Microsoft Word siyasi sistem son sss doc
Yüklə 4,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
Яли Щясянов, Адил Вялийев
44 həyata keçirilə bilər. Əlbəttə, bu proseslərin həyata keçirildiyi ölkənin, regionun xüsusiyyəti, həmin bölgədə reallaşan yerli və transmilli layihələrin səviyyəsi, geostrateji vəziyyət, qlobal iqtisadi proseslər, informasiya texnologiyaları və başqa faktor- lardan asılı olaraq demokratikləşmənin həm səviyyəsi (əhatə dairəsi), həm də sürəti müəyyənləşir. Müasir qloballaşma, dövlətlərarası və dövlətüstü qarşılıqlı asılılığın və əlaqələrin mürəkkəb vəziyyəti dünyada vüsət alan demokratikləşmə prosesinə də ciddi təsir göstərərək, onun transmilli xarakter almasına səbəb olmuşdur. Xarakterinə və əhatə dairəsinə görə, demokratikləşmə hər bir ölkənin daxili işi və seçimi kimi görünsə də, bütövlükdə bu proses beynəlxalq və transmilli səviyyədə öz təsdiqini tapmalı, demokratikləşən ölkənin dünyanın demokratik iqtisadi, siyasi, hüquqi və sosial dairəsinə inteqrasiyası üçün beynəlxalq dairələrin qeyri-rəsmi sanksiyası alınmalıdır. Qlobal dünyanın tələblərinə müvafiq olaraq dövlətlərarası əlaqələrin getdikcə genişlənməsi və in- tensivləşməsi, daxili və xarici siyasət arasında qarşılıqlı asılı- lığın artması demokratikləşmənin şərtlərinin və kompleks fak- torlarının reallaşmasını artıq bir ölkə çərçivəsində qeyri-müm- kün edir və onun tənzimlənməsi istər-istəməz transmilli xarak- ter alır. Demokratik dövlətlər öz dairələrinə, qarşılıqlı əlaqələ- rinə, əsasən, o dövlətləri cəlb etmək istəyirlər ki, onların de- mokratikləşmə prosesləri daha çox ümumi standartlara cavab verir. Beləliklə, demokratikləşmə milli seçim və fəaliyyət çər- çivəsini aşaraq, ümumdünya və transmilli tendensiyaya trans- formasiya edir. Dünya politoloqları demokratikləşmənin transmilli xarak- teri məsələsində yekdil olsalar da, onun gələcək nəticələrinin proqnozlaşdırılması baxımından bir neçə fikir irəli sürürlər. Bir qrup tədqiqatçı hesab edir ki, dünyanın demokratikləşməsi dövlətlərarası münasibətlər sahəsində mövcud olan münaqişə- lərin aradan qalxmasına, dünyada sülh və ümumi tərəqqinin ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
45
təmin olunmasına xidmət edəcək. Onların fikrinə görə, hazırkı dünyada insanlar və dövlətlər arasında baş verən bütün müna- qişələrin və anlaşılmazlıqların kökündə “qeyri-demokratik” rejimlər dayanır. Digər qrup tədqiqatçılar hesab edir ki, demokratikləşmə prosesi transmilli xarakter kəsb etsə də, Vestfal sistemindən (1648) başlayaraq dövlətlərarası səhnədə cərəyan edən 350 illik beynəlxalq münasibətlər tarixi sübut edir ki, bu prosesin başında “millət-dövlət” faktoru dayanaraq insanlığı idarə et- mişdir. Onların fikrinə görə, “dövlət-millət” faktoru son dövr- lərdə qloballaşma nəticəsində müəyyən qədər sıxışdırılır və bu işdə beynəlxalq institutların rolu genişləndirilir. Beləliklə, fikir ayrılığı yaradan məsələ odur ki, demokra- tik dövlətlərin sayının artması və fəaliyyət dairələrinin geniş- lənməsi onların bütün suveren dövlət haqlarının (BMT