MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat

Beynəlxalq  İpək Yolu  
 
 
22 
Yolunun  ən  böyük  töhfəsi  Bakı-Tbilisi-Qars-Naxçıvan  dəmir  yolu  xətti 
layihəsidir.  Bu  layihənin  gerçəkləĢdirilməsi  bu  ərazinin  uzun  illərdən  bəri 
yaĢadığı blokada asılılığından müəyyən dərəcədə çıxmasına Ģərait  yaratmaqla, 
yeni Ġpək Yolunun bərpasında uğurlu addım kimi qiymətləndirilməlidir.  
Böyük  Ġpək  yolunun  bərpasını  Avropa  Birliyinin  Yeni  Müstəqil 
Dövlətlər  üçün  1991-ci  ildə  tərtib  etdiyi  TACIS  proqramı  çərçivəsində 
"TRASEKA"  lahiyəsi  təĢkil  edir.  Bu  layihəni  1993-cü  ilin  mayında  Brüssel 
konfrasında  Cənubi  Qafqaz  və  Mərkəzi  Asiyanı  yeni  müstəqil  dövlətlərin 
razılığı ilə Avropa ġurası qəbul edib. Həmçinin, "Yeni ipək yolu" adı ilə tanınır. 
Böyük  Ġpək  yolunun  ilk  Ģaxəsi  Cənubi  Azərbaycan  ərazisindən 
keçdiyindən  bu  ərazi  ilə  geniĢ  əlaqəsi  olan  Dərbənddə,  ġirvanda,  ġəkidə, 
Beyləqanda,  Gəncədə,  Qəbələdə,  Təbrizdə,  Naxçıvanda  ipəkçiliyin  inkiĢafına 
güclü təkan vermiĢ, onların hər birinin ipəkçilik ticarət mərkəzinə çevrilməsinə 
Ģərait yaradaraq məĢhurlaĢmasına səbəb olmuĢdur. 
 ―Əsrin  müqaviləsi‖nin  imzalanması  ilə  Azərbaycanın  dünya  iqtisadi 
sisteminə  inteqrasiyasının  və  ölkənin  enerji  təhlükəsizliyinin  möhkəm  təməli 
qoyuldu.  Ümumilikdə  neft-qaz  sektoru  iqtisadiyyatın  digər  sahələrinin 
inkiĢafında   lokomotiv  rolunu  oynamağa  baĢladı.  DüĢünülmüĢ  iqtisadi  siyasət 
nəticəsində makroiqtisadi sabitliyə nail olundu və davamlı iqtisadi artımın əsası 
qoyuldu.  Ġqtisadiyyatın  bütün  sahələrində  islahatlara  baĢlanıldı,  əhalinin  həyat 
səviyyəsinin yaxĢılaĢdırılması istiqamətində ciddi addımlar atıldı. 
Ümumiyyətlə, enerji təchizatının Ģaxələndirilməsi prioritet kimi həmiĢə 
Azərbaycan  hökumətinin  qarĢıya  qoyduğu  əsas  məsələlərdən  olmuĢdur. 
Dövlətimizin  enerji  siyasətinin  əsas  məqsədi  qaz  ixrac  boru  kəmərləri 
Ģəbəkəsini  geniĢləndirməklə  yaxın-uzaq  ölkələrə  etibarlı  çıxıĢ  əldə  etməkdir. 
Azərbaycan  ilə  Türkiyə  arasında  TANAP  -  Trans-Anadolu  qaz  kəmərinin 
inĢasına dair ikitərəfli sənədlərin  imzalanması  bu baxımdan mühüm addımdır. 
―Cənub  enerji  dəhlizi‖  layihəsinin  əsasını  təĢkil  edən  TANAP  Türkiyə  və 
Avropa istehlakçılarını Azərbaycan qazı ilə təchiz etmək məqsədi daĢıyır. Qısa 
bir  zamanda  beynəlxalq  birliyin  enerji  gündəmində  qərar  tutmuĢ  TANAP 
layihəsi  nəinki  iki  qardaĢ  ölkə  arasında  strateji  əməkdaĢlığı  yeni  səviyyəyə 
qaldırdı,  eyni  zamanda,  Avropanın  enerji  təhlükəsizliyi  məsələsinin  praktik 
həllinə  mühüm  təkan  oldu.  Kəmərin  ilkin  ötürücülük  qabiliyyəti  16  milyard 
kubmetr  həcmində  planlaĢdırılır.  Gələcəkdə  ―ġahdəniz-2"  layihəsi  və  Xəzərin 
Azərbaycan  sektorundakı  digər  yataqlarından  hasil  olunacaq  qaz  artdıqca  bu 
göstərici də dəyiĢə  bilər. 
Böyük  ġərq-Qərb  dəhlizinin  bir  hissəsi  üzərində  görülən  bütün  bu 
iĢlərin  tamamlanması  Azərbaycanın  nəqliyyat  daĢımalarında  böyük  tranzit  və 
logistika mərkəzinə çevrilməsinə imkan verəcəkdir. Bu baxımdan Azərbaycan 
Prezidenti  Ġlham  Əliyevin  qeyd  etdiyi  kimi  bu  gün  nəqliyyat  və  energetika 
sektorundakı iĢləri bir-birindən ayırmaq mümkün deyil. Qədim "Ġpək Yolu"nun 
bərpası artıq reallıqdır. 

