Паша Ибиш оьлу Сяфяров

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
44 
T
əzahür  Ştokverk  tipli filiz kütlələrindən ibarət olub, piritin, 
xalkopiritin v
ə  molibdenin möhtəvi  damarcıqlarından  və  onların 
oksidl
ərindən ibarətdir.  
Mis-porfir filizl
əşməsi törəmə  kvarsitlərin içərisində  yerləşir. 
Tör
əmə kvarsitlərin sahəsi təxminən 0,3 km
2
, orta qalınlığı 57,9 
m, misin orta miqdarı isə 0,59% hesablanır.  
 
Şərqi Dağ Cəyir mis təzahürü 
 
Dağ Cəyir kəndinin şərq hissəsində şimal-qərb istiqamətli Varlı 
H
əyat-Cəyirçay  qırılma  strukturuna  daxil  olub,  kvars-sulfidli 
damar  zonaları  ilə  müşayət olunan metasomatik dəyişilmə 
zonasında formalaşmışdır.  
Bu t
əzahür  zonası  tərkibcə  piritdən, xalkopiritdən və  onların 
oksidl
ərindən ibarətdir.  Onun nisbətən öyrənilmiş  uzunluğu  700 
m, orta qalınlığı 13,4 m. və  misin orta miqdarı isə 0,60% təşkil 
edir.  
Varlı-Həyat mis təzahürü 
 
Varlı-Həyat Cəyirçay  qırılmasının  cənub-şərq  davamında 
eyniadlı  kənd sahəsində  yerləşir.  Təzahür sahəsində  iki filizli 
zona  ayrılmışdır.  Burada bayos vulkanitləri  hesabına  əmələ 
g
əlmiş  metasomatik  dəyişmiş  süxurlar  vardır.  Burada birinci 
zonanın uzunluğu 350 m, qalınlığı 11 m, misin orta miqdarı 1,3%, 
molibdenin 
miqdarı  isə  0,001%  hesablanır.  İkinci  zonanın 
uzunluğu  isə  200  m,  qalınlığı  19  m,  misin  miqdarı  1,20%, 
molibdenin 
miqdarı isə 0,001% təşkil edir.  
 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
45 
 
Mis filizi 
 
Aydağ seolitləşmiş tuf yatağı 
 
Yataq H
əsənsu və  Tovuzçay  çaylarının  arasında  Tovuz 
şəhərindən 5-6 km.  şimal-şərqdə  yerləşir.  Yataq 1960-ci ildə 
aşkar  olunmuşdur.  1969-cu ildə  burada qiymətləndirmə  işləri, 
1970-ci ild
ə  isə  ilkin kəşfiyyat  işləri  aparılmışdır.  Tərkibində 
yüks
ək miqdarda seolitlər  olan  kül  tufları  sənayenin və  xalq 
t
əsərüfatının müxtəlif sahəsində, müxtəlif məqsədlər üçün istifadə 
oluna bil
ər.  Yataqda 1955-ci ildə  dəqiq kəşfiyyat  işləri  başa 
çatmış yatağın ehtiyatı B+C
1
+C
2
 
kateqoriyası üzrə 12,6 mln. ton 
hesablanmışdır.  
Uçux civ
ə təzahürü 
 
T
əzahür Həsənsu  çayının  sağ  sahilində  yerləşir.  Geoloji 
quruluşunda Alt santonun vulkanogen-piroklastik süxurları iştirak 
edir. 
Buradakı  süxurlar  şimal-şərq istiqamətli  qırılmalar  boyu 
intensiv 
əzilmiş,  kvarslaşmış  bəzi sahələrdə  isə  kaolinləşmişdir. 
Bu sah
ələrdən  götürülmüş  sınaqlarda  0,5%-ə  qədər civə  təyin 
olunmuşdur.  
 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
46 
Kotandağ kaolinləşmiş tuf yatağı 
 
Kiçik  qafqazın  şimal-şərq  yamacında,  Həsənsu və  Tovuzçay 
çayları  arasında,  Kotandağ  yüksəkliyindən təxminən 1,2 km. 
şimal-qərbdə yerləşir. Yatağın geoloji quruluşunda əsasən santon 
yaşlı  vulkanogen-piroklastik  süxurlar  iştirak  edir.  Bu süxurlar 
iç
ərisində  dasit, andezit-dasit tərkibli litoklastik tuf horizontu 
qeyd olunur.  Bu süxurlar m
ərkəzi hissədə şimal-qərb istiqamətli 
qırılma  zonası  ilə  kəsilir.  Qırılma  xətti boyunca qalxan 
hidrotermal m
əhlulların  təsirindən litoklastik tuf horizontu, 
dem
ək olar ki, hər yerdə güclü kaolinləşməyə məruz qalmışdır.  
 
