Microsoft Word monoqrafiya docx

38 
 
 
Bəhruz Sərvət 
Nizami “Xəmsə”sinin yenidən işlənib, nəşr edilməsinin əhəmiyyəti. 
    Iran  ədəbiyyatşünasları arasında son dövrlərdə Nizami irsinin öyrənilməsi və 
tədqiqində çox böyük əməyi vardır. Müəllif, 1363-1379-cu illərdə Nizami əsərlərini 
yenidən təhlil edərək nəşr etdirməyə nail olmuşdur. B.Sərvət bugünə  qədər Nizami 
əsərlərini təhlil edən nə qədər alimlər varsa, onların yazıları ilə tanış olmuş, digər Şərq 
və Avropa müəlliflərinin Nizami əsərlərinə münasibətlərindən faydalanmışdır. Alim, hər 
bir müəllifin yazılarına xoş münasibətlə yanaşmış, onlara xüsusi rəğbət bəsləmişdir. 
Lakin müasir dövrün tələblərini nəzərə alaraq daha geniş  və müfəssəl  şəkildə Nizami 
poemalarını açmağa müvəffəq olmuşdur. 
    Ancaq Nizamini fars ədəbiyyatının ən uca zivəsində dayandığını söyləyən ədib, onu 
farslaşdırmaqdan yan keçməmişdir. Bizə elə gəlir ki, İran ədəbiyyatşünaslığında bu hal 
ümumi bir bəlaya çevrilmişdir. Görünür onlar bu ənənədən əl çəkə bilməyəcəklər, ta o 
vaxta qədər ki, biz onlardan daha çox yazıb Nizamini dünya ictimaiyyətinə çatdıra bilək. 
     Son  illərin məhsulu olan Səid Həmidinnin 2011-ci ildə yazdığı  və  nəşr  etdirdiyi 
“Nizami Gəncəvinin 5 poeması” kitabında müəllif yeni çalarlardan bəhs etsə də, açıqca 
bu  əsərin Vəhid Dəstgerdinin yazdıqları  əsasəında tərtib edildiyi göstərilir. Demək, 
Nizaminin İran şairi, fars ədəbiyyatının önündə gedən sənətkarı fikirləri gündəmdə qalır. 
Bizə elə gəlir ki, bu ənənəni onların şüurundan çıxarmaq üçün çox çalışmalıyıq. 
Ustad Məhəmməd Tağı Cəfəri 
Nizami Gəncəvi şeirlərində hikmət, irfan və etik mövzular. 
     Ipək yolunun üstündə duran qədim Gəncə  şəhəri XII əsr Azərbaycan intibahının 
mərkəzi,  şeir, sənət ocağı, ipək, xalça, dulusçuluq, dəmir karxnaları ilə  məşhur idi. O 
zaman Şəddadilərin hökmranlıq dövründə təsadüf edirdi. Qətran Təbrizi öz qəsidələrini 
burada yazırdı. Bu dövrdə Xaqani Şirvani, Fələki Şirvani kimi şairlər meydana çıxmışdı. 

---

39 
 
 
Bu  şairlərin  əksəriyyəti saray mühitini və ordakı  şahlara tərif yazmaqla məşqul idilər. 
Yalnız Xaqani buna etiraz edərək oranı  tərk etmişdir. Nizami isə açıq-açığına saray 
qulluğunda  dayanan şairlərə nifrət edib şahlara mədh yazanlara gülürdü. Cəsarətlə 
şahları doğru yola dəvət edir, şairləri isə  əsl həyatı görməyə  və  hər  şeyi real yazmağa 
çağırırdı.  
Bu qarın otaran duzsuz şairlər, 
Sayəmdə dünyanı basıb yedilər. 
Şikarı tutmağa aslan gərəkdir, 
Tülkünün işi də müftə yemekdir. 
Əlimin muzdu ilə dolanıram mən, 
Cəlalım yaranır söz xəzinəmdən. 
Şahlar məclisindən kənar ol, kənər, 
Pambıq od görəndə alışıb yanar. 
Nizaminin sevimli anları Afaqla yaşaması, kədəri onu itirməsi olmuşdur. 
Şair “Xosrov və Şirin” dastanında buna toxunur. 
Əğyara qəzəbli, mənə mehriban, 
Könül yoldaşımdı o nazlı canan. 
Nizaminin müəllif olduğu “Sirlər xəzinəsi”, “Xosrov və  Şirin”, “Leyli və  Məcnun” və 
“İskəndərnamə” əsərlərində aşağıdakı  mövzular diqqət  mərkəzindədir. 
1. Dini-fəlsəfi dünyagörüşü 
2. Məntiq 

