MühaziRƏ MƏTNİ MÖvzu iQTİsadi NƏZƏRİYYƏNİn predmeti VƏ metodu
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
yeni xərclər əlavə olunmalıdır. Mə’lum məsələdir ki, qısamüddətli dövr üçün bu əlavə xərclər yalnız dəyişən xərc- lərdən ibarətdir. Bu əlavə xərclərin kəmiyyəti məhsul həcminin genişləndirilməsi ilə əlaqədar ümumi istehsal xərclərinin artımının miqdarını göstərir. Bu baxımdan, əlavə xərclərin kəmiyyətinə nəzarət edilməsi və dinamikasının öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əlavə xərclərin kəmiyyətinin dəyişilməsinə nəzarət etmək üçün adətən, sonuncu bir məhsulun istehsalı ilə əlaqədar ümumi xərclərdə baş verən dəyişikliklər təhlil edilir. İstehsal olunmuş sonuncu məhsul ilə əlaqədar xərcləri, n miqdar məhsul istehsal edərkən çəkilən ümumi xərclərlə, n-1 miqdarda məhsul istehsalına çəkilən xərclərin arasındakı fərq kimi hesablamaq olar. Bu kəmiyyət məhsul buraxılışının əvvəlki həcminə çəkilən xərc- lərin son həddinə əlavə olunduğundan, göstərici kimi onu son hədd xərcləri adlandırırlar. Beləliklə, son hədd xərcləri növbəti məhsul istehsalı ilə əlaqədar ümumi xərclərin artan kəmiyyətini göstərir. Məhsul istehsalı bir-bir artdıqda, yuxarıda göstərdiyimiz kimi, son hədd xərclərinin miqdarını ümumi istehsal xərclərinin qonşu kəmiyyətlərinin fərqi kimi müəyyən etmək olar. Məhsul istehsalını çox miqdarda artırdıqda isə son hədd xərcləri, ümumi xərclərin artım miqdarının məhsul buraxılışının sayının artımına olan nisbəti kimi müəyyən edilir. Я С Я С М М Х Х = С„ЩХ − − Burada: SHX - son hədd xərcləri X S - son miqdarda məhsul istehsalı ilə əlaqədar ümumi istehsal xərcləri; X Ə - əvvəlki miqdarda məhsul istehsalı ilə əlaqədar ümumi istehsal xərcləri; M S - məhsul buraxılışının sonuncu həcmi; M Ə - məhsul buraxılışının əvvəlki miqdarı. Son hədd xərclərinin öyrənilməsinə firmaların, müəssisələrin təsərrüfat fəaliyyəti təhlilində xüsusi əhəmiyyət verilir. Bu birinci növbədə, onun kəmiyyətinin daha asan müəyyənləşdirilməsi, ikinci, onun kəmiyyətinin firma tərəfindən bilavasitə tənzim və nəzarət etmək imkanı ilə, üçüncüsü, onun kəmiyyətinin istehsalın həcminin optimal miqdarının müəyyənləşdirilməsindəki əhəmiyyəti ilə əlaqədardır. Doğrudan da hər bir istehsalçı adətən əlavə məhsul istehsalına başlamazdan əvvəl istehsal xərclərinin necə dəyişəcəyini hesablayır. Bunu əlavə məhsul üçün istifadə olunacaq xammal, material, işçi qüvvəsi və başqa bu kimi dəyişən xərclərin qiy- mətlərini cəmləmək kimi asan əməliyyat nəticəsində hesablamaq olar. Bu cür hesablanan xərclərin hesabını aparmaq, tənzimləmək və onların dinamikasına nəzarət etmək böyük çətinlik təşkil etmir. Ən başlıcası isə məhsul buraxılışın həcminin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar, dəqiq mə’lumat verildiyi üçün son hədd xərclərinin dinamikasının öyrənilməsi zəruridir. Qeyd edək ki, orta istehsal xərcləri belə mə’lumat almaq üçün kifayət etmir. Məsələn, deyək ki, firma 200 ədəddən çox məhsul istehsal edib-etməməsində tərəddüd edir. Aşağıda göstərdiyimiz cədvəldən görünür ki, 200 məhsul istehsal edəndə orta