Microsoft Word ?Ziz? C?F?Rzad?docx
Yüklə 3,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
__________________Milli Kitabxana_________________ 10
diqqətı çəkməkdə və nəzəri-estetik fikri məşğul etməkdədir. Bu mənada Əzizə Cəfərzadənin Füzuli sehrinə düşməsi tamamilə təbiidir. "Eşq sultanı" Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığının son məhsulu kimi maraq doğurur. Bu romanı yazıçının zəngin və çoxcəhətli yaradıcılığının təsadüfi bir örnəyi hesab etmək doğru deyildir. Əzizə xanım bütün ömrü boyu gərgin işləsə də, onun həyatının son illəri daha səmərəli və məhsuldar olmuşdur. Belə ki, yazıçı ilə yaxın ünsiyyətdə olanlar ədibin daim vaxt azlığından şikayətləndiyini xatırlayırlar. Onu da qeyd edək ki, Füzuli mövzusu Əzizə Cəfərzadənin yaradıcılığı üçün gözlənilməz deyildir. O, uzun illər boyu bu mövzu ilə maraqlanmış, nə zamansa yazacağını düşündüyü roman üçün fakt və materialları daha erkən illərdən toplamağa baslamışdı. Yazıçının Fuzuliyə həsr olunmuş elmi tədqiqatları da diqqətə layiqdir. Habelə xatırlatmağa ehtiyac vardır ki, Şamaxı rayonunda yerləşən xaraba Bayat kəndində abidə qoyulması təsəbbüsü də Əzizə xanıma məxsusdur. Təsadüfi deyil ki, romanda yazıçı Füzulinin Şirvandan köçüb getməsi, əslən Şamaxının qədim Bayat kəndindən olması versiyasını əsas götürmüş və hadisələri bu məcrada təsvir etmişdir. Ona görə də roman boyu Füzulinin yaşadığı vətən həsrəti, qürbət duyğuları qabarıq ifadəsini tapmışdır. "Eşq sultanı" romanında, həmçinin "Söhbətül-əsmar" və "Bəngü-Badə" əsərinin yaranması ilə bağlı təsvir olunan epizodlar özünəməxsusluğu ilə yadda qalır. Yazıçının əsərdə yaratmış olduğu tarixi şəxsiyyətlər orijinallığı, bənzərsizliyi ilə diqqəti çəkməkdədir. Daha bir səciyyəvi detal romanda yazıçının öz yaradıcılıq üslubuna sadiq qalaraq dövrün etnoqrafiyasını canlandırması ilə bağlıdır. Romanda diqqət çəkən məqamlardan biri də burada Füzulinin və onunla həm əsr digər sairlərin yaradıcılığından gətirilmiş poetik parçaların təsvir olunan hadisə və əhvalatların məzmununa uyğun verilməsidir. Bu poetik örnəklər bir tərəfdən tarixin cizgilərini canlandırmağa imkan vermiş, digər tərəfdən əsərin poetik ovqatını və ruhunu təmin etmişdir. Romanın üslubuna dərin, axıcı bir lirizm hakimdir. Bu lirizmi bir yandan əsərin mövzusu, digər yandan yazıçının özünəməxsus üslubu diqtə etməkdədir. Əsərin bölmələri süjetin bütövlüyünü təmin etdiyi kimi bu bölmələrin hər birinin müəyyən mənada bitkin məzmuna malik olduğu da diqqətdən qaçırılmamalıdır. İnanırıq ki, müəllifin yalnız öz dövrünə deyil, gələcəyə ünvanlanmış əsərləri geniş oxucu kütləsinin diqqət və marağına səbəb olacaq, sevilə-sevilə oxunacaqdır.
__________________Milli Kitabxana_________________ 11
ŞAMAXI YOLLARDAN BAŞLAYIR Şamaxı yollardan başlayır... Yollar... Sonsuz, nəhayətsiz yollar... Şirvana gedən yol az qala bütün dünyanın ticarət aləminə məlumdur. Şərqin bir sıra şəhərlərində hələ uzun illər "Şirvana gedən karvan yolu", "Şamaxı yolu", "Şirvan şahlığı", "Şamaxı sultanlığı" ifadəsi qalacaq... Bu yollardan gələn karvanlar Şirvan gözəlləri üçün Benaresdə toxunmuş incə, zəngin və gözəl bənarə örpəklər, hind gəlinlərinin örtdüyü sarı kimi zərif çarşablar, Bakıdan neft, duz, zəfəran, Şəkidən ipək, Dağıstandan şal, Qafandan misgərlər üçün mis külçələri, Qəbələdən qoz, fındıq və şabalıd, Məkərə və Moskvadan, İrandan, Türkiyədən, Ərəb ölkələrindən müxtəlif matahlar gətirir. Qapan meydanı səhərdən axşamacan, axşam namazından sübh azanınacan aramsız işləyir. Burada baş qapançı Ağa Rəsulun köməkçiləri və şagirdləri yükləri qapana vurur. Mirzə Səftər isə hesabat dəftərinə salır. Sonra möhkəm yaddaşlı Ağa Rəsul dəstəmazını sındırmadan oturub, gələn malları hesablayır. Şamaxının dörd mindən ziyadə sənətkarına, yeddi yüz toxucu