Microsoft Word kitab elm doc
Yüklə 332,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
Osman Türkayın poetik irsi 68 “Duyguları tabiatın aracılığıyla dışa vurmak, dış evreni iç evrenin temsilcisi kılmak yöntemini Haşim, Edebiyat-ı Cedidecilerden al- mış və gençlik şiirlerinden bazılarına uygulamıştır”. (Bezirci, 1967: 30) Bu cəhətə də diqqət yetirmək lazımdır ki, Ə.Haşım, əsasən, təbiətin kədərli anlarını poeziyaya gətirir, onun şeirlərində təbiət, bir qayda olaraq, hüzn ifadə edir. Yenə də Asim Bezirciyə görə (1967: 38), gecə, qaranlıq ona imkan verir ki, bədbin fikirlərini da- ha yaxşı əks etdirsin. Hətta Haşımın özünün qeyd etdiyinə görə, o, günəşi, sabahı ona görə xoşlamır ki, gün işığı hər şeyi olduğu kimi göstərir, gecənin yaratmağa imkan verdiyi təsəvvürlərin, xəyalların üzərindən pərdəni qaldırır. Gecənin əsrarəngizliyi günəş şüaları al- tında əriyib acı gerçəkliyə dönür. Sələfindən fərqli olaraq, Türkay sabahın şəfəqini hürriyyətin, gözəlliklərin, ədalətin, yaxşılıqların, bərəkətin rəmzi kimi qəbul edir. Məhz bu cəhəti nəzərə alaraq, yuxarıda Nazif Süleyman Ebeoğ- lundan gətirdiyimiz sitat əsasında (Türkay, 2002: 8-9) O. Türkayın tam simvolist şair olmadığı fikri ilə razılaşa bilərik. Ə. Haşım fran- sız simvolistləri arasında ən çox təsirləndiyi Reqneri tam təkrar etmədiyi kimi, O. Türkay da Haşımın təqlidçisinə çevrilmir. Ümu- miyyətlə isə, simvolizmdən gələn pessimizm nə birinin, nə də digə- rinin poeziyasından yan keçmir. O. Türkay “insan … ezel-i matem-i bende”,- deyərək bədbin notlarla çıxış edir, Ə. Haşımda isə bu cür mülahizələr daha çoxdur və daha qabarıqdır. Fikrimizcə, Ə.Haşımın “Yollar”, “O şəhər” (“O Belde”), “Zül- mət” şeirlərinin O. Türkayın ilk dövr yaradıcılığına xüsusi təsiri ol- muşdur. “Yollar”, “O şəhər” kimi şeirlərdə Haşımın yaşadığı mü- hitə, maddiyyatı düşünən insanlığa qarşı duyduğu nifrət, onlardan qaçışı və xəyali bir ölkəyə sığınışı, xoşbəxtliyi orada aradığı dilə gətirilir. O. Türkayın pessimist şeirlərindən olan “İldən-ilə”də (“Yıldan Yıla”) də məyus şair könlü yaşadığı solğun və sönük həyatdan qur- tulmaq üçün məchul bir yola doğru yönəlir: Elmira Fikrətqızı 69 Solan çiçeklere hep hazin-hazin Bakarak gönlüme hülya aradım Peşine takılıp meçhul bir izin Titriye titriye attım bir adım. (Türkay, 2002: 86) Ətraf mühit ilə uzlaşmayan, yaşadığı həyatı bəyənməyən Haşım da xəyali ideal bir dünya yaradaraq onunla ovunmağa çalışır. Daha doğrusu, mənimsəyə bilmədiyi həqiqəti heç olmasa xəyalən dəyiş- dirmiş və ya aşmış olur. Xəyali bir dünya mövzusu Haşım yaradıcılığında sırf şəxsi, psi- xoloji problemlərdən qaynaqlanırsa, O. Türkay poeziyasında bu məsələ fərdiliklə yanaşı, milli hisslərin də ifadəsində özünü göstə- rir. O. Türkayın “Alasya” şeri “O şəhər”dən fərqli olaraq, “tarixi keçmişi”nə müraciət formasında yazılmışdır. Əvvəldə bəhs etdiyimiz “Toroslarla baxış” şeri də XX əsrdən türkün şanlı tarixi səhifələrinə nəzər salaraq, “Dalgalar alın beni özlediğim diyara” misrası ilə artıq həqiqətən tarixə çevrilmiş və Ə. Hüseynzadə, Ə. Ağaoğlu, Z.Göyalp kimi türkçülərin ideallarında yaşayan Türk Dünyasına olan xiffətini ifadə edir. Türkay yaradıcılığında “büllur şəhərlər” bəzən müqəddəs bir məkanı simvolizə edir: Billurdan şehirler girip gözüme Tanrısal ışıklar değmiş yüzüme Mukaddes ülkeler! Nedir ki bekçin? Geliyorum hakka kovuşmak için. (Türkay, 2002: 46) Beləliklə, əgər qeyri-real şəhərlər, ölkələr, diyarlar Ə. Haşım poeziyasında həyatın kədərli və dözülməz