Паша Ибиш оьлу Сяфяров

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
59 
 
Molibdenit 
 
D
əlidağ-Ağçay təzahürü 
 
D
əlidağ  zirvəsinin cənub-qərb  suayrıcında,  Ağçayın 
m
ənbəyində yerləşir. Filiz təzahürünün sahəsi 0,5-0,6 km
2
.  –dir. 
Bu sah
ə eosen yaşlı vulkanogen, vulkanogen çökmə süxurlardan 
ibar
ət olub, burada Dəlidağ massivinin intruziv fasiyaları yayılıb. 
Burada 25-
ə  yaxın  kvars-sulfid  damarları  və  hidrotermal 
d
əyişilmiş zonalar aşkar olunub. Zonaların qalınlığı 0,5 m.-dən 2-
3 m.-
ə  qədərdir.  Zonalar  kvars  damarı  və  intensiv serisitləşmə, 
kaolinl
əşmə və piritləşmə ilə müşayiət olunur.  
 
İpək xrizotil və amfibol asbest təzahürü 
 
Laçın  rayonunun  İpək kəndindən 2,0-2,5 km.  cənub-şərqdə 
yerl
əşmişdir.  Təzahürün  şimal-qərb hissəsində  xrizotil-asbest 
kütl
əsi yerləşir.  O, orta ipək  çayının  sağ  sahilində  en dairəsi 
istiqam
ətində uzanmış zona əmələ gətirir. Zonanın uzunluğu 0,9-
1,0 km, eni 100-150 m.-dir.  Xrizotil-
asbestin  tor  şəkilli 
damarcıqları  serpentinitləri müxtəlif istiqamətdə  yararaq, bir-
birl
ərinə müxtəlif bucaq altında yerləşmişdir.  

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
60 
 
 
Asbest 
 
Damarcıqların qalınlığı 1-8 mm.-dir. Asbest eninə liflidir. Filiz 
zonasından götürülmüş az miqdarda sınaqlarda asbestin filizlərdə 
miqdarı 3,08 kq/t. və yaxud 0,3% müəyyən edilib.  
T
əzahür daxilində  asbest IV-VII növlərə  aid edilir.  Təzahürün 
c
ənub-şərq hissəsində  amfibol-asbest  çıxışı  məlumdur.  Burada 
asbest  daşıyan  süxurlar  en  dairəsi istiqamətində  2 km.-ə  qədər 
uzanır.  Şərqdə  zona Xəlifə  çayının  yuxarısından  başlayır. 
İpəkçayının  hövzəsinə  qədər davam edir.  Zonanın  eni  150-500 
m.-dir.  
Xanlar kaolinl
əşmiş tuf yatağı 
 
Xanlar  stansiyasından  təxminən 700 m.  cənubda yerləşir. 
Yatağın  geoloji  quruluşunda  aşağı  santonun  vulkanogen 
çöküntül
ərindən  başlayaraq  dördüncü  dövrün  elluvial-delluvial 
çöküntül
ərinə qədər müxtəlif süxurlar iştirak edir. Bu çöküntülər 
G
əncəçay sinklinorisinin qərb hissəsində  inkişaf  tapmışdır. 
Yataqda andezit t
ərkibli zəif kaolinləşmiş  tuflar  və  ağ  rəngli 
intensiv kaolinl
əşmiş  süxurlar  ayrılır.  Kaolin lay dəstəsinin 
qalınlığı  9-29,5 m.  arasında  dəyişir.  Faydalı  xammal 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
61 
montmorillonit  -  kaolin gill
ərinə  aid edilir.  Gillər  tez  qızdırılıb-
bişmə  qabliyyətinə  malikdir,  odadavamlıdır,  çoxlu  miqdarda 
z
ərərli qatışıqlar saxlayır.  
 