dəzgahına, iki qanovuz karxanasına, bəzzaz, baqqal, misgər, başmaqçı cərgələrmə lazım olan malları, tacir və sənətkarların tələb etdiyi qədər bölüşdürüb paylaşdırır, qalanını sarbanlar üçün hazırlatdırır. Ağa Rəsul bütün bu ağır hesabatı Mirzə Səttardan yaxşı yadda saxlayır, heç kəsin sifarişini, sifarişin qədərini unutmur. Hesab dəftərindən düşənləri də Mirzə Səttarın yadına özü salır. Şirvanın aləm vaxtında giririk bazara. Hələ nə 1859, nə 1872, nə də 1902-ci illərdə bu yerləri xərabəzara çevirən, onun görkəmli adamlarını, adlı tacirlərini diyarbədiyar salan, gözəl binalarını, daş döşənmiş dürüst küçələrini alt-üst edən zəlzələlər baş verməyib, az qala yüz əlli minə çatan əhalisinin çoxu didərgin düşməyib, hələ hər bir evdən, hər ağac dibindən bir toy, bir şənlik məclisinin səsi gəlir, Şirvan xanəndələrinin, rəqqasələrinin şöhrəti dünyaya yayılıb, şən-şatir adamlar “əhli-kef”, bəxtiyar camaat kimi, dövlətli-varlı, gülərüz, qonaqsevər xalq kimi tanınır. Zeynalabdin Şirvaninin Hindistan, Ərəb ölkələri, İran, Əfqanıstan səfərləri haqqında əfsanələrə, nağıllara bənzəyən hekayələri bitib qurtarmayıb. Cavan tacirlər onun izilə, onun gəzib, görüb gəldiyi ölkələrə getmək həvəsindədi. Tək bir Şamaxıda qanovuz, kəlağayı,
__________________Milli Kitabxana_________________ 12
darayı toxuyan dörd minəcən usta - sənətkar var. Qərib qonaqlar saatlarla dəzgahların yanında durub şərbafların, kargərlərin oxuduğu əmək mahnısını dinləməkdən doymurlar. "Dələgeyin-dəmşalağın baxtına, balağı cırıq baxtına". Deyirlər ki, belə oxuyanda butalar dəzgahda bütöv çıxır... Şirvan yollardan başlayır. Bu yollarla gələn yolçular Şamaxıya çata-çatmaya onun dörd çevrəsində cari olan Söyüdlü, Güllü, Minaxor... bulaqlarının başında müvəqqəti bina salır, çadır kimi kölgəliklər yaratmış ağacların altında dincəlir, əl- üzünü uzun yolların tozundan yuyub təmizləyir, pal-paltarını səliqəyə salır, Şamaxı bazarına "insan kökündə" girməyə hazırlıq görür... Şamaxı bazardan başlayır... Burada bazar çoxdu: Misgərbazar dünyaya Lahıc işi - mis qazanlar, bəzəkli sərniclər, güyümlər, naxışlı aftafa-ləyənlər, lüleyinlər, aşsüzənlər, sərpinclər göndərir. Bu mis üzərinə salınmış ornamentlər, naxışlar baxanı valeh eləyir... Bəzzaz-bazar tacirləri adnandı. Onların dükanlarında Məkərə yarmarkalarından başlamış Hindistan, İran, Çin və başqalarından gətirilmiş gözəl ipək parçalarla yanaşı, Şamaxının özündə toxunan əlvan kəlağayılar, qanovuzlar, darayı, cecim və xalçalar, güləbətin işləmələr satılır. Bir çox ölkə və şəhərdə Şirvan kəlağayısı "Şamaxı" adlandırılır. Şirvan ustalarının əl işləri dünya bazarlarına yol açır. Şamaxının, Şəkinin xam ipəyini də tacirlər bu cərgədən alır, karvan-karvan Şərqin və Qərbin, Şimalın və Cənubun karxanalarına göndərirlər. İngilis sarayının daimi müvəkkili Şamaxıdan əl çəkmir. O burada toxunan ipəklərin ən zərifini, xalçaların ən rəngarəngini çeşid-çeşid seçir, bircə-bircə yoxlayır və alır. Deyirlər ki, onun aldığı ipəklər İngiltərə sarayında xüsusilə bəyənilir, şah və şahzadə xanımlar məhz Şamaxı ipəyi geyməyə can atırlar. Multanı tacirləri, atəşpərəst Kəşmir qəribləri də burada daimi məskən salıblar, onlar da buradan Hindistana müxtəlif çeşidli mallar alıb göndərirlər. Kərbəlayı Vəlinin karvanı gələndə Şamaxı bazarları xüsusilə rövnəqlənir, canlanır. Bazar çoxdu... Baqqalbazar, Dərzibazar, Başmaqçıbazar, Xarrat-bazar... Gürcübazar... Bəzzazbazar tacirlərilə yanaşı Gürcübazardakı bir əczaxana və əczaxananın alt mərtəbəsində salınmış meyxanənin də bizim hekayətimizə dəxli var... Gürcübazarda gözü açıq cavanların bir çoxu öz rus, erməni, malakan, gürcü qardaşları ilə sərbəst görüşüb danışa bildikləri kimi, məşrəb aludələri də burada tez-tez görünür...
Yüklə 3,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|