Misir S
əfərov
156
tin sonunda türkoloji dilçiliy
ə dair biblioqrafiyalar da
verilmişdir.
Türkoloji dilçiliyin, o cüml
ədən Azərbaycan dilçi-
liyinin üfüql
əri genişlənir, yeni məzmunlu, yeni dəyərli
əsərlər meydana gəlir. Bu isə onu deməyə əsas verir ki,
yaxın gələcəkdə Azərbaycan dilçiliyində türkoloji dilçi-
liyin tarixi mük
əmməl və elmi şəkildə araşdırılacaq, yeni-
yeni elmi-t
ədqiqat əsərləri yazılacaq, çoxcildli elmi
biblioqrafiyalar t
ərtib ediləcəkdir. Ümidvarıq ki, gərgin
z
əhmət, xeyirxah niyyətlə tərtib edilmiş “Türkoloji
dilçiliy
ə dair biblioqrafiya” türk yazılı abidələrinin, əlyaz-
malarının, elmi irsinin çoxcildli biblioqrafiyalarının hazır-
lanması yoluna işıq salacaqdır.
2005
Az
ərbaycan dili məsələləri
157
DOKTOR ÇOBANZADƏ ”TÜRK-TATAR
LİSANİYYATINA MƏDXƏL”
Az
ərbaycanda elmi dilçiliyin yaradıcısı,
türkoloq, dilçi,
ədəbiyyatşünas, pedaqoq və
ictimai xadim B
əkir Çobanzadənin “Türk-tatar
lisaniyyatına mədxəl” əsəri (Bakı, “Aspo-
liqraf”, 2006, 180 s
əh.) türk dillərinin tarixi,
fonetik v
ə qrammatik prinsipləri haqqında elmi
fikirl
əri əks etdirən qiymətli mənbədir. Əsər
türk-tatar dill
ərinin ümumi məsələləri ilə
yanaşı, nəzəri dilçiliyin bir sıra problemlərini
d
ə əhatə edir, ərəb qrafikalı əlifba ilə nəşr
edilmişdir.
Bakı Slavyan Universiteti türkologiya kafedrasının
müdiri, filologiya elml
əri namizədi, dosent Nuridə Novru-
zova bu
əsəri ərəb qrafikalı əlifbaya çevirmiş və yeni kitab
t
ərtib edərək nəşr etdirmişdir. Kitaba yazdığı “B.Çoban-
zad
ə: həyatı, elmi və pedaqoji fəaliyyəti. “Türk-tatar
lisanatına mədxəl” əsəri adlı ön sözdə B.Çobanzadənin
h
əyatı, elmi-pedaqoji fəaliyyəti haqqında məlumat vermiş,
bu
əsərin yeni əlifba ilə nəşr edilməsinin və ümumiyyətlə,
kitabın təkrar nəşr olunmasının səbəbini də izah etmişdir:
“Kitabın əski Azərbaycan əlifbası ilə çap olunması ondan
çox m
əhdud dairədə istifadə olunmasına səbəb olurdu.
Kitabın yeni, latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası ilə çapa
hazırlanmasında əsas məqsədimiz bu qiymətli mənbənin
Misir S
əfərov
158
Az
ərbaycan oxucuları üçün istifadəsini asanlaşdırmışdır”
(s
əh.20).
Kitab türk dilçiliyinin ümumi probleml
ərinə həsr
edilmişdir. Əsərdə dilçilik tarixi, dillərin geneoloji və
morfoloji t
əsnifi, dilçiliyin bir sıra nəzəri problemləri
araşdırılır. Dosent N.Novruzova “Türk-tatar lisanatına
m
ədxəl” əsərini yeni latın qrafikalı əlifba ilə nəşr
etdirm
əklə B.Çobanzadənin həyatı və elmi irsinə maraq
göst
ərən tədqiqatçıları, filoloji elm və türkologiya
sah
əsində çalışan mütəxəssisləri, aspirant və dissertantları,
el
əcə də bu sahə ilə maraqlananları yeni elmi nailiyyətlə
sevindirmişdir.
Əsərin elmi redaktoru AMEA-nın müxbir üzvü,
professor Nizami C
əfərovdur.
