Microsoft Word Kamran Imanov Kitab Designed doc
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 297 qında danışarkən, bir şeyi qeyd etmək lazımdır: “erməni-qıpçaqlar” nəinki Krımda yerləşmişlər, həm də Ukrayna, Polşa, Moldova, Ru- mınyada onların kompakt yaşadığı yerlər mövcud olmuşdur. “Erməni- qıpçaqlar” öz mənbələrində göstərirlər ki, onların Krımdan bu ölkə- lərə köçürülməsi haradasa X-XIII əsrlərdə baş vermişdir. On-ların mərkəzinin Kafa (indiki Feodosiya) olması da təsadüfi deyildir. “Ka- fa” türkcə “baş”, “kəllə” deməkdir, “köçkünlərin seçdiyi” yer relyefi- nə görə, başa oxşadığı üçün oraya həmin ad verilmişdi. Görünür, türk- lərin erməni-qriqorian məzhəbini necə qəbul etməsini izah etmək la- zım gələcək. Hamıya bəllidir ki, türklər Səma allahına-Tanrıya eti- qad etmişlər. Buradan da türk-qıpçaqların əvvəlcə etiqad etdikləri tanrıçılıq dini yaranmışdır. Bu din onlara silahdan güclü qüvvə ver- mişdir. Tanrıçılığın xristianlıqla, xüsusən erkən xristianlıqla əlaqəsi varmı? Hörmətli oxucular, bu gün tanrıçılığı erkən xristianlıqla bağ- layan çoxlu araşdırmalar vardır. Əlbəttə, təkallahlılıq onları birləşdi- rən ümumi başlanğıcdır. Xristianlığa gəlincə, rəsmi doktrinaya əsa- sən, Avropa xristianlığının beşiyi Romadır. Bunun sübutu kimi kato- lik konsepsiyası xidmət edir. Buna əsasən, Roma kilsəsinin ilk rəh- bəri apostol Pyotr olmuşdur. Katoliklik hesab edir ki, 12 apostol ko- qortasına məhz apostol Pyotr rəhbərlik etmişdir. Pravoslavlar və pro- testantlar bununla razılaşmırlar, onlar hesab edirlər ki, apostol Pyot- run başqaları üzərində rəhbərliyini təsdiq edən rəsmi kilsə sənədləri yoxdur. Bununla yanaşı, məlumdur ki, xristian icmasının rəhbəri 380-ci ildə Romada imperator Feodosiya tərəfindən tanınmışdır. Bizim era- nın IV əsrində Bizansda da xristianlığın tanınması baş vermişdir. Bir sözlə, IV əsr xristianlığın “sənədləşdirilməsi” əsri olmuşdur. Belə- liklə, xristianlıq ilk icmaların İncilin hələ İsa peyğəmbərin özünün də etiqad etdiyi və onun sağlığında qanuni şəklə salınmış hissəsinə eti- qad etməsindən başladı. İlk xristianlar indi xristianlığın vacib hesab edilən ehkamlarını: İsa peyğəmbərin ilahi gücünü, üç ünsürü inkar edirdilər. Bu da gələcək parçalanmanın başlanğıcı idi. Bir çox tədqi- qatçıların fikrinə görə, bu ehkamların özü sonralar, xristianlığın tə- şəkkülü prosesində meydana gəlmişdir. Misal üçün, bizim eranın K A M R A N İ M A N O V 298 433-cü ilində xristianlıqda İsa peyğəmbərin ikili təbiətini-Tanrı və insan olmasını, onların ayrılıqda mövcudluğunu inkar edən monofizitlik ayrıldı. Monofizitlər iddia edirdilər ki, İsada olan hər iki başlanğıc ilahi başlanğıcın insani başlanğıcı udması nəticəsində birləşmişdir. Deməli, İsa peyğəmbər tanrı insan deyil, Tanrıdır. 