Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 Kərim xan Zənd Azad xan və Fətəli xanla mübarizə üçün Azərbaycana gələndə İrəvan hakiminə təzyiq göstərib, onun döyüşçülərini öz qüvvələrinin tərkibinə birləşdirdi. O, Urmiya şəhərini işğal edib, Əfşar höku- mətini devirdi. Kərim xan Azərbaycan əmirlərini tabe etdikdən sonra diqqəti Zəki xan Zəndə yönəltdi. Buna görə də öz qoşunu ilə İraqi-Əcəm tərəfə yollandı. Bu yürüşdə o, Azərbaycanın, Şirvanın yerli hakimlərini, onlara bağlı adamların çoxunu özü ilə apardı. Tarixçi- lərin yazdığına görə, Hüseynəli xanın əmisi oğlanları da Kərim xanın məcburi döyüş dəstəsində idilər. Müəllim Rozuy "Məcməüt-təvarixe-Gülüstanə" əsərinə yazdığı şərhində Hüseynəli xanı Kərim xan Zəndin məcburi yoldaşları sırasında qeyd etmişdir. 1 Kərim xanın ölümü ilə əyalətlərin mərkəzi Zənd hökuməti ilə əlaqələri qırıldı və Azərbaycanda hər şə- hərin hakimi istiqlal təbili çaldı, aralarında çəkişmələr başlandı. Bu arada Əhməd xanın bariz şəxsiyyəti (Xoy hakimi) daha qabarıq göründü. Birinci təhlükə hicri-qəməri tarixi ilə 1193-cü ildə Gürcüstan valisi İrakli tərəfindən yarandı. O, İrəvanı işğal etmək fikrinə düşmüşdü. İrəvan bəylərbəyi Hüseynəli xan Ziyad oğlu Əhməd xandan kömək istə- di. Gürcülərdən gələn təhlükənin qarşısını almaq üçün Əhməd xan Xoydan aralıda və Təbriz hakimi Nəcəfqu- lu xan isə Arpaçayın sahilində qərargah yaratdı. İrakli bu hazırlıq barədə xəbərləri eşidib, İrəvandan əlini çəkdi və Tiflisə qayıtdı. 2 Hüseynəli xanın hakimiyyəti dövründə onun gös- tərişi ilə İrəvanda Göy məscid tikildi. Əsgər Zeynalov 1 Bax: Azərbaycan tarixi. Tərcümə edən: Doktor Nəsrulla İshaqi Bayat, I cild, səh.125 2 Bax: Doktor Məhəmməd Əmin Riyahi. Tarix-e Xoy, səh.163 66 bu barədə yazır: "Həm Bakı, həm Gəncə, həm də İrəvan Azərbaycanın qədim şəhərlərindəndir. Miladi tarixi ilə 1760-cı illərdə... Hüseynəli İrəvan xanı idi... Bir gün səhər təzəcə yuxudan duran xalq maraqlı bir mənzərə ilə üzləşdi. Şəhərin ortasından daş karxanası- na gedən yolun bir tərəfinə yonca, digər tərəfinə arpa tökülmüşdü. Yükləri daş olan ulaqlar daş karxanasın- dan qayıdanda yonca yeyirdilər. Ulaqlar əziyyət çək- məsin deyə şallaqlar parçadan tikilmişdi. Bu, Hüseynə- li xanın tədbiri idi. Xalq onu mehriban və səxavətli bir insan kimi tanıyırdı. Bu həmin Hüseynəli xan idi ki, bayram günlərində İrəvandakı təpənin başına qalxar, əlini alnının üstünə qoyub şəhərə baxardı. Hansı evdən tüstü qalxmazdısa nökərini çağırıb deyərdi ki, bu düyü və kişmişi apar həmin evə ver. Qoy o evin də dudke- şindən tüstü qalxsın. Onun kəlamlarından biri zərbül- məsələ çevrilib: "Yalnız qışda içdiyim su ürəyimə yatır, çünki hamı bu soyuq sudan içə bilir". 1 Hüseynəli xan hakimiyyətə gələndə, təxminən, 160 il idi ki, İrəvan xanlığı mövcud idi. Türk tarixçisi İ.Peçevinin yazdığına görə, İrəvan xanlığının bünövrə- si miladi tarixi ilə 1604-cü ildə qoyulub. Hüseynəli xan qayıdıb, keçmişə nəzər salmaqda idi... O illər ki, onun ata-babaları İrəvanda hökmranlıq etmişdilər. Onun ataları özlərindən elə bir əsər yadigar qoymuşdular ki, tarixdə əbədi qalacaqdı. Hüseynəli xan yaxşı başa düşürdü ki, tale ona yaxşı bir fürsət yaradıb və o, bu fürsətdən istifadə etməlidir. Buna görə də Hüseynəli xan əcdadlarının adını yaşatmaq məqsədi ilə kisənin ağzını açıb, İrəvanda bir məscid tikmək qəra- rına gəldi. O, ustaları sənət beşiyi olan Təbrizdən dəvət 1 Doktor Məhəmməd Əmin Riyahi. Tarix-e Xoy, səh.184 67 etdi. Çünki Qahirədə, Şamda, Heratda, İstanbulda, Deh- lidə, Bağdadda və ümumiyyətlə, Şərqdə elə bir qiymətli memarlıq nümunəsi ola bilməzdi ki, orada Təbriz memarlıq məktəbinin nümayəndələrinin əllərinin izi olmasın. Düşmənlər elə ki, Təbrizi dağıdardılar, ilk növbədə, onun sənətkarlarını öz ölkələrinə aparardılar. Sənətkarlar işə başladılar. Torpağı qazıb tikintinin bünövrəsini qoydular. İş sürətlə gedirdi. Lakin bir gün səhər tezdən şəhərə xəbər yayıldı ki, ustalar gecə ikən qaçıblar. Əlacsız qalan Hüseynəli xan bilmədi, nə etsin. Başqa ustalar çağırdı. Onlar gəlib əvvəlki tikintini görəndən sonra çiyinlərini çəkib getdilər. Yenə bir dəstə gəldi, onlar da binanın strukturundan baş aça bilmədilər. Hüseynəli xanın əli hər yerdən üzüldü. Birdən qeyri-adi bir hadisə baş verdi. Təbrizli ustalar qayıdıb gəlmişdilər. Hüseynəli xan qəzəbli halda onlardan indiyədək harada olduqldarını soruşdu. Ustalar dedilər: "Bir il vaxt lazım idi ki, bünövrə yaxşı bitişsin. Bilirdik ki, sən bu qədər gözləməyə razı olmayacaqsan, ona görə də gizlicə qaçdıq. İndi həmin müddət başa çatıb və biz qayıtmışıq". Hüseynəli xan başqa bir söz demədi. Binanın tikintisi davam etdi... Təbrizdə 1465-ci ildə tikilmiş Göy məsciddən, təxminən, üç əsr keçən- dən sonra İrəvanda da Göy məscid ucaldı. Məscidin dörd minarəsi vardı. Üstündən illər keçəndən sonra da o öz gözəlliyi ilə insanları heyrətləndirməkdə idi. Tarixçi Məhəmmədov yazır: "Hüseynəli xanın oğlu Göy məscidin aynalı salonunu tikdirdi və məşhur rəssam Mirzə Qədir İrəvani məscidin divarında bəzi heyvanların şəklini çəkdi. Onun həyətində hovuz var idi və hovuzun içərisindəki fəvvarələr 1-1,5 metr Yüklə 8,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|