Microsoft Word ?Zizxan tanriverdi
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası
Yüklə 3,53 Mb.
|
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 519
Bu isə o deməkdir ki, qəhrəmanın adı ilə ona məxsus silahın adı alliterativ tipli qafiyələr kimi çıxış edir. Epitet. yüzi dönməz qılıc. “Yüzi dönməz qılıcum ələ al- dım”; qara polat uz qılıc. “Qara polat uz qılıcum əlümə alayın- mı?”; sum altunlu ox. “Qayın talı yeləgindən sum altunlu mənim oxım!”; alla qollu sapan. “...ala qollu sapanın əlinə aldı”... Bu epi- tetlərdə qılıc, ox və sapan sözlərinin məntiqi mərkəz funksi- yasında çıxış etdiyi açıq-aydın şəkildə görünür. Təşbeh. başı top kibi kəsilmək. “...başlar kəsildi top kibi” (burada “qılıc” sözü ellipsisə uğrayıb); “Qurulu yaya bəηzər çatma qaşlum!”; “Ala qollı sapanımca gəlməz maηa”; “İldız kibi parla- yıb gələn kafəriη cidasıdır”... Bu cür təşbehlərin yaranmasında qılıc, sapan və cida kimi sözlərin rolunu inkar etmək olmaz.
oxum kişin dilər”. Bu cür metaforaların poetik çəkisi əvvəlki səhifələrdə geniş şəkildə işıqlandırılıb.
lıclar kəsən qılını kəsdirmədi”; “Çobanın üçyaşar tana dərisindən sapanıη ayasıydı... Hər atanda on iki batman taş atardı”; “Qayın oxı atanlar kar qılamadı”; “Qarğu cida oynadanlar ildirəmədi”... “Kitab”ın dilində bu cür mübaliğələr intensivliyi ilə fərqlənir.
“sapan” sözünün ellipsisə uğramasını əlavə faktlarla təsdiqləməyə ehtiyacı yoxdur; “Baş kəsmədiη, qan dökmədiη”. Bu cümlədə isə “qılıc” sözü ellipsisə uğrayıb (əvvəlki səhifələrə bax). İnversiya. “çəkəyim yayı, atayım oxı”. “Bəglər, siziη eşqiηizə çəkəyim yayı, atayım oxı” (əvvəlki səhifələrə bax)... Poetik siqlətli bu ifadələrdə yay çəkən, ox atan, qılınc ça- lan, gürz vuran, cida oynadan türk bəylərinin, türk xanımlarının ruhu yaşayır. Əsrlərin sınağından süzülüb gələn, ruhumuzu, qan yaddaşımızı silkələyən bu ifadələrdə qədim türkün hərb sənəti ilə poetik təfəkkürü bir-birinə çulğaşmış vəziyyətdədir. Sanki hər biri “Çal qılıncını, xan Qazan!” ifadəsinə istinadən yaradılıb! Sanki hər birinə “Çal qılıncını, xan Qazan!” ifadəsi işıq salıb!!!
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 520
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. Abbasov İ. Ulu nəğməmizin adı. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 7 fevral 1992-ci il. 2. Abdinova S. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dilində feli birləşmələr. NDA, Bakı, 2007. 3. Abdulla A. Dədəm Qorqud işığında. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, N 52. Bakı, 1978. 4. Abdulla B. Salur Qazan. Bakı, 2005. 5. Abdulla B. “Kitabi-Dədə Qorqud”da rəng simvolikası. Bakı, 2004.
6. Abdullayev K. Gizli Dədə Qorqud. Bakı, 1991. 7. Abdulla K. Mifdən yazıya və yaxud gizli Dədə Qorqud. Bakı, 2009. 8. Abdullayev Ə. Azərbaycan dili məsələləri. Bakı, 1992. 9. Abdullayev Ə. Azərbaycan dilində r~z nisbəti Azərbaycan dilçiliyi müntəxəbatı. III c., Bakı, 2013. 10. Abdullayev Ə. Aktual üzvlənmə və mətn. Bakı,1999. 11. Abdullayev N., Məmmədov Z. Nitq mədəniyyətinin əsasları. Bakı, 2005. 12. Adilov M. Niyə belə deyirik. Bakı, 1982. 13. Adilov M, Verdiyeva Z., Ağayeva F. İzahlı dilçilik terminləri. Bakı, 1989. 14. Adilov M., Paşayev A. Azərbaycan onomastikası. Bakı, 1987. 15. Adcı M. Qıpçaq çölünün yovşanı (tərcümə edəni prof.Tofiq Hacıyev). Bakı, 1997. 16. Ağayeva F. Azərbaycan dilinin intonasiyası. Bakı,1978. 17. Ağahüseyn Anatolluoğlu. Xınayaxdı mərasimi «İncə» oyun tamaşası. «Qobustan», N 4. Bakı, 2005,səh.87-90. 18. Axundov A. Felin zamanları. Bakı, 1961. 19. Axundov A. Azərbaycan dilinin tarixi fonetikası. Bakı, 1973. 20. Axundov A. Azərbaycan dilinin fonetikası. Bakı,1984.
“Dədə Qorqud”un möcüzələr dünyası 521
21. Axundov A. Azərbaycan dilinin qədim abidəsi. “Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları”. Uluslararası Sem- pozyumu. Ankara, 2011. 22. Axundov A. Qeyri-qəti gələcək. Azərbaycan dilçiliyi müntə- xəbatı, II cild, Bakı, 2013. 23. Allahmanlı M. Qədim türk dastanları hadisə və motiv oxşar- lığında. “Dədə Qorqud”. Elmi-ədəbi toplu, Bakı, 2006, s.35. 24. Anar. Dədə Qorqud dünyası. “Sizsiz”. Bakı, 1992. 25. Araslı H. Kitabi-Dədə Qorqud. Azərbaycan ədəbiyyat tarixi problemləri. Bakı, 1998. 26. Azərbaycan dilinin qərb qrupu dialekt və şivələri. Bakı, 1967. 27. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. I cild, Bakı, 1964; II cild, 1980; III cild, 1983. 28. Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən ərəb və fars sözləri lüğəti. Bakı, 1981. 29. Azərbaycan sovet ensiklopediyası. IV cild, Bakı, 1980; V cild, 1981. 30. Bahəddin Ögəl. Türk mifologiyası. I cild, Bakı, 2006. 31. Bağırov Q. Azərbaycan dilində fellərin leksik-semantik inkişafı. Bakı, 1971. 32. Bayramov İ. Qərbi Azərbaycan toponimləri. Bakı, 2005. 33. Bayramov A. Kitabi-Dədə Qorqud və Qafqaz. Bakı, 2001. 34. Bayramova Ş. Hacı Kərim Sanılının pedaqoji fəaliyyəti və maarifçilik görüşləri. Bakı, 2014. 35. Бартольд В.В. Турецкий эпос и Кавказ. «Книга моего Деда Коркута». М.-Л., 1962. 36. Bəşirov K. Mürəkkəb quruluşlu Azərbaycan toponimləri. Bakı, 2008. 37. Bəşirov K. Oğuz qrupu türk dillərində qrammatik morfemlər. Bakı, 2009. 38. Bəşirov K. Azərbaycan dilində sinonim qoşa sözlərin lüğəti. Bakı, 2012. 39. Bünyadov T. Atçılıq. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 2007, s.286.
Yüklə 3,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|