Паша Ибиш оьлу Сяфяров

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
63 
olurlar.  Bu 
əhəng  daşları  ən  çox  Üçgöl  dağından  şimal-şərqə 
yayılmışdır.  
Üst Konyak - 
Alt  Santon  yaşlı  vulkanogen  süxurlar  içərisində 
qalınlığı  15-20 m.-ə  çatan  qalın  laylı,  çox  zaman  mərmərləşmiş 
əhəngdaşları rast gəlinir ki, onlar da üzlük materialı üçün yararlı 
ola bil
ər. Belə əhəng daşları Kotandağ və Üçgöl sahələrində geniş 
yayılmışdır.  
Neogen yaşlı traxi-dolerit cilalanmaya daha yaxşı məruz qalır, 
tünd qara r
ənglidir. Bu süxurlar Musakey kəndi yaxınlığında daha 
massiv quruluşa malikdir. Müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmək 
v
ə lazımı ölçüdə “bloklar” almaq mümkündür. Bu yataqda ilkin 
v
ə  dəqiq kəşfiyyat  işləri  aparılmış,  ehtiyatı  hesablanmış  və  950 
min.  m
3
.  h
əcmində, keçmiş SSRİ Dövlət Komissiyası tərəfindən 
balansa götürülmüşdür. Indi burada üzlük materialı istehsal edən 
karxana f
əaliyyət göstərir.  
B
əzək  daşlarına  gəldikdə, qeyd etmək  lazımdır  ki,  ərazidə 
müxt
əlif rəngli  yaşma  geniş  yayılmışdır.  Yaşma  ən çox Üst 
Konyak  - 
Alt  Santon  yaşlı  dolerit  tərkibli  subvulkanların  təmas 
hiss
ələrində  qeyd olunur.  Burada  onlar  yuvacıqlar,  damarlar, 
linzalar, b
əzən isə  layabənzər kütlələr  şəkilndə  müşahidə  edilir. 
Bel
ə yaşma təzahürləri Üçgöl dağının şimal, şimal-şərq və cənub-
şərq yamaclarında, Daş Salahlı bentonit gili rayonunda və s. qeyd 
olunur.  
C
əmilli qum-çınqıl yatağı 
 
T
ərtər rayonunun Cəmilli kəndindən 3 km.  şimal-şərqdə 
yerl
əşir. 1992-ci ilə yataqda B kateqoriyası ilə 11,05 mln. m
3
, C
1
-
kateqoriyası ilə 24,91 mln. m
3 
, B+C
1
 
kateqoriyası ilə 35,95 mln. 
m
3 
h
əcmində qum-çınqıl xammalı hesablanmışdır.  
 
 
 
 
 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
64 
Çaylı gəc yatağı 
 
T
ərtərçayın sol sahilində, Çaylı kəndinin yaxınlığında yerləşir. 
Yataq üzr
ə  gipsin  miqdarı  81,03%-dən 83,43%-ə  qədər qeyd 
olunur.  
Yatağın  C
2
  - 
kateqoriyası  üzrə  ehtiyatında  162,5 min.  ton 
h
əcmində gəc hesablanmışdır.  
 
T
ərtərçay qum-çınqıl yatağı 
 
T
ərtər və Bərdə rayonlar arasında, Bərdə rayon mərkəzindən 1 
km. 
şərqdə, Tərtərçayın  yatağı  və  subasar  terrasında  yerləşir. 
Yatağın eni 100 m.-dən 500-600 m. -ə qədərdir. Yataq üzrə qum-
çınqıl  B  kateqoriyası  ilə  10,741 mln.  m
3 
, C
1
 
kateqoriyası  ilə 
21,055 mln.  m
3
, B+C
1
  kateq
oriyası ilə 31,796 mln. m
3 
h
əcmində 
ehtiyatlar hesablanmışdır.  
 
T
ərtər gil yatağı 
 
T
ərtər rayon mərkəzindən 2 km.  şimal-şərqdə, Tərtərçayın  sol 
sahilind
ə  yerləşir.  Yaqtaqda kərpic  istehsalına  yararlı  gil 
xammalına  A  kateqoriyası  ilə  83,214 m, B kateqoriyası  ilə 
129,064 m
3
,  A+B  kateqoriyası  ilə  212,278 m
3
.  ehtiyatlar 
hesablanmışdır.  
 
Toğanlı kükürd-kolçedan yatağı 
 
Toğanalı  kükürd  kolçedanı  yatağı  morfoloji  cəhətdən möhtəvi 
tipli filizl
əşməyə  malikdir və  liparit-dasit  qatının  üst  hissəsində, 
onun üz
ərinə  transqressiv  yatan  Bat  yaşlı  vulkanogen  qatın 
s
ərhəddində  qeyd olunur.  Filizləşmənin intensivliyi liparit-
dasitl
ərin  tavanında  maksimum  həddə  çatır  və  dərinliyə  doğru 
azalır. Bu istiqamətdə filizləşmə incə möhtəvi piritləşməyə keçir 
v
ə tədricən filizsiz törəmə kvarsitlər qeyd olunur.  

