Microsoft Word monoqrafiya docx

42 
 
 
     Gülçin  Hüseynova  İran  ədəbiyyatşünaslarının 1 əsərini belə tam Azərbaycan dilinə 
tərcümə etməmişdir. Mən isə 8 əsəri dilimizə tərcümə etmişəm ki, dissertasiyaya baxan 
hər bir şəxs üçün aydın olsun ki, İran alimləri Nizamidən nə? və necə ? yazmışlar. 
     Ümid edirəm ki, mənim bu sahədə çəkdiyim zəhmət hədərə getməyəcəkdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

43 
 
 
III FƏSİL 
TANINMIŞ İRAN ƏDƏBİYYATŞÜNASLARININ NİZAMİ HƏYAT, 
YARADICILIĞI VƏ ƏSƏRLƏRİNƏ AİD YAZDIQLARI ELMİ 
ARAŞDIRMALARIN BƏZİ TƏRCÜMƏLƏRİ. 
 
       Nizami irsinin daha dərindən öyrənilməsi və tədqiqi üçün İran alim və 
ədəbiyyatşünaslarının yazdıqları elmi əsərlərin tərcüməsini bilmək çox vacibdir. Ona 
görə ki, digər xalqlara nisbətən iranlılar fars dili dövlət dili olduğundan Nizamini daha 
yaxşı baş düşürlər. Bu baxımdan hesab edirik ki, bu əsərlərin Azərbaycan dilinə 
tərcüməsi vacibdir. 
Vəhid Dəstgerdi. Nizaminin Xəzinəsi. 
  
Dünya  ədəbiyyatı tarixində Nizami Gəncəvini bu qədər sevən və onu təbliğ edən 
ikinci bir adama rast gəlmək mümkün deyil.  
Söhbət böyük İran alimi Vəhid Dəstgerdidən gedir. Bu böyük alim ömrünün 30 
ilini Nizami yaradıcılığına sərf etmiş və onu hamıdan yaxşı açmağa müvəffəq olmuşdur.  
Nizaminin həyatı, dövrü, əsərləri haqqında  ən dəyərli məlumatları  məhz 
V.Dəstgerdi vermişdir.  
Onun yeddinci dəftərdəki elmi məqalələri “Ərməğan” jurnalında çap olunmuşdur. 
Bu məqamlar Nizami yaradıcılığına bələd olmaq istəyənlər üçün çox faydalıdır. 
V.Dəstgerdi Nizamini 100 dəfədən çox oxuyub araşdıran alimdir. Elə  “Ərməğan” 
jurnalındakı silsilə yazıları bunu təsdiq edir. Qəribə orasıdır ki, o, hər dəfə yeni fikirlər 
tapmışdır.  
Biz də yuxarida deyilənləri nəzərə alaraq böyük alim V.Dəstgerdinin 7 dəftərindən 
toplanmış Nizami Gəncəvi haqqındakı elmi məqalələri araşdırmağa çalışacağıq. 
Pak allahın adıyla.  
Alihəzrət Rza şah Pəhləvi Nizami əsərlərinin çap olunması üçün şərait yaratdı. 
Əslində bu dünya şöhrətli  şairin  əsərlərinin yayılması elə dünyanın özünün iftixarıdır. 

---

44 
 
 
Biz bu yeddi dəftərdə  cəmləşdirdiyimiz elmi və  bədii yazıları  “Ərməğan” jurnalında 
ərməğan edə bildik. Nəticədə həkim Nizaminin şeir, qəzəl, qəsidə aləmilə tanış olmaq 
imkanı əldə etdik.  
Bir neçə xatırlama.  
Axtarışlar nəticəsində Nizami əsərlərinin 8 nüsxəsini əldə edə bildik. Bu nüsxələr 
dünyanın müxtəlif kitabxanalarından götürülmüşdür. Berlin, Badilin, Oksford, 
İngilistan, Rampur, Kələküttə, Hindistan və s. toplanmışdır.  
Baxer və Ripkanın yazılarını da əlavə edib bir gül çələngi düzəltmişik.  Əlbətdə 
onları bir yerə toplayıb kamilləşdirmişik.  
Nizamilər məsələsinə  gəlincə o dövrdə onların sayı istənilən qədər idi. Köhnə 
təzkirələrdən onlardan bir neçəsini xatırladaq: Nizaməddin Qəməri, Nizam Esterabadi, 
Nizami Cami, Nizam Buxarayi, Nizami Əruzi, Nizami Moniri, Molla Nizami Təbrizi və 
s. Bütün bu Nizam və Nizamilər ancaq Nizami Gəncəvi adı ətrafında birləşmişlər. Bizə 
məlum olan Nizaminin 56 qəzəli, 2 qitə, 9 rübai, şübhəli 30 qəzəli vardır. 25 qəzəl də 
professor Ripka tərəfindən  İstanbul nüsxəsindən götürülmüşdür. 9 qəzəl Xalxali 
tərəfindən tapılmışdır. 12 qəzəl isə Sahibin arxivindən götürülmüşdür.  
 
