Microsoft Word Sultan Huseyn Bayqara+
Sultan Hüseyn Bayqara * Divan
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan MaraqlÕdÕr ki, Hüseyn Bayqara mükԥmmԥl tԥhsil aldÕ÷Õ, ùԥrq poeziyasÕ barԥdԥ dԥrin bilik sahibi oldu÷u halda ԥruzun yalnÕz rԥmԥl bԥhrinin müsԥmmԥn formasÕndan istifadԥ etmiúdir. Bunu Zԥhiԥrԥddin Mԥhԥmmԥd Babur da göstԥrir: “ùairliyi vardÕ. Bir divan da tԥrtib etmiúdi. ùeirlԥrini türkcԥ söylԥrdi. Bԥzi beytlԥri pis deyildir, ancaq divanÕ tamam bir vԥzndԥdir” 1 . Sam Mirzԥ Sԥfԥvi dԥ «Töhfeyi-Sami» adlÕ tԥzkirԥsindԥ BayqaranÕn yaradÕcÕlÕ÷Õ haqqnda mԥlumat vermiú, onun türkcԥ iki, farsca bir neçԥ beytini misal gԥtirmiúdir. 2 ùairin divanÕ ilk dԥfԥ 1926-cÕ ildԥ BakÕda «Hüseyn Bayqara divanÕ» adÕ ilԥ çapdan çÕxmÕúdÕr. I türkoloji qurultaya ԥrmԥ÷an olaraq nԥúr olunan bu kitab øsmayÕl Hikmԥtlԥ Bԥkir Çobanzadԥnin yazdÕqlarÕ qÕsa giriú mԥqalԥsi ilԥ açÕlÕr. Burada Hüseyn BayqaranÕn 127 qԥzԥli vԥ üç mürԥbbԥsi yerlԥúdirilmiúdir. Mԥúhur türkoloq A.N.Samoyloviç kitabÕn çÕxmasÕ barԥdԥ mԥlumat verԥrԥk onun bԥzi çatÕúmazlÕqlarÕ oldu÷unu göstԥrmiúdir 3 . Sultan Hüseyn BayqaranÕn bir neçԥ úeiri 1928-ci ildԥ Fitrԥt tԥrԥ- findԥn nԥúr olunan «Özbԥk ԥdԥbiyatÕ nümunԥlԥri»nԥ daxil edilmiúdir. 1948-ci ildԥ çapdan buraxÕlan «Nԥvainin zamandaúlarÕ» adlÕ kitabda da úairin bԥzi úeirlԥri verilmiúdir. 1968-ci ildԥ isԥ BayqaranÕn ԥsԥrlԥri Daúkԥnddԥ nԥúr edilmiúdir 4 . Görkԥmli úair-hökmdarÕn ԥn mükԥmmԥl divanÕ 2005-ci ildԥ Aúqabadda nԥúr edilmiúdir. Türkmԥnistan Elmlԥr AkademiyasÕ Milli Ԥlyazmalar ønstitutunun direktoru, tanÕnmÕú ԥdԥbiyyatúünas, bir çox klassik türkmԥn úairinin ԥsԥrlԥrini, o cümlԥdԥn Hüseyn BayqaranÕn divanÕnÕ çapa hazÕrlayan Prof. Dr. Annaqurban Aúurov kitaba “Qԥzԥli qoúa qanadlÕ” adlÕ iri bir mԥqalԥ dԥ yazmÕú, úairin dövrünü, mühitini, hԥyatÕnÕ, yaradÕcÕlÕq xüsusiyyԥtlԥrini dԥrindԥn tԥhlil etmiúdir. 5 Bizim kitab da hԥmin nԥúr ԥsasÕnda hazÕrlanmÕúdÕr. Hüseyn BayqaranÕn türkcԥ úeirleri Türkiyԥdԥ “Divan-Õ Sultan Hüseyin Mirza Baykara” adÕyla yayÕmlanmÕúdÕr. ùeirlerinin bir bölümü 1 Ȼɨɛɭɪɧɨɦɚ. Ɍɨɲɤɟɧɬ, 1989, ɛɟɬ 148. 2 Soltan Hüseýin Baýgara. Divan. Aúqabat, 2005, 224 s. (Nԥúrԥ hazÕrlayan: Annamurad AúÕrov). 3 Ɇɢɪ-Ⱥɥɢ-ɒɟɪ. Ʌɟɧɢɧɝɪɚɞ, 1928, ɫɬɪ. 171-172. 