istehsal xərci 65-ə bərabərdir (Bax: Cədvəl 6). Lakin bu o demək deyil ki, əlavə məhsul istehsal etdikdə, onun hər bir vahidinin istehsalı ilə əlaqədar istehsal xərcləri 65 miqdar artır. Cədvəldən göründüyü kimi 200-dən artıq istehsal olunmuş hər bir məhsul vahidi ilə əlaqədar istehsal xərcləri, son hədd xərcləri miqdarında, 30 vahid artacaq. Məhsul buraxılışı 400 olduqda orta xərclər 40-a, son hədd xərcləri 10-a bərabərdir. Bu o deməkdir ki, hər bir növbəti məhsul buraxılışı ilə əlaqədar firmanın ümumi xərcləri 10 miqdarda artır. Dəyişən xərclərdən ibarət olan bu xərclərin belə artması orta xərclərin kəmiyyətini artırmır. Deməli, məhsul buraxılışını artırmaq olar. Həm də mənfəətin artırılması üçün bu addımı atmaq zəruridir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, yuxarıda göstərdiyimiz kimi 400 ədəddən artıq məhsul buraxılışı, dəyişən xərclərin məhsuldarlığının aşağı düşməsi anına təsadüf edir. Bundan əlavə, məhsulun bazara çıxarılması ilə əlaqədar nəqliyyat, reklam, marketinq və s. xərcləri də artır. Real təcrübədə həmişə elə bir vaxt olur ki, məhsul buraxılışının müəyyən həcmindən sonra əlavə məhsul buraxılışı ilə əlaqədar olaraq xərclər sür’ətlə artır. Bu səbəbdən 401-ci məhsul istehsalı ilə əlaqədar cəlb olunmuş yeni dəyişən xərclər, son hədd xərcləri (40), 400-cü məhsulun istehsalı ilə əlaqədar çəkilən əlavə xərclərdən (10) daha çox olacaq. Bununla belə istehsalı daha 100 ədəd artıraraq məhsul buraxılışını 500-ə çatdıraq. Bu məqsəd üçün firmaya 4000 miqdarında dəyişən xərclər tələb olunur. Başqa sözlə, 400-dən artıq istehsal olunmuş hər məhsulla əlaqədar firmanın ümumi xərcləri 40 miqdar artır. Son hədd xərcləri 20000 16000 500 400 40 − − = olur. Hər bir əlavə məhsula 40 miqdarında yeni xərclər tələb olunması, cədvəldən göründüyü kimi, orta xərcləri artırmır, onlar bazar qiymətlərinə bərabər olaraq qalır. Diqqətlə baxsaq görərik ki, 500 məhsul istehsal etdikdə son hədd xərcləri də (40) bazar qiyməti ilə eyniləşib. Bu istehsalın böhran nöqtəsidir. Bu andan məhsul istehsalının həcmini, yalnız əlavə məhsulun buraxılışı ilə əlaqədar yeni xərclərin sabit qalması şərti ilə artırmaq olar. Əgər müəssisə növbəti məhsul istehsalı ilə əlaqədar əlavə xərcləri sabit saxlamaq imkanına malikdirsə, məhsul buraxılışını çoxaltmaq lazımdır, çünki orta xərclər bazar qiymətinə bərabərdir, satılan məhsul mənfəət verir. Cədvəl 6-da son hədd xərcləri 40 qalmaq şərtilə, 600 məhsul istehsalı bu halı göstərir. Son hədd xərclərini sabit saxlamaq mümkün deyilsə istehsalı saxlamaq və bazardan çıxmaq lazımdır. Əks halda cədvəldən göründüyü kimi 700 məhsul istehsalı ilə əlaqədar mənfi dəyişikliklər baş verir. Son hədd xərcləri 54 olmuşdur, orta xərclər 42-yə bərabərdir, bu isə bazar qiymətindən çoxdur. Məhsul buraxılışının artırılması firmanın ziyanlı işləməsinə səbəb olar. Əlavə hər məhsul satışından əldə edilmiş pulun miqdarı satış qiyməti qədər olub, 40-a bərabər olduğu halda, əlavə hər məhsul istehsalı ilə əlaqədar əlavə istehsal xərcləri 54-ə bərabərdir. 92 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|