lövhələrindən qaçıb giz- lənmək üçün bir sığınacaq xarakterindədirsə, O. Türkay şeirlərində Osman Türkayın poetik irsi 70 də bu xəyali məkana üz tutulması müxtəlif səbəblərlə şərtlənir. La- kin hər iki halda həmin naməlum məkan səadət simvoludur. Əhməd Haşımın “Payız” (“Sonbahar”) əsəri ilə O. Türkayın “Bu xəzan aləmi” şeri arasındakı əlaqəni də görməmək mümkün deyildir. Ümumiyyətlə, simvolistlərin poeziyasında kədər rəmzi olan payız fəs- linin təsvirinə tez-tez rast gəlinir. Bahar uşaqlıq, yay gənclik, payız yaşlanma, qış isə ahıllıq mövsümü kimi ədəbiyyatda insan ömrünün müxtəlif mərhələlərini rəmzləşdirir. Əhməd Haşım payızı “ağlayan bir küləyin səsi”ndə, “qanlı bir işıq şüası”nın fonunda təsvir edir: Dökerken ufka donuk, kanlı bir ziya Eylül, Ederek zulfi-tarümara bulud Gizli bir sesle ağlıyan, ey bad! (Bezirci, 1967: 28) O. Türkay da bu xəzan aləmini hüzn, ölüm, viranəlik zamanı ad- landırır. Torpaq şeytanla əlbir olaraq gözü qandan doymayan əjdaha kimi ağzını açıb insanları, quşları, yarpaqları udmaqdadır: Korular çırılçıplak ve dağlar keşmekeşi, Feryad! Söndü ufukta Allahın son güneşi! Sonsuz seferlerinde o alev kuşlar muğber Girer yedi kat yere duyan ve düşünenler… (Türkay, 2002: 51) Beləliklə, Ə. Haşımla O. Türkayın oxşar və fərqli cəhətlərini aşağıdakı kimi müəyyənləşdirə bilərik: Oxşar cəhətlər: a) Hər iki şair özünü, iç dünyasını təbiət vasitəsilə ifadə etmiş- dir. b) Hər iki şairin yaradıcılığında Ay keçmiş günlərin simvolu, xatirələrə dalan şair qəlbinin ünsiyyət obyektidir. Elmira Fikrətqızı 71 c) Qərb simvolizmindən irəli gələn rəmzi və xəyali bir dünyanın təsviri və bu aləmə qarşı daimi və güclü xiffət hissi mövcuddur. d) Haşımın şeirlərində sevgili ilə həmişə axşamlar görüşülür. O. Türkay şeirlərində də bunu müşahidə etmək mümkündür. e) Hər iki şair simvolik obrazlara müraciət etmişdir. ə) Daha çox Əhməd Haşım və müəyyən dərəcədə Osman Türkay poeziyasına pessimist əhval-ruhiyyə hakimdir. f) Haşımın şeirlərində istifadə olunan sözlər üç əsas obrazlar sistemi ətrafında formalaşmışdır: təbiət, şairin özü və qadın. (Bezir- ci, 1967: 68) Bu tezisi bütövlükdə O. Türkaya da tətbiq etmək mümkündür. Lakin o, ara-sıra ictimai-siyasi məzmunlu şeirlərə də yönəlir və bu fərq aşağıda daha aydın izah olunacaqdır. Fərqli cəhətlər: a) Ə. Haşım, demək olar ki, cəmiyyətdən tamamilə təcrid olun- muşdur və ictimai-siyasi mövzuların fərqində deyildir. Türkay isə yalnız sevgi və şəxsi üzüntü şeirləri çərçivəsində qalmır, sosial- fəlsəfi (“Kazafanalı”, “Qeysərmi, yoxsa Napelaon?”, “Divlərlə sa- vaş”, “Nağıl” (“Masal”), “Mister Bobi”) və vətənpərvərlik ruhunda (“Bayraqdarda”, “Röyamız”, “Fəthin günəşi”, “Müstəmləkə”) əsər- ləri, hərtərəfli və əhatəli yaradıcılıq imkanları ilə öz sələfindən seçi- lir. b) Ölüm və gecə mövzuları Türkay poeziyası üçün səciyyəvi olsa da, intihar həmişə qurtuluş yolu deyildir. “Alov” şerindən “Ömrüm dökülüp toprağa gonca …” misrasını onun əhval-ruhiyyə- sinin ifadəsinin bir bədbin nümunəsi kimi qeyd edə bilərik, amma belə nümunələrin sayı heç də çox deyildir. Bundan başqa, Ə. Haşım daima kədəri simvolizə edib, gecə, qaranlıq, zülmət təsvirləri yarat- dığı halda, O. Türkay səhər, işıq, nur, sabah kimi sözlərdən daha çox istifadə edir və bu özəllik isə onun yaradıcılığının ilk dövrünün ənənə və novatorluq üzərində qurulduğunu göstərir. c) Türkay şerində türkçülük məfkurəsi və Atatürk qayələri də müəyyən yer tutmaqdadır. Yüklə 332,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|