Orqanlar aid olduqları sistemlərdən asılı olmayaraq müxtəlif növ toxumalardan təşkil olunurlar. Ona
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LEYKOSİTAR FORMULANIN UŞAQLARDA DƏYİŞİKLİYİ (%)
- Eritrositopoez
26 prosesi adlanır. Fibrin liflər trombositar kütlənin ətrafında toplanır və burada həmçinin eritrositlər də toplanmağa başlayır, beləliklə, qırmızı tromb formalaşir. Son olaraq α-qranullardan xaric olan laxtalanma faktoru yumşaq tromb kütləsinin bərkiməsinə (fibrin liflər arasında köndələn əlaqələr yaratmaqla) səbəb olur. Trombositlərin çox olması trombyaranmaya, az olması isə laxtalanma prosesinin pozulmasına - qanaxmaya səbəb ola bilər. Qocalmış trombositlər dalaqda makrofaqlar tərəfindən faqositoza uğrayırlar. İmmun reaksiyalar zamanı trombositlər aktivləşir, iltihabi proseslərdə iştirak edən bəzi boyümə faktorları, laxtalanma faktorları, vazoaktiv amillər və lipidlər, neytral və turş hidrolazalar sekresiya edirlər. Sağlam adamlarda qanın formalı elementləri müəyyən miqdar nisbətində olur ki, buna da hemoqramma, yaxud qanın formulası deyilir. Orqanizmin vəziyyətinin səciyyələnməsində leykositlərin diferensial hesablanması mühüm rol oynayır. Leykositlərin ayrı-ayrı növlərinin müəyyən faiz nisbətləri leykositar formula adlanır.
QRANULOSİTLƏR Bazofil Eozinofil Neytrofillər Limfosit Monosit Cavan
nüvəli Çöp
nüvəli Seqment
nüvəli 0,5-1 0,5-5 0,5-1 1-6 47-72 19-37 3-11 QANIN YAŞ DƏYİŞİKLİKLƏRİ Eritrositlərin miqdarı doğuş anında və həyatın ilk saatlarında, yaşlı adamlara nisbətən yüksək olur, 6,0-7,0xl0 12 -ə çatır, 10-14-cü sutkalarda isə yaşlı orqanizmdəki qədər olur. Sonrakı 3-6 ay müddətində eritrositlərin miqdarı minimuma enir (fizioloji anemiya). Cinsi yetişkənlik dövründə eritrositlərin miqdarı yaşlı orqanizmdə olduğu miqdarda olur. Yenidoğulmuşların qanında makrositlərin üstünlüyü ilə olan anizositoz (müxtəlif formalı eritrositlər), retikulositlərin miqdarının artması, həmçinin az miqdarda eritrositlərin nüvəli sələflərinə də rast gəlmək olur. Yenidoğulmuşlarda leykositlərin miqdan çox olur, bir litrdə 10-30xl0 9 -ə çatır. Yalnız 14-15 yaşlarında yaşlı orqanizmdə olan miqdarda olur. Yenidoğulmuşlarda neytrofillərlə limfositlərin nisbəti böyüklərdə olduğu kimidir. Sonrakı sutkalarda limfositlərin miqdarı artır, neytrofillər isə azalır, beləliklə, 4-cü sutkada bu leykositlərin miqdarı bərabərləşir (birincili fızioloji kəsişmə). Sonra limfositlərin miqdarı artır, neytrofillər isə azalır. 1-2 yaşlı uşaqlarda limfositlər 65%, neytrofillər 25% olur. 4-5 yaşlı uşaqlarda limfositlərin miqdarı azalır, neytrofıllərin miqdarı isə artmış olur (ikinci fizioloji kəsişmə). Cinsi yetişkənlik dövrünədək tədricən limfositlərin miqdarı azalır, neytrofillərin miqdarı isə artır və yaşlı orqanizmdə olduğu nisbətə çatır.
