Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türküstana hərbi yürüşü
- Nadir şahın Dağıstana hərbi yürüşü
girə – anadan olduğu yerə qayıtdı. Qara mərmərdən özünə qəbir daşı hazır- latdı. Bu qəbir üçün Maxaradan Kelata çoxlu mərmər gətirildi. Kelatda xə - zi nəsi üçün bir qala tikdirildi. Nadir İmam Rzanın məqbərəsinə çox böyük hörmət və ehtiram göstərirdi. Bu məqbərəyə xeyli qiymətli hədiyyələr, qızıl çıraqlar, ipək xalılar bağışladı. Mənbələrdən o da məlumdur ki, Nadir şah Məhəmməd şah ilə müqavi - lə bağlayıb: Hindistanın qərb hissəsini (yəni indiki Pakistan və müsəlmanlar yaşayan), həmçinin Pişəvəri, Kabulu, Qəsni, Əfqanıstanı və s. Əfşar dövlə- tinin tərkibinə qatdı. Məhəmməd şahın türksoylu olmağına rəğmən onun şahlığını geri qay- tardı və oğlu Nəsrulla Mirzəni Məhəmməd şahın qızı ilə evləndirdi. Nadir şah iki aya qədər Hindistanda qalıb orada bütün işləri qaydaya qoydu. Daha sonra Nadirabada qayıdıb Herata doğru hərəkətə başladı. Nəvəsi Şahrux Mirzəni Herat hakimi elan etdi və Heratda Hindistandan gətirdiyi qəniməti nümayiş etdirdi. Türküstana hərbi yürüşü Nadir şah Hindistan səfərindən qayıdıb Heratda bir neçə gün qalıb is- tirahət etdikdən sonra, 1740-cı ilin yazında Türküstana doğru yürüşə başladı. Nadirin Türküstana yürüşü yerli xalqlar tərəfindən çox sevinclə qarşılandı. Hətta bəzi qala qapıları yerli insanlar tərəfindən Nadirin qoşun- larının üzünə açılırdı. Nadirin əzəməti və qurduğu dövlətin ənənələri Orta Asiya Türküstan ərazisində olan parçalanmış xanlıqlara bir nümunə idi. Nadir imperiyasının ərazisindəki ciddi qayda-qanunlar onlar üçün bir nü- munə idi. Həmçinin həmin dövrdə Rusiya dövləti Türküstanı, Buxaranı və ətraf əraziləri ələ keçirtmək niyyətində idi. Nadir şah da Rusiyanın bu niyyətlərinin qarşısını almaq üçün Türküstana girməyi qət etdi. Və tezliklə Bərx qalasını, Türküstan ərazisini, Buxaranı Nadirin qoşunları ələ keçirtdi. Hətta Nadir Amudəryanı keçmək üçün 1100 ədəd kiçik gəmi düzəlt- dirmişdi. Həmin gəmilərin hər birinin 3 tona qədər yük götürmək imkanı var idi. Tezliklə Nadirin qoşunları 1740-cı il avqustun 20-də Kərki mən- təqəsinə daxil oldular. Burada Nadirə məlumat verdilər ki, Türkmən və Özbək tayfaları Cərcoda toplaşıb ona müqavimət göstərmək istəyirlər, lakin Nadir şahın qoşunlarının yaxınlaşdığını eşidib, özbək və türkmən qoşunları qaçıb dağılışdılar. Tezliklə bütün Türküstanı Nadir şah öz imperiyasına bir- Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 104 ləşdirdi. Türküstan xanı Əbülfəz Əmir Teymura məxsus olan qılıncı, Çingiz xana məxsus olan dəbilqə və zirehi və çoxsaylı hədiyyələri, eyni zamanda bütün xəzinəsini Nadir şaha hədiyyə etdi. Nadir də öz növbəsində, Hindis - tandan gətirdiyi qiymətli hədiyyələrdən Əbülfəz xanı və digər ona tabe olan əyyanları mükafatlandırdı. Əbülfəz xan ilə barışıq sazişi əldə edildikdən sonra Nadir şah Əbülfəz xanı yenidən Türküstan xanı elan etdi. 1740-cı il oktyabr ayın 17-də Türküstanın şahlıq tacını ona qaytardı. Türküstanın bütün vilayətlərinə fərman göndərildi. Nadir şaha itaəti qəbul edən yerli hakimlər öz vəzifələrində saxlanıldı. Əbülfəz xan ona göstərilən bu iltifatın əvəzində qızlarından birini Rzaquluya, birini isə Əliqulu xana ərə verməyi ehtiva etdi (Tarixdə bu da məlumdur ki, Əbülfəz xanın qızını almaqdan Rzaqulu xan imtina etdikdə, qohumluğuna söz verdiyinə görə Nadir şah belə olan halda onun qızı ilə özü nikaha girdi). Nadir şah Əbülfəz xanın Türküstanın yenidən xanı seçilməsi ilə bağlı da təmtəraqlı ziyafət təşkil etdi. Tezliklə Buxara, Səmərqənd istiqamətində olan ərazilər də könüllülük əsasında Nadirin hakimiyyətini qəbul etdilər. Nadir şah tezliklə Xivədə, Xarəzmdə öz hakimiyyətini bərqərar etdi. Az bir müddət ərzində həmin ərazilərdə idarəçilik məsələlərini tənzimlədi. Xeyli