Niyazi berkes tüRKİYE'de çAĞDAŞLAŞMA
Yüklə 5,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
TÜRK İ YE'DE ÇA Ğ DA Ş LA Ş MA sapkın (heretic) saydığı, baskı altında tuttuğu ya da yok etmeye çalıştığı inançlara bağlı kişilerdir.
Bunların birincisi 1717 sonlarında İstanbul’a gelmiş olan bir Huguenot (Hügno) grubunun başında bulunan Rochefort'dur. Huguenot’lar, Fransa'da Ka- toliklik'ten ayrılıp Protestan olan kişilerdir. Bunların büyük çoğunluğu, soylular sınıfının önemli bir parçasından ve eski lonca zanaatları yerine önem kazanan yeni zanaat ve sanayi kollarından olan kişilerdi. Bir ticaret burjuvazisinden çok yeni bir manifaktür sanayii burjuvazisini temsil ediyorlardı. Özellikle Fransa'nın Atlas Okyanusu kıyılarında önemli bir bölge olan La Rochelle'de yeni gemi yapı- mı sanayiinde bunlar başta geliyorlardı. Bundan başka, Fransa'nın yeni askerî deniz sanayiinde, kara fen subaylığında önemli bir yerleri vardı. Aynı bölgedeki Rochefort deniz üssünde, Colbert zamanında deniz kuvvetlerinin en aşağı üçte biri Protestandı. Bu bölgedeki 1.200 deniz subayı bunlardandı. 6
köylüye dayanarak Huguenotlara karşı amansız bir savaş açmıştı. 1562'den 1598'e kadar Fransa'da, Katolik-Protestan çatışması içsavaş aşamasına gelmişti. 1572'de Paris'te ve taşrada St. Barthelemy kıyımı ile sayısız Huguenot öldürül- müştü. Bu savaşlarda La Rochelle ile Rochefort, Huguenotların önemli savunma bölgeleri olmuştu. 1598'de çıkarılan Nantes Fermanı ile Protestanlık resmen tanı- nıyorsa da Huguenotlara bir çeşit azınlık haklan tanınmıştı. Katolik Kilisesi'nin baskılan altında ve Protestanlık'ın İngiltere, Hollanda ve Almanya'da olduğu gibi siyasal başarı kazanma olanaklarının çok azaldığı bir zamanda, 1685'te Nantes Fermanı kaldırıldı. 7 işte o zamandan sonra ve bütün 18. yüzyıl boyunca Hugu- enotların Fransa dışına dalga dalga göç akımı başladı. Bunların birçoğu İngilte- re'ye, Hollanda'ya, Almanya'ya, İsviçre'ye, bir kısmı Kuzey Amerika'ya göçtü. 8
etmekle birlikte gittikçe ikinci sınıf vatandaş muamelesi gördüklerinden, örgütleri aracılığıyla başka ülkelerde kendilerine koloniler kurma yollarını arıyorlardı. Yu- karıda adı geçen Avrupa ülkeleri, bu ehliyetli Fransız Huguenot'larını kabul et- mekle çok şey kazanıyordu. Fransa ise sonraları bu kayıpları çok pahalıya ödeye- cektir. Bizim konumuz olan dönemde Huguenot göçünü büsbütün hızlandıran olay, XIV. Louis'nin Mart 1715'te Protestanlık'ın her çeşidinin uygulanışına son veren karan olmuştur.
Bu tarihten bir buçuk yıl sonra kendilerine Osmanlı ülkelerinde yerleşecek yer, bunun için de hükümetten izin almaya gelen Huguenot temsilcilerinin İs- tanbul'da toplandığını öğreniyoruz. 9 Huguenotların istediği şey, öteki Avrupa hükümetlerine başvurduklarında olduğu gibi, Osmanlı devletinden kendilerine
46 İ LK A
Ş AMA
Eflâk ya da Boğdan, olmazsa başka bir yerde yerleşme izni verilmesidir. Bu amaçla, Hammer'in Fransız subayı olduğunu söylediği Rochefort o zamanki sa- daret kaymakamı olan İbrahim Paşa ile görüşmelerde bulunmuş, başlığı, Bâb-ı Âlî hizmetinde bir/en kıtası kurulması üzerine tasarı biçiminde bildirilen bir de proje sunmuştur. 10
için üzerinde durulan üçüncü bir fikirdir. Bu ikinci teklif, geleneksel Osmanlı mili- ter örgütleri dışında ya da onun yanında ilk kez Avrupa yöntemleriyle kurulup yetiştirilecek olan bir fen subaylığı örgütü teklifidir. Fransa'da Huguenot 1arın as- kerlik alanındaki yerini incelediğimizde, bunların o zaman Avrupa'da bu alanda en ileri kişiler olduğunu görürüz. Huguenotlara karşı savaşan Duc de Guise'in komutanlığı altındaki kral ordusu bir paralı asker ordusu idi. Bu ordunun karşısına Conde'nin komutası altında çıkan Protestanlar yepyeni bir askerî örgüt ve dev- şirme sistemi geliştirmişlerdi. Para ile toplanan bir ordu yerine Protestan commu- ite'lerinden devşirilen colloçue'ların birleştirilmesiyle regiment'lar (alaylar) kuru- luyordu.
3 En çok şehir ve kasaba zanaatkârları arasından devşirilen regiment'la- rın erleri eski Osmanlı yeniçerileri gibi disiplinliydiler ve ateşli silâh kullanıyorlar- dı. O zamana dek Fransa'da ve Avrupa'da bu sınıf halk arasından asker toplan- maz ve silâhlandırılmazdı. Toplumun aşağı sınıflarının silâhlandırılmasının tehli- keli sonuçlar yaratacağından korkulurdu. Kral ordularının bir kısmı atlı şövalye- ler, bir kısmı da para ile tutulmuş profesyonel yabancı paralı askerlerdi. Hugu-
yade örgütü kurmuşlardı. Huguenot ordusunun asıl kitlesi süvari değil, arkebuzla silâhlanmış piyade idi. Piyade ordusunun önemli bir merkezi Rochefort, benzer örgütün deniz askerliğindeki merkezi de La Rochelle idi. Huguenot'lar belki de eski Osmanlı yeniçeri örgütünü tanımış bulunuyorlardı. "Nizam-ı cedit" terimini ya da terimin kendisini değilse bile kavramını ilk getiren belki bu Huguenot subayı Rochefort olmuştur. Çünkü az sonra göreceğimiz gibi "nizam-ı cedit" terimi aslın- da siyasal değil, militer bir terim olarak başlamıştır; "yeni asker kıtası birimi" an- lamına gelir. Fransızca'daki regiment sözcüğü de "nizam" sözcüğünün tam karşı- lığı olan Latince bir kökten gelir. b
alayları kurmak üzere subay eğitimini ve yetiştirmesini üstlenir; Protestanlık'ın
a Commune-. Eski Fransa'da feodal yükümlülüklerden bağışık, kentsel yerleşim birimleri; colloqm: bu- günkü dilde "bilimsel toplantı" anlamına gelen bu sözcük, eski Fransızca'da "toplama", "toplanma" anlamına geliyordu; askerî bir terim olarak Türkçe'ye "takım" diye çevirilebilir.
b Günümüzde, "nizamın yerini tuttuğu halde pek kullanılmayan "düzen" sözcüğü yerine kullandığı- mız "rejim" sözcüğü de aynı kökten gelir.
Yüklə 5,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|