Daş Salahlı manqan təzahürü 
 
T
əzahür Qazax rayonu ərazisində  yerləşir.  Təzahür sahəsində 
əsasən  üst  santon  yaşlı  turş  tərkibli vulkanoklastik süxurlar 
yayılmışdır.  Bu süxurlar qeyri-uyğun  olaraq  kompan  yaşlı 
pelitomorf 
əhəngdaşları  ilə  örtülür.  Əhəngdaşları  ilə  piroklastik 
süxurların  təmas  boyu  qalınlığı  0,5  m.-dən 2-3  m.-ə  qədər 
bentonit gili t
əbəqəsi qeyd olunur.  Bu təzahür və  ümumiyyətlə, 
Qızılqaya  sahəsində  aşkar  olunmuş  manqan  daşıyan  zonalar 
1994-1998 ci ill
ərdə Z. Q. Quliyev tərəfindən öyrənilmişdir. Bu 
sah
ədə  aşkar  olunmuş  təzahürlər içərisində  az-çox perspektivli 
birinci 
zonadır.  Bu  zona  dağ  qazmaları  ilə  yer səthində  açılaraq 
sınaqlaşdırılmışdır.  Dərinliyə  isə  iki buruq quyusu ilə 
öyr
ənilmişdir.  
T
əzahürdə  P
1
 
kateqoriyası  üzrə  manqanın  miqdarı  210,3  min. 
ton, d
əmirin  miqdarı  isə  576,4 min.  ton,  miqdarında  proqnoz 
resusları hesablanmışdır.  
Qarasu kobalt t
əzahürü 
 
T
əzahür  Qızılqaya  dağından  cənub-qərbdə  Qarasu  çayının  sağ 
sahilind
ə yerləşir. Təzahürün geoloji qurluşunda orta-turş tərkibli 
Üst santon yaşlı vulkanitlər iştirak edir. Qeyd olunan süxurlar Üst 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
47 
santon  yaşlı  ekstruziv  kütlələrlə  və  qırılma  strukturları  ilə 
mür
əkkəbləşmişlər. Burada qeyd olunan qırılmalar, əsasən şimal-
q
ərb istiqamətli olub güclü əzilmə, kaolinləşmə, bəzən 
limonitl
əşmə  ilə  müşayiət olunurlar.  Bu  zonaların  qalınlığı  0,5 
m.-d
ən 8-10 m.-ə  kimi dəyişir.  Zonaların  bir  çox  intervalları 
manqan minerallaşması daşıyır.  
Bundan  başqa  bu  zonaların  bəzilərində  yüksək radioaktivlik 
qeyd olunmuşdur. Radioaktivliyin təbiətini öyrənmək üçün 1964-
1965-ci ill
ərdə  burada xüsusi təyinatlı  axtarış  işləri  aparılmış, 
n
əticədə  bu zonaların  bir  neçəsində  kobaltın  nibətən yüksək 
miqdarı  0,01-0,05%, bir zonada isə  sənaye  əhəmiyyətli  miqdarı 
h
ər sınaqda 0,01-1,32% qeyd olunmuşdur.  
 
Daş Salahlı bentonit gili yatağı 
 
Yataq  Ağstafaçayın  sol  sahilində, Qazax çökəkliyinin cənub-
q
ərb qanadında, Qızılqaya dağının cənub-şərq kənarında yerləşir. 
Yatağın  geoloji  quruluşunda  Üst  Santon  yaşlı  orta-turş  tərkibli 
vulkanoklastik  süxurlar  iştirak  edir.  Subvulkanik və  ekstruziv 
kütl
ələrin təmasları  boyu  və  onların  aralarında  qalan  sahələrdə 
hidrotermal prosesl
ər nəticəsində süxurlar güclü bentonitləşməyə 
m
əruz qalmış və yüksək keyfiyyətli bentonit gilinə çevirilmişdir.  
 
 
Bentonit 

---