İLYAS YUSİF OĞLU İBN ZƏKİ MÜƏYYƏDDİN YƏNİ HƏKİM NİZAMİ 
GƏNCƏVİNİN TƏRCÜMEYİ-HALI  
 
Dəfələrlə belə  qərara gəldim ki, bu dünya şöhrətli həkim haqqında söz deyəm, 
ancaq gördüm ki, qüdrətim çatmır. Söz paltarını ona geyindirəndə gördüm ki, bu, çox 
qısadır. Altı  dəftər yazandan sonra nəhayət yeddinci dəftəri açmalı oldum. Digər 
tərəfdən bu əbədi insanı öyrənmək xatirinə topladığım materiallara isnad etməli oldum:  
1.
 
Şairin ailə şəcərəsi: adı, ata-anası, arvadı, oğlu.  
2.
 
Doğulduğu yer, tarixi, rəhmət vaxtı.  
3.
 
Adət, elm, irfan, əxlaq mərtəbəsi.  
4.
 
Şairlik istedadı, özündən əvvəlki şairlərlə müqayisəsi.  

---

45 
 
 
5.
 
Olmayanların tərif etməməyin səbəbi, doğruluğu seçib, pisdən imtina etmək.  
6.
 
Avropalıların Nizami xəmsəsindən gətirdiyi nümunələrə münasibət.  
7.
 
Nizami əsərlərinin müxtəlif dillərə tərcüməsi və bu sahədəki orijinallıq.  
8.
 
Nizami dövründə yaşamış 6 padişah haqqında müxtəsər məlumat.  
9.
 
Əlyazmaları və Hindistan çapı ilə Nizami yazılarının müqaisəsi.  
10.
 
Təzkirəçilər yazdıqları müxtəlif məqamlar.  
11.
 
Digər xəmsə yazanlarla Nizaminin fərqi.  
12.
 
Müasir şeirin təcəlliyatı və Nizamiyə həsəd.  
13.
 
Nizami dövrünə aid olan mövzuları və tarixi şəxsiyyətləri dərk etməklə.  
14.
 
Nizami yaşadığı dövr və qədim ədəbiyyatı gözəl təcəssüm etdirmişdir.  
15.
 
Nizaminin qəsidə, qəzəl, qitələrdən ibarət divanı əldə edilməmişdir. Ona görə də 
əlimizdə olan Hindistan nəşri və  bəzi nümunələr haqqında söhbət açacağıq. 
Məqsədimizə tam yetişməsək də şair haqqında təsvvür yaratmaq imkanımız olacaqdır.  
Dəstgerdi, Nizami haqqında geniş  məlumat verir. Bu məlumatlarla  şairin 
tərcümeyi-halı  bəlli olur. Qeyd edək ki, müəllif, Nizami yaradıcılığı ilə 30 il məşğul 
olmuş  və «Xəmsə»ni 100 dəfədən çox oxumuşdur. Bu da ona geniş danışmaq imkan 
verir. V.Dəstgerdinin üstün cəhəti odur ki, o, digər  şərqşünasların da yazdıqlarını 
nəzərdən keçirmiş və ümumi nəticəyə gəlmişdir. 
 
 
Şairin adı, nəsli, qadını və övladı.  
Nizaminin həyatı haqqında geniş və müfəssəl bir məlumat yoxdur. Yalnız bəzi alim 
və təzkirəçilərin yazdıqları ilə kifayətlənməli oluruq. Biz isə şairin “Leyli və Məcnun” 
dastanındakı özünün yazdıqlarına üstünlük veririk.  
Məlum olur ki, onun adı İlyas, ləqəbi Nizami yəni əbcəd hesabı ilə 1001 deməkdir. 
Bəzi mənbələrdə onun adının Veys olduğu göstərilsə də, bu tamamilə yanlışdır, həqiqətə 
uyğun deyil. Bununla heç cür razılaşmaq olmaz.  
 

---