qarşılayırdı. O da mənim kimi belindəki kəmərindən zərif xəncər sallanan
yaraşıqlı çərkəz libasını geyinmişdi.
Quzu dərisindən olan papağını isə çıxartmamışdır. Çünki bu gündən
etibarən hamımız belə geyinmək imtiyazına sahib idik. Sağ əlimi,
papağıma vurub: “Salamün əleykim, İlyas bəy” deyərək, köhnə milli
adətlə əllərimizi bir-birimizə uzatdıq: mənim sağ əlim onun sağ əlini sıxdı.
“Bu gecə cüzamxana bağlanacaq” - deyə İlyas bəy pıçıldadı. Mən razı
halda başımı yırğaladım.
Cüzamxana, bizim sinfin ixtirası və sirri idi. Hətta illərlə şəhərimizdə
yaşayan rus müəllimlərinin ölkəmizdən bir tikə belə xəbərləri yox idi. Ona
görə də biz onları aldadıb Bakının yaxınlığında bir cüzamxana olduğunu
söyləmişdik. İçimizdən bir dərsdən yayınmaq istəyirdisə, o saat o, sinif
nümayəndəsinə deyirdi. O, da sinif müəllimimizin yanına gedər və
dişlərini qıcırda-qıcırda xəbər verirdi ki, cüzamxanadan bir xəstə şəhərə
qaçıb. Polis onu axtarır. Sonra polisin cüzamxananı aramağa çıxmış
olduğunu da əlavə edərdi. Şübhə var ki, xəstə həmin o tələbənin yaşadığı
məhəllədə gizlənir. Sinif müəllimimiz bu xəbəri eşidən kimi rəngi qaçırdı
və qaçan xəstənin tutulub təkrar cüzamxanaya salınana qədər həmin
tələbənin dərsdən buraxılmasına icazə verirdi.
Bu cür əlavə tətil bir həftə, bəzən də daha çox davam edərdi. Amma heç
bir müəllimin ağlına belə gəlmirdi ki, sanitariya idarəsinə gedib şəhərin
yaxınlığında doğrudan da bir cüzamxana olub-olmadığını soruşsun.
Mən ağzına kimi adamlarla dolu ziyafət salonuna girdim. Sifətində
xüsusi bir təntənə və bayram ifadəsi olan gimnaziya müdirimiz Vasiliy
Qriqoryeviç Xrapko, böyük bir əda ilə salonun küncündə oturmuşdu.
Müəllimlər onu əhatəyə almışdılar. Ona yaxınlaşdım və dərin bir ehtiramla
ona baş əydim. Müdirlə bağlı bir danışıq olduğu zaman müsəlman
tələbələrinin tərcüməçiliyini mən edərdim. Çünki xarici dilləri və ləhcələri
son dərəcə cəld qavraya bilirdim. Müsəlman tələblərinin çoxu rusca
danışarkən elə ilk cümlələrində rus əsilli olmadıqlarını aşkar etdiyi halda,
mən hələ üstəlik bir çox rus ləhcələrinin də bilirdim.
Müdirimiz Peterburqdan idi. Ona görə də onunla Peterburq ləhcəsində
danışmaq lazım idi. Yəni samitləri pıçıltı ilə deyib, saitləri udmaq lazım
idi. Səssiz danışmaq gözəl səslənmirdi, amma son dərəcə nəcib bir hərəkət
sayılırdı. Müdirimiz ölkənin uzaq sərhəd boylarınadək inkişaf eləyən
ruslaşdırma siyasətinin yayılmış olmasından sevinirdi.
- Axşamınız xeyir olsun, cənab müdir – deyə utancaq şəkildə ona
müraciət etdim.
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
- Axşamınız xeyir, Şirvanşir. İmtahan qorxusundan özünüzə gələ
bilmisinizmi?
- Bəli, cənab müdir. Lakin o qorxu keçdikdən sonra dəhşətli bir əhvalatın
şahidi oldum.
- Nə olub ki?
- O cüzəmxana məsələsini deyirəm.
- Cüzəmxanaya nə olub axı?
- Xəbəriniz yoxdurmu, cənab müdir! Dünən bütün xəstələr xəstəxanada
qaçıb şəhərə doğru yürüşə keçmişlər. Onlara qarşı Salyan kazarmasından
iki hərbi hissə göndərmək lazım gəlmişdi. Xəstələr iki kəndi tamam işğal
etmişlər. Əsgərlər də o kəndləri mühasirəyə almış, xəstələri güllələmiş və
evlərə od vurub yandırmışdılar. Bu dəhşətli bir əhvalat deyilmi, cənab
müdir? Cüzamxana deyilən bir yer artıq yoxdur. Çürümüş ətləri
bədənlərindən tökülən qırtlaqlarında ət parçaları xırıltı ilə sallanan
iylənmiş xəstələr şəhər darvazasının qapıları arxasında səriliblər. Onların
üstünə yavaş-yavaş neft tökərək yandırırdılar.