451-ci ildə İsanın ikili təbiəti haqqında təlimi təsdiq edən Xalkedon yığıncağından sonra monofizitlik küfr kimi mühakimə edildi. Nəticə etibarilə, İsanın ikili başlanğıcını tanıyan və hazırda həm pravoslovların, həm katolik- lərin, həm də protestantların əməl etdikləri diofizitçilik üstünlük qa- zandı. Əlbəttə, prinsipcə çox fərqli ehkamlarla. Məsələn, katoliklər və pravoslovlar həm Tanrı-atanı, həm Tanrı-oğulu, həm də Müqəddəs ruhu qəbul edirlər. Lakin katoliklər Tanrı-oğula (İsa peyğəmbərə) müqəddəs ruh da verirlərsə, pravoslovlar bunu inkar edirlər. Erməni, Yakovit (Suriyada) və Kopt kilsələri monofizit olaraq qalmışlar. Biz nəyə görə bunun üzərində dayanırıq? İş ondadır ki, məhz mü- hafizəkar olan və erkən xristianlığa meyl edən monofizitçilik türklə- rin Tanrıya, Tanrı-ataya, bütün varlıqların yaradıcısına olan dinlərinə olduqca yaxın olmuşdur. Türklərin allahı vahid olmuşdur və bu, türk- ləri qonşularından fərqləndirmişdir, bu dinə inanmağa isə türklər, Çin mənbələrinə görə, haradasa b.e.ə. V əsrdən başlamışlar. Yəqin elə buna görə alman tədqiqatçısı Q.Derfer hesab edirdi ki, tanrıçılıq “bəşəriyyətin ilk monoteist dinlərindən biri, bəlkə də ən birincisidir”. Hörmətli oxucular, bəlli olduğu kimi, Qafqazda türk-qıpçaqların izlə- ri lap çoxdur. Onlar Tanrı xanın oğlunun hüququnu İsada tanıyaraq, xristianlığa keçdilər və bu dinin monofizit qoluna etiqad göstərdilər. Beləliklə, hörmətli oxucular, “qıpçaq -ermənilər” həm Şərqi Av- ropada, həm Rusiyanın cənub-şərqində, həm də Ukraynada mövcud olmuşlar. Nəticədə qıpçaqlar - Qafqaz, Anadolu və Krım türkləri xristian oldular. Onlar doğma türk dilinin, türk adətlərinin, türk folk- lorunun daşıyıcıları olsalar da, yalnız kilsə həyatında xristianlığa əməl edirdilər. Türk-xristianlarının izlərini Volqaboyu Qızıl-Orda şəhərlərində və Qırğızıstanda, İssık-qul ətrafında da tapmaq olar. E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 299 Tarixi Azərbaycan ərazisində hələ IX əsrdə Alban apostol kilsəsinin himayəsi altında Xıpçaqvenq qıpçaq monastırı olmuşdur. Sonralar “alban-qriqorianların” zorla erməniləşdirilməsindən, daha doğrusu, Alban kilsəsi ləğv olunandan, sonra o, çar hakimiyyəti tərəfindən Erməni kilsəsinə verilmişdir. Krımda isə “Qıpçaq -ermənilər”in orta əsrlərdə sıx məskunlaşmış koloniyaları var idi. Qeyd etdiyimiz kimi, xristianlığa etiqad edən türklər bu diyara X-XIII əsrlərdən gəlməyə başlamışlar. Misal üçün, Kaqızmanda (Anadolu, Türkiyə) “Naxçıvan” adlı yaşayış məntəqə- sində özlərini lap çoxdan “erməni” adlandırmışlar. Burada türklərdən başqa qriqorian məzhəbinə etiqad edən yunanlar və haylar da yaşa- yırdılar. Onlar hələ XI əsrdə səlcuq türkləri Anadolunu işğal edəndən sonra Krıma sürgün olunmuşdular. Krımda möhkəmlənən qıpçaq- ermənilər XIV-XV əsrlərdə Qafqaz və Türkiyə etnik ermənilərinin kütləvi şəkildə bura köçürülməsinə kömək etmişlər. Səlcuq türklə- rinin işğal etdiyi torpaqlardan mühacirlərin yeni dalğası qaçırdılar. Onlar ilk dəfə bura köçüb gələn qıpçaq-ermənilər tərəfindən qəbul edilirdilər. Məlumdur ki, XV əsrin ikinci yarısından XVIII əsrin ikinci yarısına qədər Krım Osmanlı imperiyasının bir hissəsi olmuş- dur. O zaman burada həm türk, həm də erməni mədəniyyəti çiçəklən- mişdir. 