Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 35

atomların biogen miqrasiyası  bel  ba  verir. Canlı 

madd  ya biokimy vi prosesl rd  bilavasit  i tirak edir ya 

da oksigen, karbon qazı, hidrogen, azot, fosfor v  dig r 

madd l rl   z nginl

dirilmi  mühit  m l   g tirir. Bu 

qanunun mühüm n z ri v   t crübi 

h miyy ti vardır. 

Biogen faktorların t sirini n z r  almadan geosferd  ba

ver n kimy vi prosesl ri öyr nm k mümkün deyildir. 

Müasir dövrd  insanlar biosfer   t sir ed r k, onun fiziki 

v  kimy vi t rkibini, 

srl rl  atomların biogen 

miqrasiyasının balansla dırılmı

raitini d yi dirirl r. Bu 

da g l c kd  çox z r rli, qlobal, idar  olunmayan 

d yi iklikl r (s hrala ma, torpa ın deqradasiyası, 

minl rl  növ orqanizml rin m hv olması  v  s.)  m l

g tir     bil r. Bu qanunun köm yil

üurlu  v  aktiv 

sur td  bel   z r rli d yi iklikl rin aradan qaldırılması  v

“mülayim” ekoloji üsullardan istifad  etm kl

biogeokimy vi prosesl r  r hb rlik etm k  mümkündür. 

Bundan ba qa ekologiyanın qanunlarına eyni 

zamanda B.Kommonerin “qanun – aforizml r”i d  daxil 

edilir ki, onlarda da ekologiyanın bir çox 

qanunauy unluqları öz  ksini tapmı dır:  

•

    1)  H r  ey bir-biri il

laq d dir.  T bi td  ba

ver n proses v  hadis l rin ümumi  laq si 

---

                                                                                  

 36

V. .Vernadskinin “biosferin fiziki-kimy vi v hd ti 

qanunu”nda öz  ksini tapmı dır. 

•

 2) H r  ey harasa yox olmalıdır. V. .Vernadskinin 

“Sabitlik qanunu” v  ”T bii sistemin onu  hat  ed n 

mühitin hesabına inki af qanunu”na  müvafiq g lir.  

•

 3) T bi t daha yax ı “bilir”. T bi tin mexanizml ri 

v  funksiyaları haqqında  insanlar heç bir  do ru m lu-

mata malik olmamı lar, olmurlar v  olacaqlarını dem k 

d  çox ç tindir. Amma n  q d r ç tin olsa da insanlar bu 

m lumatları  ld  etm y  can atmalıdırlar. Yalnız biosferin 

parametrl rinin riyazi hesablanması çox vaxt aparar. 

•

 4) Heç n  havayı  ld  olunmur. Biosfer – el

yegan  bir sistemdir ki, orada “heç bir  ey n  itiril   n

d  qazanıla bilir”.  nsan biosferd n aldı ı  h r 

eyi 

mütl q geri qaytarmalıdır.  nsanın aldı ı borcu geri 

qaytarması vaxtı    sad c  uzadıla bil r, amma aldı ı 

borcu geri qaytarması labüddür.   

        

2.4. Antropogen f aliyy tin t zahür formaları

   Son  zamanlar  antropogen  f aliyy tin

n tic l ri 

a a ıdakı kimi t zahür edir: 

•

 Me

l rin m hv edilm si, ya ıllıqların qırılması;  

---

                                                                                  

 37

•

 Atmosferd  parnik effekti yaradan toz v  qazların 

toplanması  n tic sind  istilik balansının d yi m si v

qlobal istil

m nin yaranması;  

•

 Ozon t b q sinin ild n-il  nazikl

m si v  ozon 

de ikl rinin yaranması; 

•

 Torpa ın deqradasiyası 

( orla ma, eroziya, 

münbitliyin a a ı dü m si v  s.);  

•

 Torpaqda, suda, havada z r rli madd l rin 

toplanması;  

•

 Okean s viyy sinin qalxması;  

•

 Bitki v  heyvanların (flora v  fauna) m hv edilm si;  

•

  Z r rli fiziki sah l rin intensivliyinin yüks lm si 

(elektromaqnit sah , s s-küy çirkl nm si v  s.);  

•

 Mü yy n qisim sadalananlara istinad ed r k t bii 

f lak tl rin sayının artması;  

•

 H yatın keyfiyy tinin a a ı dü m si (immun sistemi, 

genetik sistem v  s.);  

Havanın kimy vi t rkibinin çirkl ndirilm si v

z h rl ndirilm si il  mübariz  

t dbirl ri sistemin

havanın qorunması deyilir. Bunun üçün nüv  silahları 

sınaqlarının dayandırılması, atmosfer havasının 

qorunması haqqında bütün ölk l rin q bul etdikl ri 

qanunlara 

m l edilm si, havanı çirkl ndir n v

---

                                                                                  

 38

z h rl y n istehsal prosesl ri texnologiyasının 

t kmill

dirillm si, sanitar-epidemioloji xidm td n geni

istifad  edilm si, qalıqsız v   ya  az  qalıqlı  i l y n 

prosesl rin yaradılması  v  s. vacibdir. Torpa ın  sas 

xass si onun m hsuldar olmasıdır. Lakin, radioaktiv 

madd l r, eroziya,  oranla ma, bataqla ma v  s. onun 

m hsuldarlı ını azaldır. Bu is  onun çirkl nm si 

dem kdir. Torpa ın qorunması sah sind  mühüm 

t dbirl r: torpaqdan düzgün istifad  edilm si haqqında 

sasnam l rin t tbiqi, torpaq kadastrının t rtibi, torpa ın 

m hsuldarlı ını  a a ı salan prosesl rin qar ısının 

alınmasının h yata keçirilm si, torpa a gübr  ver rk n 

elmi d lill r

saslanmaq, torpa a aqrotexniki qullu un 

t kmill

dirilm si v  sair. Su  h yatın m nasıdır. 

Orqanizmd  ged n bütün prosesl r su il

laq dardır. 

Suyun qorunması dedikd , su haqqında dövl t 

sasnam sin

m l edilm lidir. Suyun öz-özün

t mizl nm  mexanizmini qoruyub saxlamaq, çirkli suların 

müasir texnika il   t mizl nm si, qalıqsız istehsal 

texnologiyasının inki afı  v  s. Bitkil rin qorunması çox 

vacibdir. Fotosintezsiz h yat mümkün deyil. Dem li 

bitkil rsiz ya amaq olmaz. Fotosintez ed n heç bir bitkiy

z r rli dem k olmaz. Me

l ri qorumaq m qs di il , 

---