mütləq qiymətinin tapılması funksiyasından
istifadə olunur.
n =
input
(
'İkirəqəmli tam ədəd daxil edin: '
)
n =
int
(n)
m =
abs
(n)
a = m % 10
b = m // 10
print
(b,'',a)
3. Verilmiş natural ədədin sağdan üçüncü rəqəmini çıxışa verin.
Bu proqramda dövrün 3 dəfə yerinə yetirilməsi bəs edir.
Ona görə də for
dövründən istifadə olunur.
n =
input
(
'Natural ədəd daxil edin: '
)
n =
int
(n)
for
i
in
range
(1, 4):
k = n % 10
n = n // 10
print
(k)
4. Verilmiş ədədin 3-ə bölünüb-bölünmədiyini müəyyənləşdirən proqram yazın.
78
Qiymətləndirmə meyarı: izahetmə, proqram yazma
I səviyyə II
səviyyə III
səviyyə IV
səviyyə
Python dilində
yazılmış proqramın
ümumi strukturunu
çətinliklə izah edir.
Python dilində
yazılmış proqramın
ümumi
strukturunu
müəllimin
köməyi
ilə izah edir.
Python dilində
yazılmış proqramın
ümumi strukturunu
izah edərkən kiçik
səhvlərə yol verir.
Python dilində
yazılmış proqramın
ümumi strukturunu
düzgün izah edir.
Ədədlərin
rəqəmlərinə aid
məsələni həll etmək
üçün proqramı
yazmaqda çətinlik
çəkir.
Ədədlərin
rəqəmlərinə aid
məsələni həll etmək
üçün proqramı
müəllimin köməyi
ilə yazır.
Ədədlərin
rəqəmlərinə aid
məsələni həll etmək
üçün proqramı
yazarkən kiçik
səhvlərə yol verir.
Ədədlərin
rəqəmlərinə aid
məsələni həll etmək
üçün proqramı
düzgün yazır.
79
Dərs
19-20
/ Mövzu:
SƏTİRLƏR
Mövzunun iki akademik saat ərzində keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Birinci
dərsdə şagirdlər sətirlər üzərində əməliyyatlarla tanış olur və sadə proqramlar tərtib
edirlər. İkinci dərsdə isə sətirlərin metodları ilə tanış olur, çətinlik səviyyəsi
müxtəlif olan məsələlərin alqoritmlərini qurur və onların
Python dilində
proqramlarını tərtib edirlər. Müəllim məqsədəuyğun hesab etdiyi, yaxud metodik
vəsaitdə təklif olunan məsələlərdən istifadə edə bilər.
Mövzuya başlayarkən şagirdlərə sətirlərə aid suallar vermək olar. 8-ci
sinifdə
sətir tipli kəmiyyətlər barədə məlumat verilmişdi. "Proqramlaşdırmada sətir nədir?"
(
simvollar ardıcıllığıdır) "Python dilində rəqəmlərdən ibarət sətir ədəddən necə
fərqləndirilir?" (
birqat və ya ikiqat dırnaq arasında yazılır, sətir kimi emal olunur)
Şagirdlərə dərsliyin "Fəaliyyət" bölümündə verilmiş proqramı Python
mühitində yazıb icra etmək təklif olunur.
– Proqramda hansı növ kəmiyyətdən istifadə olunub? (
sətir tipli)
Proqramda
print
operatorlarının nəticələri fərqli olacaq.
Onları eyni etmək üçün
print
operatorunu belə yazmaq olar:
print
(s1+ '' + s2 + '' + s3)
Bu bölümdə sətirlər üzərində aparıla biləcək əməliyyatlar barədə danışılır.
Şagirdlərə nəzəri hissəni izah etmək üçün proyektordan
istifadə etmək tövsiyə
olunur. Sətirlərin kəsilib ayrılması əməliyyatında şagirdlərin diqqətini ikinci
indeksə yönəltmək lazımdır: indeks göstərilsə də, həmin mövqedəki simvol kəsilib
ayrılmış sətirdə yoxdur.
Başqa sözlə, ikinci indeksin mövqeyində olan simvol
kəsilmiş hissəyə daxil edilmir.
ALT
STANDARTLAR
2.2.3. Proqramlaşdırma dilinin əsas əmrlərini izah edir.
2.2.4. Öyrənilən proqramlaşdırma mühitində
işləmək
bacarıqları nümayiş etdirir.
Təlim
NƏTİCƏLƏRİ
Python dilində sətirlər tipli kəmiyyətləri izah edir.
Proqramda sətirlər üzərində əməliyyatları yerinə yetirir.