4 ɏԛɫɚɣɧ Ȼɨɣɤɚɪɨ. Ⱦɟɜɨɧ Ɋɢɫɨɥɚ. Ɍɨɲɤɟɧɬ, 1968. (Nԥúrԥ hazÕrlayanlar: ù.Qԥniyeva, ù.Abdullayeva). 5 Soltan Hüseýin Baýgara. Divan. Aúqabat, 2005, 224 s. 9 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan isԥ “Hüseyn-i Baykara DivanÕ'ndan Seçmeler” adÕ altÕnda basÕlmÕúdÕr. Prof. Dr. øsmayÕl Hikmԥt Ertaylan úairin Amasya kitabxanasÕnda tapdÕ÷Õ vԥ hԥmin ԥlyazmanÕn østanbul Universitetindԥ aúkar etdiyi surԥtini 1945-ci ildԥ «Hüseyin Baykara'nÕn Risalesi» adÕ ilԥ çap etdirmiúdir. 1 Sultan Hüseyn Bayqara barԥsindԥ ԥn mԥzmunlu mԥqalԥlԥrdԥn birini ünlu Azԥrbaycan alimi Hԥmid AraslÕ qԥlԥmԥ almÕúdÕr. O, «Hüseyn Bay- qaranÕn risalԥsi haqqÕnda» adlÕ mԥqalԥsindԥ risalԥnin yazÕlma tarixini dԥqiqlԥúdirmiú, ԥsԥrdԥ Nԥvainin «Xԥmsԥ»si haqqÕnda bilgiyԥ vԥ Caminin hԥyatda olmasÕ haqqÕnda mԥlumatlara ԥsaslanaraq risalԥnin 1485-1492-ci illԥr arasÕnda yazÕldÕ÷Õ qԥnaԥtinԥ gԥlmiú, mԥqalԥnin axÕrÕnda isԥ bu ԥsԥrin özbԥkcԥ tԥrcümԥsini vermiúdir 2 . Biz bu risalԥnin yalnÕz son qismini kitaba daxil etdik. Ona görԥ ki, kiçik hԥcmli bu ԥsԥrdԥ ԥvvԥlcԥ Allaha hԥmd-sԥna edilir, onun bütün varlÕqlarÕ yoxdan xԥlq etdiyi vԥ insan o÷lunun bunun üçün yaradana úükr etmԥsinin va- cibliyi vur÷ulanÕr, daha sonra AllahÕn bԥzi adamlara nԥ üçün çox, bԥzilԥrinԥ az úey ԥta etdiyi barԥdԥ xeyli danÕúÕlÕr, bu iúdԥ ilahi bir hikmԥt oldu÷u qԥnaԥtinԥ varÕlÕr. AxÕrda isԥ Ԥliúir Nԥvai vԥ Cami haqqÕnda söz açÕlÕr ki, risalԥnin ԥsil canÕ buradadÕr, mԥhz hԥmin qism dԥ kitabdadÕr. BayqaranÕn bu kitabÕna 200 qԥzԥli, Nԥvainin iki úeirinԥ tԥxmisi, bir müxԥmmԥsi, altÕ rübaisi vԥ altÕ qitԥsi daxildir. ùairin ԥsԥrlԥrinin sayÕ, göründüyü kimi, azdÕr. Lakin nԥzԥrԥ almaq lazÕmdÕr ki, o, ilk gԥnclik dövründԥ, 16 yaúÕnda xidmԥtԥ baúlamÕú, 68 illik ömrünün 52 ilini fԥal siyasԥtin içindԥ olmuú, 38 il böyük bir dövlԥti idarԥ etmiúdir. SaysÕz- hesabsÕz müharibԥlԥr, sԥfԥrlԥr, yürüúlԥr, rԥqiblԥrinin vԥ öz övladlarÕnÕn yaratdÕ÷Õ problemlԥr, üsyanlar, idarԥçilik iúlԥri, mԥúvԥrԥtlԥr, qԥbullar, mԥclislԥr onun vaxtÕnÕ tamamilԥ almÕúdÕr. Ԥgԥr Hüseyn Bayqara sultan deyil, Heratda Dövlԥtxana sarayÕnÕn bütün nemԥtlԥrindԥn istifadԥ edԥn qay÷ÕsÕz bir úair olsaydÕ, onun bԥdii irsi bundan dԥfԥlԥrlԥ artÕq olardÕ. ùairin ԥsԥrlԥrinin dili xeyli sadԥ vԥ xԥlqidir. Tԥxminԥn beú ԥsr bundan ԥvvԥl yazÕlmasÕna baxmayaraq bԥzi kԥlmԥlԥr istisna olmaqla asanlÕqla anlaúÕlÕr, özündԥn hԥtta bir-iki ԥsr sonra Orta AsiyanÕn istԥr türkmԥncԥ, istԥrsԥ dԥ ça÷atayca yazmÕú úairlԥrinin dilindԥn daha sadԥdir. Bu, bir yandan úairin fԥrdi üslübü, digԥr tԥrԥfdԥn isԥ bir hökmdar vԥ 1 Yenԥ orada. 