---

Tezislər 
 
23 
Beynəlxalq maliyyə qurumlarının və iqtisadçı ekspertlərin proqnozlarına 
görə,  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  dinamik  inkiĢaf  qarĢıdakı  illərdə  də  davam 
edəcəkdir.  2015-ci  ildə  ölkədə  iqtisadi  artım  5,8  faiz,  2016-cı  ildə  4,8  faiz  və 
2017-ci  ildə  6  faiz  səviyyəsində  proqnozlaĢdırılır.  Qeyri-neft  sektoru  üzrə  isə 
iqtisadi artım  2015-ci  ildə 8,1 faiz, 2016-cı  ildə 8,6 faiz, 2017-ci  ildə 7,8 faiz 
səviyyəsində  proqnozlaĢdırılır.  Heç  Ģübhəsiz,  bu  inkiĢafın  təmin  olunmasına 
əfsanədən reallığa çevrilən qədim Ġpək Yolu da öz layiqli töhfələrini verəcəkdir. 
 
Açar sözlər: Böyük ipək yolu, Naxçıvan, əlveriĢli coğrafi mövqe, Bakı-
Tbilisi-Qars-Naxçıvan dəmir yolu , TANAP 
 
 
CƏNUBĠ QAFQAZDA ƏRAZĠ, SƏRHƏD MÜBAHĠSƏLƏRĠ VƏ 
ĠSTANBUL KONFRANSI (1918) 
   VASĠF QAFAROV 
AMEA Tarix Ġnstitutu 
[e-mail] 
 
Məqalədə  Cənubi  Qafqaz  Seyminin  süqutundan  sonra  yaranan 
Azərbaycan,  Gürcüstan  və  Ermənistan  respublikaları  arasında  qarĢılıqlı  ərazi 
iddialarından  və  1918-ci  ilin  yayında  keçirilməsi  planlaĢdırılan  Ġstanbul 
konfransına gəlmiĢ Qafqaz respublikaları nümayəndə heyətlərinin ərazi-sərhəd 
mübahisələri ilə bağlı bəyanat və notalarından bəhs edilir. Ġlkin Osmanlı arxiv 
sənədləri  əsasında  əzəli  Azərbaycan  torpağı  olan  Ġrəvan  ətrafında  erməni 
dövlətinin  yaradılması  prosesi  Ģərh  edilir  və  1918-ci  ilin  mayında  Batumda 
aparılan  danıĢıqlarda  Ġrəvan  və  ətraf  ərazilərin  ermənilərə  beĢ  Ģərt  daxilində 
verilməsi  geniĢ  iĢıqlandırılır.  Bu  Ģərtlər  daxilində  9  min  kv.  km.  ərazidə 
yaradılan  Ermənistanın  üzərinə  götürdüyü  öhdəliklərin  heç  birini  yerinə 
yetirməməsi və Azərbaycana qarĢı yeni ərazi iddiaları irəli sürməsi Ģərh edilir. 
1918-ci  ilin  yayında  Ġstanbulda  keçirilməsi  nəzərdə  tutulan  konfransa 
gəlmiĢ  nümayəndə  heyətləri  arasında  ərazi-sərhəd  mübahisələri  kəskin  Ģəkil 
aldı.  Ermənistan  nümayəndə  heyətinin  notasına  görə,  hazırda  Ermənistanın 
ərazisi 9 min kv. km., Azərbaycanın ərazisi 94 min kv. km., Gürcüstanın ərazisi 
isə 61,5 min kv. km-dir. Ermənilərin ərazi-torpaq tələbləri ondan ibarət idi ki, 
Türkiyə,  Gürcüstan  və  Azərbaycan  torpaqları  hesabına  Ermənistanın  ərazisi 
52,5 min kv. km-ə çatdırılsın. Erməni heyyəti ―Cənubi Qafqazın milli zəmində 
bölüĢdürülməsi  və  sərhədlərin  təyinini‖  irəli  sürür  və  Qafqazda  yaĢayan 
millətlərin  sayını  ermənilərin  xeyrinə  saxtalaĢdırılmıĢ  Ģəkildə  verərək 
Ermənistanın ərazi-torpaq iddiaları əsaslandırılmağa cəhd edirdi. 
Ġstanbul  konfransındakı  Azərbaycan  nümayəndə  heyəti  erməni 
iddialarının  əsassız  olduğunu  tutarlı  faktlarla  sübut  etdi.  Heyət  rəhbəri 
M.Ə.Rəsulzadənin ―Azərbaycan Hökuməti Hüdudları‖ baĢlığı ilə təqdim etdiyi 
bu  sənəddə  Azərbaycanın  Türkiyə,  Ermənistan,  Gürcüstan  və  Dağıstanla  olan 

---