1778-ci ildə rus-türk müharibəsi başa çatdıqdan sonra Krım- dan qıpçaqların kütləvi şəkildə çıxarılması başlayır, özü də xüsusi qeyd edək ki, buradan nəinki müsəlman türkləri, eləcə də qriqorian- lığa etiqad edən türklər də qovulmuşdur. Bütün bunlar feldmarşal Rumyantsevin sərəncamına görə, “onların təhlükəsiz yaşamaları üçün” edilirdi. Lakin iş burasında idi ki, Krım xanlığının türkləri etiqadla- rından asılı olmayaraq, osmanlı türklərinə qarşı loyal münasibət gös- tərirdilər. İmperatriçə II Yekatrina Novorossiya torpaqlarının istifadə olunması və məskunlaşması zərurətini əsas götürərək, “Krım xristian- larını Rusiya hüdudlarında məskunlaşmağa dəvət edir”. Məcburi- könüllü köçürülmə İsanın dininə etiqad etməyən türklərin zorla erməni-qriqorian xristianlığınının qəbul etdirilməsi ilə müşayiət olu- nurdu. Bütün bunlara Rusiya ermənilərinin eparxiyasının rəhbəri episkop İosif Arqutınski (Ovsep Arqutyan) rəhbərlik edirdi. 1779-cu K A M R A N İ M A N O V 300 ildə Don çayının mənsəbində olan kolonistlərin bağışlanma fərma- nına qol çəkildi. Bax, qıpçaq-ermənilər Azovyanı və Rostov-Dona belə gəlib çıxmışlar. Müəyyən müddət sonra Krıma qayıtmağa icazə veriləndə, vətənə qayıtmaq istəyən qıpçaqların qarşısında qırmızı işıq yandırdılar, əvəzində etnik ermənilərin qayıdışı təşviq edilirdi. Donda qıpçaq-ermənilər tərəfindən indiki ermənilərin hamısını inandırmağa çalışdıqları Araz üzərindəki Naxçıvana yox, Anadoludakı Naxçıvana xatirə əlaməti olaraq Yeni Naxçıvan şəhərinin əsası qoyuldu. Hörmətli oxucular, qriqorianlığa etiqad göstərən və Krım yarıma- dasının ilk köçkün sakinləri olan qıpçaq türkləri haqqında qısa tarixi məlumat belədir. İndi isə təsvir olunan absurdla bilavasitə əlaqəsi olan bir sual qoyaq. Rəsmi Rostov saytına görə, Krımdan qovulan və geriyə bura- xılmayan 12,5 mindən çox qıpçağı necə adlandırmaq düzgün olar: erməni-qıpçaqlar, yoxsa türk-qriqorianlar? Mahiyyətcə bu sualın cavabı Krımın ilk kolonistlərinin Krımın türk etnik və dil mühitində olaraq, türk dilini, adətlərini və mədəniyyətinin bir çox elementlərini qəbul etmiş etnik ermənilər, yaxud bunların erməni-qriqorian dininə etiqad edən, hələ də öz doğma türk dilində danışan, Krımda öz türk mədəniyyətini, adət-ənənəsini, musiqisini inkişaf etdirən türklər olduğunu bildirəcək. Erməni absurdunun mahiyyəti onu “əsaslandırmaq”dır ki, guya səlcuq türkləri və monqol-tatarlar tərəfindən təqib edilən ermə- nilər öz doğma dilini itirmiş, türk adətlərini qəbul etmiş, bir sözlə, mədəni şəkildə assimilyasiyaya uğramışlar. Lakin ən başlıcası odur ki, ermənilər öz dinlərini saxlamışlar. Oxucular başa düşdüyü kimi, bu onu göstərir ki, erməni-qriqorian dininə etiqad edənlər mütləq etnik ermənilərdir. Tanış üsuldur, çünki məhz bu yolla “albanların erməni mənşəli olması” “əsaslandırılmış” və Qafqaz Albaniyası və onun bütün maddi və qeyri-maddi mədəniyyəti “erməniləşdirilmiş- dir”. Həmin tezisin var qüvvə ilə müdafiə olunması, qıpçaq-erməni- lərin, o cümlədən Qazaxıstanın etnik türk mühitində yaşayanların il- kin etnik ermənilər kimi təbliğ olunması da buradandır. Elə indi də Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|