Microsoft Word siyasi sistem son sss doc
Yüklə 4,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
41
ərəb dünyasına yönəlmiş demokratik transformasiya proqram- ları tamamilə bir-birindən fərqlənir. Lakin buna baxmayaraq, bütün bu proqramları vahid bir sistem, prinsip və standart bir- ləşdirir - dövlət idarəçiliyinin demokratikləşməsi, insan və vətəndaş hüquqlarının təmin edilməsi, vətəndaş cəmiyyəti və siyasi plüralizmin bərqərar olması. Bu prinsiplərin reallaşması, bəzi tədqiqatçıların düşündüyü kimi, “nə vaxtsa dünya döv- lətlərinin universal və vahid bir demokratiya modelinə gəti- rəcəyi fikri” hələlik illüziyadan başqa bir şey deyil. Məlum olduğu kimi, dünyada mövcud olan idarəçilik sistemlərinin, rejimlərinin yüz illərlə davam edən tarixi, əhali arasında normaya çevrilmiş özünəməxsus dəyərləri, hər bir xalqın adət-ənənəsinə söykənən xüsusiyyətləri mövcuddur. Demokratik inkişaf da həmin ölkələrin hər birində birbaşa “transmilli xüsusiyyət” və standartlarla deyil, özünəməxsus formada həyata keçirilir. Bəzilərində diktatura rejimlərinin liberallaşması (yuxarının təşəbbüsü ilə mətbuat və informasiya
çirilir. Digərlərində isə bu proses demokratik institutlaşmanın yaradılması və onun standartlarına əməl edilməsi şəklində (hakimiyyətə gəlmək istəyən opponentlərə siyasi mübarizə üçün şəraitin yaradılması, hakimiyyət bölgüsünün, qanunların aliliyinin, azad seçkilərin təmin edilməsi və s.) reallaşır. Transmilli demokratikləşmə dalğası əsasən o ölkələri əha- tə edir ki, onlarda artıq neçə illərdir, liberallaşma prosesi həya- ta keçirilib və ictimai fikir, ölkə əhalisinin çoxu demokratik institutlaşma işinə hazırdır. Yəni leqal, legitim hakimiyyət və müxalifət münasibətləri, qalibin və məğlub olanın haqlarının qorunması və s. məsələlər ictimaiyyətin əsas tələbi olub. Яли Щясянов, Адил Вялийев
42 Dünya politoloqları hazırda yer üzündə gedən demokra- tikləşmə prosesinin obyektiv qanunauyğun və qlobal xarakter kəsb etməsi, müasir dünya siyasətinin, beynəlxalq münasibət- lər sisteminin əsas aparıcı tendensiyasına çevrilməsi fikrində yekdildirlər. Demokratikləşmə dalğasının müasir dünyada vüsət alma- sına və ictimai rəğbət qazanmasına təsir edən faktorlar sırasına: - xarici faktorlar – demokratik quruluşların və demokratik dəyərlərin insanların istək və arzularına cavab verməsi, onların sivil birgəyaşayışını təmin etməsi, vətəndaş-dövlət münasibət- lərini tənzimləyən ən optimal normaya çevrilməsi haqqında bütün dünyada geniş şəkildə həyata keçirilən təbliğat; - son illər demokratik dəyər daşıyıcısı olan dövlətlərin di- gər quruluşlu və rejimli dövlətlərə nisbətən iqtisadi, siyasi, hu- manitar, sosial və mədəni inkişaf sahəsində daha çox müvəffə- qiyyət qazanması və bu faktın dünya ictimaiyyəti arasında geniş təbliğ olunması; - demokratiya daşıyıcısı olan institutların, hökumətlərarası və qeyri-hökumət təşkilatlarının, kütləvi informasiya vasitə- lərinin demokratik inkişafı stimullaşdırması sahəsində geniş fəaliyyəti və onların vahid mərkəzdən (ABŞ və Avropa ölkə- ləri) idarə olunması; - avtoritar və qeyri-demokratik rejimlərin özünü doğrult- maması və onların əleyhinə bütün dünyada aparılan geniş transmilli təbliğatı və s. aid edirlər. Bundan başqa, dünyanın ən inkişaf etmiş dövlətlərinin siyasi, iqtisadi, sosial və mənəvi inkişaf modellərinin bir çox geridə qalmış ölkələrin daxili inkişaf problemlərinin aradan qaldırılması sahəsində “özünü doğrultmuş model” kimi tətbiq olunması dünyada insanların seçiminə və fəaliyyətinə müsbət təsir göstərmişdir. Bu da müvafiq olaraq daxili problemlərini həll edə bilməyən ölkələrin ictimaiyyətinin və elitasının öz ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
43
hökumətlərinə demokratik modernləşmə tələbini stimullaşdır- mışdır.
Ən əsası isə, müasir beynəlxalq münasibətlərin və ayrı-ay- rı ölkələrin bu sistemdəki yerinin müəyyən edilməsi bilavasitə onların daxili idarəçilik prinsipləri, demokratikləşməyə müna- sibəti ilə müəyyən olunduğundan, xarici faktorların bu prosesə təsiri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Yeni dünya nizamının for- malaşdığı müasir beynəlxalq münasibətlər sisteminin əsas xarakterik xüsusiyyətlərindən birini məhz bu faktor təşkil edir. Əlbəttə, dünya politoloqları transmilli demokratikləşməyə təsir baxımından xarici və daxili faktorların rolu məsələsində vahid bir rəyə gələ bilmirlər. Çünki konkret zaman, məkan və şəraitdən asılı olaraq bu faktorlardan biri aparıcı, digəri kö- məkçi (və yaxud əksinə) rolunda çıxış edir. Məsələn, 1953, 1956, 1968-ci illərdə Almaniya Demokratik Respublikası, Ma- carıstan və Çexoslovakiyada rejimlərin transformasiyasının qarşısının alınması daha çox xarici faktor kimi çıxış etmişdir- sə, 1987-1991-ci illərdə SSRİ-nin özündə gedən transforma- siya daxili faktorların rolunu qabarıq şəkildə nümayiş etdir- mişdir. Yaxud İkinci dünya müharibəsindən sonra Almaniya, İtaliya, Yaponiya, Şərqi Avropa ölkələrində qurulan rejimlər, onların inkişaf yönümləri bilavasitə xarici faktorların təsiri altında baş vermişdir. Hər bir ölkədə siyasi sistemin demokratikləşməsinə təsir edən amillər müxtəlif formada təzahür edir. Bunların sırasında ən geniş yayılmışları birbaşa məcburetmə (xarici), inandırma (həm xarici təbliğat yolu ilə, həm də daxildə ictimaiyyətlə, ayrı-ayrı insan qrupları ilə iş aparmaqla) və stimullaşdırma (daxili və xarici) formaları hesab olunur. Demokratikləşmə həm bütün sahələrdə eyni zamanda (dövlətin siyasi, iqtisadi, sosial və s. sahələrində radikal və ya- xud tədricən transformasiya ilə), həm də ayrı-ayrı sahələrdə ardıcıl olaraq (əvvəl, məsələn, iqtisadi sahə, sonra digərləri)
Yüklə 4,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|