sayda qoşun topladı və yenidən Kelata geri çəkildi. Kelatda özünə böyük bir məqbərə tikilməsi üçün göstəriş verdi. Tezliklə Kabul ətrafını tamamilə öz nəzarətinə keçirtdi. Birmənalı olaraq artıq əfqan tayfalarının aramsız hücumlarının qarşısı alındı. Nadir şahın Türküstana hərbi yürüşünün bir səbəbi də Türküstanı, Buxaranı, Daşkəndi, Səmərqəndi tutduqdan sonra Çinə hücum edib, Çin dövlətində olan türk- uyğur tayfalarını da öz əraziləri ilə birləşdirmək idi. Bu plan hə - ya ta keçirildiyi təqdirdə Nadir şahın böyük bir Turan imperiyası yaratmaq niyyətində olduğu bəlli olurdu. Həmçinin Rusiya dövlətinin şimal-şərq sərhədlərinə doğru irəliləməsinin qarşısını almaqdan ötrü Türküstana gir- məyi qətiləşdirdi. Hindistan yürüşünün yorğunluğunu çıxartmadan iki ildən çox uzaq düşdüyü ölkəsinin daxili problemlərinə lazımi vaxt ayır- madan, hətta çox sevdiyi qardaşı İbrahim xanın qisasını almaq üçün Dağıs- tana hücum etmədən Türküstana yürüşün başlanmasının əsas səbəbləri Rusiya imperiyasının Orta Asiyaya hücumlarının qarşısını almaq idi. Nadir Buxara istiqamətində hücuma keçib İlbas xanın güclü müqavimətinə rast gəldi, lakin İlbas xan da Nadir şahın qoşunlarına tab gətirməyib, ona təslim Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 105 oldu. İlbas xanı da Nadir şah əfv edib, onu Xarəzm hakimi saxlamaq istədi, lakin İlbas xan onun elçilərini qətlə yetirdiyinə görə İlbas xanı və onunla birgə 20 əyyanın öldürülməsini əmr etdi. Nadir şah Çingiz xanın nəslindən olan Məhəmməd xanın nəvəsi Tahir xanı Xarəzmə hakim təyin etdi. Qazax valisi Əbülxeyr də Xivəyə gəlib Nadir şaha təslim oldu. Tezliklə bütün Orta Asiyanı Nadir öz imperiyasına qata bildi. Rus qoşunlarının bura girməsinin qarşısını aldı. Nadir şahın Dağıstana hərbi yürüşü Nadir şah Hindistanı və Orta Asiyanı fəth etdikdən sonra Məşhədə qayıtdı. Daxili idarəçilik və qoşunların nizamlanması ilə məşğul oldu. Türküstanın fəthindən sonra qardaşı İbrahimin qisasını almaqdan ötrü Dağıstana yürüş etməli idi. Həmçinin bu yürüş İbrahim xanın qisasının alınmasından başqa Dağıstan ərazisini və rus qoşunlarının da Şimali Qafqaza girməsinin qarşısını almaq idi. Nadir Dağıstana ilk yürüşündən sonra buranın təbii-coğrafi şəraiti, əhalinin dağınaq və yüksək dağlıq şəraitində yaşaması, idarəçiliyin çətinliyi, bütün Dağıstanı əhatə edən mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətin olmaması Dağıstanın tam nəzarət altına gətirilməsini xeyli mürəkkəbləşdirirdi. Eyni zamanda Dağıstan şəraitində döyüşlərin aparılması xeyli çətin idi. Yürüşə başlanmazdan əvvəl Nadir şah Məşhəddə qoşun başçılarının və sərkərdələrin toplantısını keçirtdi. Nəsrul- lah Mirzəni Məşhəddə saxlayıb Hindistanın, Türküstanın və Xorasanın idarəçilik səlahiyyətlərini ona həvalə etdi. Rzaqulu Mirzə ilə İmamqulu Mirzəni Nadir şah özü ilə Dağıstan yürüşünə apardı. 1741-ci il mart ayının 14-də Nadir şahın qoşunları Məşhəddən Dağıstana doğru istiqamət götürdülər. Nadir şahın qoşunlarının 150 min civarında olduğu tarixdə qeyd olunur. 1741-ci il may ayının 15-də Nadirin qoşunları Gəduk keçidinə doğru irəliləyərkən Nadirə qarşı sui-qəsd təşkil olundu. Həmin bu sui-qəsd - də onun oğlu Rzaqulunun əlinin olması haqqında müəyyən mülahizələr irəli sürüldü. Nadir şah bu hadisədən xeyli qəzəbləndi. Və onun əhval- ruhiyyəsində də bir təşviş yarandı. Bu təşviş və həyəcanlar Dağıstan yürüşünün təşkilinə ciddi mənfi təsir göstərdi. Lakin yürüşün ilk mərhələsi Nadir şah üçün ümidverici nəticələr ilə başlandı və bir sıra ləzgi tayfaları Nadir şaha itaətini bəyan etdilər. Tezliklə Nadirin qoşunları Qəbələdən Şah- dağı adlamaqla Qumuxu ələ keçirtdilər və bir sıra dağlılar Nadirin itaətini Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 106 Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|