---

40 
 
 
3.Məhəbbət mövzusu və ilahi eşq (irfan) 
4. Nəsihət 
5. Zülmə qarşı mübarizə 
6.Elmi mövzular 
7. Əxlaq və etik normalar. 
Nizami hər  şeyi açıq ifadə edən, bədii dildə onu birbaşa deyən sənətkardır. Bütün 
əsərlərində biz, bunun şahidi oluruq. 
   Ustad Məhəmməd Tağı Cəfəri, Nizami hikmətini o qədər gözəl açmışdır ki, orada 
hikmət, irfan, əxlaq, nəsihət bir-birini tamamlamış, elə bir  əlaqə yaratmışdır ki, mədhə 
ehtiyac qalmamışdır. Şairin bütün müraciətlərinin başlanğıcında allah durur. 
                                    O, Hökmü hakimiyyəti aşkar, 
Hikməti gizli olan Allahdır. (İqbalnamə 468) 
          Beləliklə, 
İran mütəxəssislərinin Nizami Gəncəvi haqqındakı elmi 
araşdırmalardan aydın olur ki, Nizami onlar üçün bitməz-tükənməz bir xəzinədir. Bu 
xəzinədən hələ çoxları faydalana bilər. Həqiqətən də Nizamini hər dəfə oxuyanda yeni 
bir mövzu özün üçün kəşf edirsən.  Şairin dahi, mütəfəkkir, filosof, şeyx və  həkim 
adlarını özündə cəmləşdirməsi də məhz bununla əlaqədardır. 
          Onu  qeyd  etmək lazımdır ki, indiyə  qədər elmi iş kimi “Nizami İran 
ədəbiyyatşünaslığında” mövzusuna aid  bir namizədlik dissertasiyası yazılmışdır. 1990-
cı ildə AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı Gülçin xanım Hüseynova 
göstərilən mövzuya toxunmuşdur onu müvəffəqiyyətlə müdafiə edib filologiya elmlər 
namizədi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Əslində Gülçin Xanım hər cür tərifə layiqdir ki, 

---

41 
 
 
belə bir çətin mövzunun öhdəsindən gəlmişdir. Çünki, Nizami yaradıcılığı çox 
genişəhatəli bir mövzudur. Iran ədəbiyyatşünaslığından və Nizamidən söhbət gedirsə, 
müəllif mütləq fars dilini bilməlidir. Bu baxımdan dissertant ikiqat əziyyət çəkməlidir 
ki, bunun da öhdəsindən Gülçin Hüseynova məharətlə gəlmişdir. Mən, Gülçin xanımın 
yazdığı dissertasiya işi və avtoreferatı ilə tanışam. Aydındır ki, hər bir dissertasiya işi 
xeyli zəhmət tələb edir. Mən özüm də bu əziyyətləri görüb Gülçin xanıma qibtə edirəm. 
Nizami İnstitunda yazılan bu elmi mövzu AAK-nın bütün o zamankı tələblərinə uyğun 
yazılmışdır. 
    Lakin bundan artıq 24 il ötür. Indi təlimatlar, göstərişlər, fərmanlar dəyişdirilmiş, yeni 
bir mərhələyə qədəm qoyulmuşdur. Belə ki, indi dissertant xarici dövlətlərin heç olmasa 
birində mövzuya aid bir elmi məqalə çap etdirməlidir. Kitab və monoqrafiya yazmalıdır. 
    Yuxarıda sadaladığım bu göstəricilərin hamısı tərəfimdən yerinə yetirilmişdir. Əlavə 
olaraq 20 məqalə yazılmışdır. Çox böyük məsuliyyət hissi ilə məsələyə yanaşmışam. 
    Üç  xarici  dövlətdə (Qazağıstan,Rusiya və Türkiyədə) məqalələrim çıxmışdır. On iki 
məqaləm Azərbaycanın müxtəlif elmi təşkilatlarında nəşr edilmiş, 1 monoqrafiya 2 kitab 
və Fars dili dərslik kitabım, 10 minlik Farsca-Azərbaycanca lüğətin müəllifi kimi onu 
TQ üzrə DK-na təqdim etmişəm.  
      Bütün  bunlar  əlbətdə, Gülçin xanımda yoxdur. O, ancaq 4 konfrans məqaləsiylə 
kifayətlənmişdir. 
      Digər tərəfdən mən 600 nəfər  İran müəlliflərinin  əsərlərinin Nizami haqqındakı 
kitabiyyatını göstərmişəmsə, Gülçin Hüseynovada ancaq 10 müəllifdən söhbət açılır. 
       Iran  ədəbiyyatşünaslarının ancaq Gülçin xanım 5-6 nəfərini  əsas götürüb 
açıqlayırsa, məndə onların sayı 15-dir. 

---