Leykositlər YAŞ 1 gün
5 gün 1 yaş 5yaş 14yaş Neytrofillər 64 45 25 45 60 Limfositlər 24 45 65 45 28 LİMFA (LYMPHA) Limfa (latınca lympha nəm, təmiz su deməkdir) mezenxim mənşəli toxumaların bir növüdür, hüceyrəarası maddəsi qanda olduğu kimi maye şəklindədir. Limfa toxuma kimi hüceyrəli elementlərdən və ara maddədən, və ya limfoplazmadan ibarətdir. Limfanın hüceyrəli elementlərinə başlıca olaraq dənəsiz leykositlər, daha doğrusu limfositlər və monositlər aiddir. Bunlardan əlavə limfada çox az miqdarda qanın digər formalı elementləri də (dənəli leykositlər və hətta eritrositlər) təsadüf olunur. Hüceyrəli elementlər limfa mayesi içərisində sərbəst asılmışdır. Limfoplazma tərkibcə qan plazmasına çox yaxındır, lakin zülal hissəciklərinin miqdarı burada xeyli azdır. Mineral duzların, habelə mübadilə nəticəsində əmələ gələn azotlu və azotsuz birləşmələrin miqdarı
27 təxminən qan plazmasında olduğu kimidir. Zülal fraksiyaları içərisində albuminlər qlobulinlərə nisbətən çoxdur. Limfa zülallarına habelə bir sıra fermentlər – diastaza, lipaza və qlikolitik fermentlər aiddir. Limfaplazmada, habelə fibrinogen və protrombin vardır, lakin bunların miqdarı azdır və ona görə də limfanın laxtalanmaq qabiliyyəti qana nisbətən zəifdir. Limfa laxtası qan laxtasından kövşək olur. Zülalların az olması (2,9-7,3%) ilə əlaqədar olaraq limfanın yapışqanlıq dərəcəsi də zəif olur. Limfaplazmada neytral yağlar və sadə şəkərlər də vardır. Burada olan mineral duzlara NaCl, Na 2 CO 3 və
bir sıra digər birləşmələr aiddir. Sonuncuların tərkibinə kalsium, maqnezium, dəmir və s. daxildir. Mineral duzların miqdarından asılı olaraq limfa qələvi reaksiyaya malikdir, onda pH 9-a bərabərdir. Osmotik təzyiq isə qanda olduğundan yüksəkdir. Limfa mayesinin bədənimizdə əmələ gəlməsi qan kapilyarlarından qanın sulu hissəsinin toxumaların hüceyrəarası sahələrinə keçməsi ilə bilavasitə əlaqədardır. Meydana çıxan toxuma mayesi damarlarda olan limfa mayesinin başlanğıcını təşkil edir. Lakin orqanizmin ayrı-ayrı yerlərində və orqanlarda əmələ gələn limfa mayesinin tərkibi eyni deyildir. Məs.: bağırsaqların divarından axan limfa mayesi yağlarla (3-4%), zülallarla (5%) və şəkərlə zəngin olur. Bu limfa südə bənzəyir ki, buradan başlanan limfa damarları da süd damarları adlanır. Məlum olduğu kimi, toxumalardan limfa mayesi əvvəlcə limfa kapilyarlarına, sonra limfa damarlarına axır, bunlar isə limfa düyünlərindən keçərək daha böyük limfa damarları ilə axır və nəhayət limfa axacaqları vasitəsi ilə qan damarlarına (venalara) tökülür. Limfa mayesi periferik damarların ayrı- ayrı hissələrinə axdıqca onun tərkibi dəyişir və bunlara müvafiq olaraq 3 növ limfa mayesi ayırd edilir: periferik limfa (limfa sistemində limfa düyünlərinə qədər olan maye), ara limfa (limfa düyünlərindən sonra) və mərkəzi limfa (başlıca olaraq döş axacağında olan limfa mayesi). Qanyaranma prosesi (hemopoez) haqqında ətraflı məlumatlar "Xüsusi histolgiya" dərs vəsaitində verilmişdir. Burada ancaq mielopoezə aid materiallar verilmişdir [3].
Mielopoez eritrositopoez, qranulositopoez və trombositopoezdən ibarətdir. Sütun hüceyrələrinin morfoloji xüsusiyyətləri tam dəqiqləşdirilmədiyindən, burada mielopoezin bütün formaları hemositoblast mərhələsindən başlayaraq təsvir edilir. Hemositoblastlar insanda və onurğalı heyvanlarda qanın müxtəlif formalı elementlərini əmələ gətirən hüceyrə formasıdır. Doğulduqdan sonra bu hüceyrələrə yalnız qanyaradıcı orqanlarda və başlıca olaraq sümük iliyində təsadüf olunur. Bunlar qanın adi formalı elementlərinə nisbətən böyük olur, diametrləri bəzən 15 mikrona çatır. Onların nüvələri iri, girdə, və ya oval formada olur. Xromatin burada incə dənələr şəklində olub nüvədə yayılmışdır, buna görə nüvəciklər aydın görünür. Hemositoblastların sitoplazması halqa kimi nüvəni əhatə edir, zəif bazofillik xassəsinə malikdir. Hemositoblastlar tək-tək və kiçik qruplar şəklində yerləşir. Onlar mitoz bölünmə qabiliyyətinə malikdir və bölünmədən sonra meydana çıxan qız hemositoblastlar nisbətən kiçik olur. Yetişmiş hemositoblastlar fəal amöbvari hərəkət qabiliyyətinə malik olduğu halda, qız hemositoblastlar belə fəal hərəkətə qadir deyildir. Sonuncuların sitoplazmasında bazofillik güclü olur, çünki RNT-nin miqdarı artıqdır. Eritrositopoez. Sümük iliyində eritrositlərin inkişafı hemositoblastlardan başlayır. Hemositoblastlar birdən-birə eritrositlərə çevrilmir, bu proses uzun çəkir və onlar bir neçə mərhələlər keçirir. Nəticədə hemositoblastların ölçüləri kiçilir, nüvələri kiçilib sıxlaşır və nəhayət aradan çıxır, sitoplazmada bazofillik tədricən zəifləyir, çünki RNT-nin miqdarı azalır və orada hemoqlobin toplanmağa başlayır. Hemoqlobinin miqdarı artdıqca sitoplazmada oksifillik güclənir. Qeyd olunan dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq eritrositin inkişaf prosesində aşağıdakı hüceyrə formaları müəyyən edilir:
Proeritroblastlar, yaxud bazofil eritroblastlar hemositoblastların mitoz bölünməsi nəticəsində əmələ gəlir. Bunların diametri 10-12 mikrona bərabərdir, hərəkətsiz olur, formaları girdədir. Nüvələri girdə şəkildə olur, güclü boyanır, nüvəcikləri aydın görünür, sitoplazmada bazofillik daha şiddətli olur. Elektron mikroskopunun köməyilə proeritroblastların sitoplazmasında azca mitoxondrilər aşkara olunmuşdur, ribosomlar sərbəst şəkildə hər tərəfə yayılmışdır, endoplazmatik tor bir neçə qovuqcuqlardan Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|