B.Çobanzad
ə bu əsəri Krımda yaşayarkən yazmış-
dır. Sonra o, Bakıya köçmüş və 1924-cü ilin sentyabrında
Xalq Maarif Komissarlığı Metodşurasının tövsiyəsi ilə
n
əşr etdirmişdir. Kitabın ümumi həcmi 212 səhifə olmaqla
başlanğıc, 10 hissə və kitabiyyatdan ibarətdir.
B.Çobanzad
ə “Başlanğıc”da əsərin yazılma səbə-
bini göst
ərərək onu türkoloji elm sahəsinə marağın
artması, Rusiyada şərq fakültələrinin açılması və türklərin
tarixin
ə, mədəniyyətinə, dillərinə, abidələrinin öyrənilmə-
sin
ə marağın genişlənməsi ilə əlaqələndirərək yazır:
“Bunun
ən böyük səbəbi türkoloji tədqiqatının və üsul-
larının getdikcə genişlənməsi, dərinləşməsi olsa da başqa
mühüm bir s
əbəb daha vardır. Bin doqquz yüz beş inqi-
labından sonra Rusiya türk-tatarları bin doqquz yüz səkkiz
inqilabdan sonra osmanlı türkləri arasında öz dillərinin,
tarixl
ərinin və mədəniyyətlərinin tədqiqi məsələsi günün
m
əşğuliyyətlərindən birisi olmuşdur... on yeddinci sənənin
Az
ərbaycan dili məsələləri
159
inqilabından sonra Bakıda, Krımda, Daşkənddə, Qazanda
Şərq fakültə-institutları qurulmuş və hər müstəqil və yaxud
muxtariyy
ətlə cümhuriyyətlərin maarif komissarlıqları –
v
əkalətləri yanında çalışmaqda bulunan elmi şuralar
meydana g
ətirilmişdir ki, bunların cümləsi türkolojiyə ayrı
bir diqq
ət və xüsusi bir əhəmiyyət verməkdədirlər”
(s
əh.22. Qeyd: bu və bundan sonra göstərilən səhifələr
əsərin yeni nəşrindəndir).
B.Çobanzad
ə bu kitabı yazmamışdan əvvəl möv-
zunun t
ədqiqi tarixi ilə maraqlanmış, özünə qədər bu
mövzuda yazılan əsərlər haqqında məlumat vermiş, həmin
əsərlərin müsbət və mənfi cəhətlərini qeyd etmiş, lakin
h
ələ görüləcək işlərin çox olduğunu da göstərmişdir. O,
türkoloji elm
ə marağın artmasını görmüş, dünya dilçili-
yind
ə əldə edilmiş nailiyyətlərin türk-tatar dillərinə tətbiq
olunmasının vacibliyini xüsusi qeyd etmişdir: “Bundan
başqa, türkoloji tədqiqatın təməl səbəblərinə vara bilmək
v
ə bu xüsusda tənqid və təhlili bir nöqteyi nəzər sahibi ala
bilm
ək üçün ümumi Lisaniyyatın səs və şəkil bəhsləri və
bunların türk-tatar dilinə tətbiqi xüsuslarıyla da aşina
olmaq lazımdır. Əsərimiz işdə bu ehtiyacı və nöqtələri
n
əzəri-etibara alaraq tərtib olunmuşdur” (səh.23).
“Türk-
tatar lisaniyyatına mədxəl” əsərində dilçiliyə
aid külli miqdarda terminl
ərdən istifadə edilmişdir. Bu
terminl
ər daha çox rus və latın dilindədir. Müəllif bu
terminl
ərin çətin başa düşüləcəyini nəzərə alaraq, ya
ərəb, fars dilində olan terminlərlə izah edir, ya fa onların
qarşılığını verir. Bunun səbəbini müəllif belə açıqlayır.
“İndi kitabımızın tərtib üsuluna və üslubi cəhətinə gələcək
olursaq, burada
əsərin ümumi və şümullu bir fayda gətirə
bilm
əsi üçün İstanbul türkcəsində yazılmış və mümkün
olduğu qədər ərəbcə və farsi təbirlərdən qaçılmışdır.
Dostları ilə paylaş: |