Nizam- naməsinə uyğun olaraq) qorunması yolu ilə gedəcək, yoxsa beynəlxalq qurumların bu işi tamamilə öz əlinə alması ilə müşahidə olunacaq. Şərti olaraq “kosmopolit demokratiya” adlandırılan belə prosesdə demokratiyanın həm normalarının hazırlanması, həm də bütün dövlətlərin ərazisində bu norma- ların tətbiqinə nəzarət edilməsi beynəlxalq hökumətlərarası və qeyri-hökumət təşkilatlarına həvalə edilir ki, bu da ənənəvi “dövlət-millət” hüquqlarının məhdudlaşdırılması kimi qiymət- ləndirilir. Qloballaşma prosesi dövlətlər arasından iqtisadi, siyasi, sosial, maliyyə, informasiya sədlərinin silinməsini, universal qanunvericilik və dövlətlərarası münasibətlər sisteminin yaran- masını stimullaşdırdığı kimi, əlbəttə, demokratiya və demokra- tikləşmə sahəsində də universal dəyərlərin formalaşması və tətbiqini sürətləndirir. Son on ildə dünyada demokratik dövlət- lərin sayının sürətlə artması və beynəlxalq münasibətlər siste- mində onların dairəsinin və nüfuzunun genişlənməsi artıq bir tendensiya kimi müşahidə olunur.
Яли Щясянов, Адил Вялийев
46 Müstəqilliyini əldə etdikdən sonra (1991) dövlət qurucu- luğu prosesinin həyata keçirilməsi, dövlətin əsaslarının yara- dılması – iqtisadi, siyasi, sosial, mədəni həyatın bütün sahələ- rinin yenidən qurulması, ölkənin daxili və xarici siyasətinin formalaşdırılması Azərbaycan dövlətinin qarşısında dayanan ən mühüm vəzifələr idi. Bütün bunlar ölkə rəhbərliyindən, si- yasi institutlardan və ictimai təşkilatlardan məsuliyyətli ya- naşma və ciddi seçim tələb edirdi. Azərbaycanın hansı inkişaf yolunu seçməsi, dövlət-vətəndaş münasibətlərinin və siyasi idarəçiliyin hansı modelinə üstünlük verməsi təkcə onun daxili inkişafını deyil, həm də beynəlxalq aləmlə əlaqələrini, dünya dövlətləri ilə münasibətlərini müəyyən etməli idi.
ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
47
ЫЫ ФЯСИЛ АЗЯРБАЙЪАНЫН СИЙАСИ СИСТЕМИ: ФОРМАЛАШМАСЫ ВЯ ЯСАС ХАРАКТЕРИСТИКАСЫ Ümumi məlumat
zərbaycan ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar, ta- pılan yaşayış məskənləri və qədim insanların qalıqla- rı, maddi-mədəniyyət əşyaları və s. bu diyarın dünyanın ən qə- dim insan məskənlərindən biri olduğunu sübut edir. Ölkə əra- zisi arxeoloji abidələrlə son dərəcə zəngindir. Tədqiqata cəlb edilmiş Azıx, Tağlar, Damcılı, Daşsalahlı, Qazma və s. kimi mağaralarda, habelə başqa arxeoloji abidələrdə aşkar olunan maddi-mədəniyyət nümunələri, o cümlədən 300-400 min il bundan əvvəl yaşamış qədim insanın - Azıx adamının (Azıxan-
laşdığı mühüm ərazi olduğunu sübut edir. Azərbaycan, eyni zamanda dünyanın ən qədim dövlətçi- lik ənənələrinə malik olan ölkələrindən biri hesab olunur. Təd- qiqatçılar bu xalqın, təqribən 5 min illik dövlətçilik tarixinə malik olması qənaətindədirlər. Azərbaycan ərazisində, hələ eramızdan əvvəl IV minilliyin sonu - III minilliyin əvvəllərin- dən başlayaraq Urmiya hövzəsində yaranmış ilk dövlət qu- rumları və ya etnik-siyasi birliklər bütün regionun hərbi-siyasi tarixində mühüm rol oynamışlar. A
Yüklə 4,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|