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
65 
 
Şəffaf kvars təzahürləri qrupu 
 
Pantdağ-Hacıkənd-Todan şəffaf kvars təzahürləri qrupu Xanlar 
rayonunun c
ənub-qərbində  dağlıq  sahədə  yerləşir.  Kvars 
damarları  müxtəlif  yaşlı  və  müxtəlif tərkibli andezit, andezit-
bazalt v
ə s. tərkibli süxurlar içəisində rast gəlinir.  
M
əsələn,  Pantdağ  sahəsində  Orta  Yura  yaşlı  andezitlər və 
onların tufları içərisində Hacıkənd və Todan sahəsində isə aşağı 
Santon yaşlı andezit-bazaltlar, andezitlər içərisində toplanmışdır. 
Bütün kvars kütl
ələri morfoloji cəhətdən müxtəlif formalı damar, 
linza-damar, jeoda v
ə  ştok  şəklində  rast gəlinir.  Ayrı-ayrı 
damarların qalınlığı 0,3-0,8 m.-dən 1-1,5 m.-ə qədər dəyişir, hətta 
b
əzən 2-3 m.-ə  çatır.  Uzunluqları  isə  10 m.-dən 80-100 m.-ə 
q
ədərdir.  Bütün damarlar dik  yatıma  malik  olmaqla,  düz  xətt 
boyunca t
əxminən paralel yerləşirlər. Damar tipli kvars kütlələri 
ağ-süd rəngli olmaqla onların içərisində olan boşluqlar çox zaman 
d
əmir  oxraları  ilə  dolmuşdur.  Kimyəvi analizlərin nəticələrinə 
gör
ə kvarsla qarışıq şəkildə olan dəmirin miqdarı 0,43-1, 3% və 
0,49-dan 1,20%-
ə qədərdir.  
 
 
Kvars 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
66 
 
Kvars kütl
əsinin tərkibində  SiO
2
-
nin  miqdarının  az  olması  Fe, 
Al v
ə CaO-in çox olması onu deməyə əsas verir ki, onlar şəffaf 
şüşə  (billur)  almaq  üçün  yararsızdır.  Belə  kvars kütlələrindən 
çini-
saxsı  məmulatları  və  şüşə  bişirmək üçün xammal kimi 
istifad
ə etmək olar.  
 
Şərqi Qoşqardağ qızıl təzahürü 
 
G
əncəçayın sol yamacında, Alaxançallı kəndindən cənub-qərbə, 
1850 m.  mütl
əq yüksəklik məntəqələri  ətrafında  yerləşib,  şimal-
q
ərbdən cənub-şərqə  doğru,  Gəncəçayın  sol  yamacı  boyu  xeyli 
m
əsafədə davam edir.  
T
əzahür  zonasının  ümumi  uzunluğu  1500  m.-dən çox olmaqla 
qalınlığı  orta  hesabla  40  m.-dir.  Zonanın  şimal-qərb hissəsi 740 
m.  m
əsafədə 3 kəsilişdə xəndəklərlə açılaraq sınaqlaşdırılmışdır. 
B
u intervalda qızılın orta miqdarı 1,26 q/t, gümüşünkü isə 10,39 
q/t. t
əşkil edir.  
Maraqlıdır  ki,  şimal-qərbdən cənub-şərqə  relyefin  alçalması 
istiqam
ətində 
n
əcib 
metalların 
(Au, 
Ag) 
miqdarı 
qanunauyğunluqla  xeyli  yüksəkdir.  Məsələn,  şimal-qərbdən, 
c
ənub-şərqə doğru I kəsilişdə, Au-1,1 q/t; II kəsilişdə Au-1,27 q/t; 
III k
əsilişdə Au-1,4 q/t. təşkil edir. Bu isə dərinliyə doğru təzahür 
zonasında  nəcib  metalların  miqdarının  artması  barədə  fikir 
söyl
əməyə əsas verir.  
T
əzahürün təxmini parametrləri 
aşağıdakı 
kimi 
mü
əyyənləşdirilmiş və buna əsasən qızılın və gümüşün aşağıdakı 
miqda
rda proqnoz resursları hesablanmışdır.  
 
 = 740 m; C
AU
= 1, 26 q/t; 
m = 40 m; C
Ag
 = 10, 39 q/t; 
n = 200 m; 
d= 2, 5 t/m
3
 P
AU
= 18, 648 P
Ag
= 153, 77 t. 
 

---