2 ɏɚɦɢɞ Ⱥɪɚɫɥɢ. ɏԛɫɚɣɧ Ȼɨɣɤɚɪɨ ɪɢɫɨɥɚɫɢ ɯɚɤɢɞɚ// ɍɡɛɟɤ ɬɢɥɢ ɜɟ ɚɞɚɛɢɺɬɢ, 1966, ʋ3, 6 ɛɟɬ. 10 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan sԥrkԥrdԥ kimi daim xalqÕn, qoúunun arasÕnda olmasÕ ilԥ ba÷lÕdÕr. Nԥvai onun müxtԥlif lԥhcԥlԥrԥ dԥrindԥn vaqif olmasÕ faktÕnÕ xüsusi vur÷ulayÕr. Ԥyanilik naminԥ, BayqaranÕn “Burun” rԥdifli qԥzԥlinԥ baxaq. Burada müasir Azԥrbaycan oxucusu üçün arxaik olan iki söz (burun–ԥvvԥl, ԥrmԥs–deyil), bizim klassik ԥdԥbiyyatÕmÕzda da gen-bol iúlԥnԥn vԥ mԥnasÕ geniú kütlԥyԥ mԥlum olmayan bir neçԥ ԥrԥb-fars sözü vardÕr (xunab –qanlÕ su, yԥni gözyaúÕ, fariq–arxayÕn, canafԥrin vԥ afԥriniú–hԥr ikisi: can ba÷Õúlayan, abi-heyvan–dirilik suyu, üúúaq–aúiqlԥr, bisaman– varÕ olmayan, kasÕb, fԥqir): VΩsl ara öldür mΩni hicran cΩfasÕndan burun, NecΩ kim, qÕlsan xilas onun bΩlasÕndan burun. KönlümΩ qΩmdΩn burun xunab içirdi dΩrdi-eúq, XΩstΩyΩ úΩrbΩt içirΩn tΩk qΩzasÕndan burun. Fariq ol, ey müddΩi, mΩndΩn ki, görgΩc yarÕ Heç kamÕm yoxdur ölmΩk müddΩasÕndan burun. Aúiq olmam mΩn bu gün, ey úeyx kim, canafΩrin, Qismim etdi afΩriniú ibtidasÕndan burun. Ey MΩsiha, urma dΩm kim, abi-heyvan zΩhΩrdir, NatΩvan könlümΩ vΩslinin ΩdasÕndan burun. ÖylΩ yetdim cana hicrindΩn ki, gΩr tapsam visal, Sormayam mΩn xΩstΩ, hicran macΩrasÕndan burun. Ey Hüseyni, gΩr budur nalΩn eyb ΩrmΩs yara, GΩr yetΩr üúúaqi-bisaman nΩvasÕndan burun. Sultan Hüseyn BayqaranÕn qԥzԥllԥri mövzuca çox da ԥlvan deyil. Onlar janrÕn tԥlԥbi ilԥ, ԥsasԥn, eúq-mԥhԥbbԥt mövzusundadÕr, ancaq bu eúq dünyԥvidir. Burada sevԥn aúiqin ürԥk çÕrpÕntÕlarÕ, duy÷ularÕ, hicran oduna yanmasÕ, sevgilisinin gözԥlliyi, nazÕ, qԥmzԥsi, fitnԥsi, zülmü real úԥkildԥ tԥsvir edilir. Mԥsԥlԥn, bu beytlԥrԥ göz yetirԥk: Tԥbii ki, úair öz sevgilisini Ԥzra, Leyli vԥ ùirinlԥ, özünü isԥ Vamiq, Fԥrhad vԥ Mԥcnunla müqayisԥ edir. ùԥrq poeziyasÕnda çox iúlԥnԥn bu müqayisԥ Hüseyn Bayqarada bir sÕra orijinal misralara bürünür: Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|