Müdirin gözləri kəlləsinə çıxdı. Onun alnında muncuq kimi tər damlaları
görünməyə başladı. Bəlkə də ürəyində fikirləşirdi ki, hələ nə qədər, gec
deyil, gedib nazirə desin, onu başqa bir yerə keçirtsinlər.
O, boğunuq bir səslə:
- ”Bura dəhşətli bir məmləkətdir!” - dedi: Amma, balalarım, məhz burada
insanlar yüksək dərəcədə intizamın və hakimiyyət orqanlarının cəld
hərəkət etməsinin nə qədər vacib olduğunu başa düşürlər.
Sinfimizin uşaqları müdirin ətrafına toplaşıb onun qayda-qanununun
faydalı olması barədə nitqini dinlədilər. Cüzamxananın işi bitmişdi.
Arxamızdan gələn son sinif tələbələri indi gərək özləri yeni bir nömrə
uyduraydılar. Birdən mən soruşdum:
Cənab müdir, xəbəriniz varmı ki, Məmməd Heydərin oğlu məktəbimizin
ikinci sinfində oxuyur.
Nə-əə!
Müdirimizin gözləri az qala təpəsinə çıxdı. Məmməd Heydər hər sinifdə
ən azı üç il qalmışdı. O, on altı yaşında evlənmişdi, lakin buna
baxmayaraq yenə məktəbə gəlirdi. Məmməd Heydərin oğlunun doqquz
yaşı tamam olan kimi, o da eyni gimnaziyaya daxil olmuşdu. Xoşbəxt ata,
bu həqiqəti hər şeydən əvvəl sirr kimi saxlamağa çalışmışdı.
Lakin bir gün böyük tənəffüsdə dolu yanaqlı bir oğlan qaçaraq Məmməd
Heydərə yaxınlaşdı və günahsız gözlərilə ona baxaraq dedi: “Ata mənə beş
qəpik ver, şokolad alım. Verməsən riyaziyyat misallarını başqasının
dəftərindən köçürtdüyünü anama deyəcəyəm”.
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Məmməd Heydər xəcalətindən qıpqırmızı olmuşdu. O, oğlunun başını
yumruqlamış, sonra ata olduğunu və oğlunun da eyni məktəbdə
oxuduğunu uyğun bir anda müdirə söyləməmizi bizdən xahiş etmişdi.
Müdirimiz yenə soruşdu:
- Yəni, altıncı sinif şagirdi Məmməd Heydərin ikinci sinifdə oxuyan bir
oğlu var?
Bəli elədir. O sizdən çox üzr istəyir. Məmməd Heydər oğlunun da özü
kimi bir elm adamı olmasını arzulayır. Qərb biliyinə yiyələnmək həvəsi
onda getdikcə daha geniş vüsət alır.
Müdirimiz qıpqırmızı oldu. O, dinməz-söyləməz dayanıb, ata ilə oğlunun
eyni zamanda, eyni məktəbdə oxuduqlarının, məktəb qaydalarına zidd
olub-olmadığı barədə düşündü. Lakin heç bir qərara gələ bilmədi.
Zalın yanından balaca bir qapı açıldı. On yaşlarında bir oğlan uşağı qalın
pərdələri yan tərəfə çəkdi, sonra İrandan gəlmiş qara bədənli dörd kor
musiqiçilərin əlindən tutub onları salona gətirdi. Kor musiqiçilər əl-ələ
tutub salonun bir küncündəki xalının üstündə oturdular. Əllərindəki nadir
musiqi alətləri İranda yüz il bundan əvvəl düzəldilmişdi.
Fəryad edən bir musiqi dilə gəldi. Musiqiçilərdən biri salam verən kimi
qəzəlxan pozası ilə əlini qulağına qoydu. Bu, şərq müğənnilərinin klassik
hərəkəti idi. Salona bir səssizlik çökdü. Bu dəfə korlardan biri həyəcanla
dolub daşaraq ud çalmağa başladı. Sonra da qəzəlxan sakit bir səslə,
oxumağa başladı:
“Bir İran xəncəri kimisən,
Parlayan yaqut dodaqların
Türk Sultanı olaydım, nikah bağlayardım sənə,
İncilər hörərdim, qulac-qulac saçlarına
Və öpər, öpərdim topuqlarını
QIZIL TASDA gətirərdim,
Əllərimlə qəlbimi sənə...”
Qəzəlxan susmuşdu. Onun yanında oturan xanəndə səsini qaldırdı və
böyük nifrətlə bağırdı:
“Və hər gecə
Bir siçan kimi qaçardın
Eyvandan qonşunun evinə”
Tamburun qəmli səsi ətrafa yayıldı. Kamança da həzin bir səslə
mələyirdi. Bu dəfə üçüncü xanəndənin oxumağının səsi yüksəldi:
“O ki bir çaqqaldır, onda iman yox,
Eyvah, ləkələndim, qara bəxtim ox!..”
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Dostları ilə paylaş: |