Daş Salahlı əhəngdaşı yatağı 
 
Daş  Salahlı  əhəng  daşı  yatağı  Qazax  rayonu  Daş  Salahlı 
k
əndindən 2,0 km.  şimal-qərbdə  yerləşir.  Yataq  əvvəllər S. 
Dadaşov  adına  Azərbaycan  Tikinti  Materialları  İnstitutu 
t
ərəfindən öyrənilmişdir.  1967-1968-ci illərdə  yataqda yenidən 
k
əşfiyyat işləri aparılmışdır. Kəşfiyyat işlərinin əsas məqsədi Daş 
Salahlı  əhəngdaşının  sement  istehsalına  yararlı  olmasını 
aydınlaşdırmaq olmuşdur. Aparılmış işlərin nəticəsinə görə əhəng 
daşları  bütün  növ  sement  istehsalına  yararlı  olduğu 
mü
əyyənləşdirilmişdir. Yatağın hesablanmış ehtiyatı bütün növlər 
v
ə  kateqoriyalar üzrə  7,4 mln.  m
3
.    t
əşkil  edir.  Daş  Salahlı 
əhəngdaşı  yatağı,  əsasən  qalın  laylı,  yarım  kristallik  maastrixt 
yaşlı əhəngdaşlarından ibarətdir. Əhəngdaşları həm də divar daşı 
üçün yararlıdır.  
Qazax rayonu 
ərazisində  Daş  Salahlı  əhəngdaşı  yatağından 
başqa bir sıra əhəngdaşları yatağı, o cümlədən – Molladağ, Avey, 
D
əlikdaş,  Gamışqala  və  s.  məlumdur və  bunlar üzərində  divar 
daşı karxanaları fəaliyyət göstərir.  
 
Seolitl
əşmiş kül tufu,  
trass yataq v
ə təzahürləri 
 
Qazax çök
əkliyi daxilində son vaxtlar bir neçə kül tufu və trass 
yataq v
ə  təzahürləri  aşkar  olunmuşdur.  Onlardan bir neçəsində 
k
əşfiyyat  işləri  aparılmış  və  ehtiyatları  hesablanmışdır. 
Seolitl
əşmiş  tuflar  və  trass  xammalı  ilk  növbədə  sement 
istehsalında aktiv əlavə kimi istifadə olunur. Lakin son zamanlar 
kül tuflarının başqa daha mühüm tətbiq sahəsi aşkar olunmuşdur. 
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, kül tufları 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
62 
güclü seolitl
əşməyə  məruz  qalmışdır.  Onların  tərkibində  böyük 
miqdarda  seolit  mineralı  olan qlinoptilolit çox əhəmiyyətli 
xüsusiyy
ətlərə  malikdir.  O  torpağa  əlavə  edildikdə  torpağın 
m
əhsuldarlığı  artır,  heyvan  və  quşların  yeminə  qatıldıqda  isə 
onların inkişafına yüksək təsir göstərir.  
Suyun v
ə spirtin kənar qarışıqlardan təmizlənməsində və digər 
m
əqsədlər üçün xalq təsərrüfatının  müxtəlif sahələrində  geniş 
istifad
ə olunur.  
Seolitl
əşmiş  kül  tuflarının  ən  böyük  yatağı,  Ağdağ  dağından 
şimal,  şimal-şərqdə  yerləşən  Aydağ  yatağıdır.  Bu yataqda dəqiq 
k
əşfiyyat işləri aparılmış və B+C
1
+C
2
 kateqoriyala
rı üzrə ehtiyatı 
12,6 mln. 
ton hesablanmışdır. Seolit kül tufları əsasən Üst Santon 
v
ə  Kampan çöküntüləri ilə  növbələşərək bu çöküntülər  arasında 
uyğun lay-linzalar əmələ gətirilirlər. Həm kül tuflarının özü, həm 
d
ə sementləşmə prosesi Üst Santon dövründə intensiv fəaliyyətdə 
olmuş və Kampan dövründə də davam etmiş vulkanik proseslərin 
m
əhsuludur.  
Aparılan  tədqiqatlar göstərmişdir  ki,  seolitləşmə  prosesi təkcə 
kül tuflarında deyil, həm də “trass” adlandırılan turş tərkibli xırda 
qırıntılı  litoklastik  tuflarda  da  getmişdir.  Odur ki, belə  hesab 
etm
ək olar ki, trasslar seolit xammalı kimi öyrənilə bilər.  
Qazax rayonu 
ərazisində və eləcə də onun cinahlarında Aydağ 
yatağından  başqa  Qaymaqlı,  Kəmərli,  Tatlı,  Koroğlu  və  s. 
seolitl
əşmiş kül tufu və trass təzahür və yataqları məlumdur.  
 
Üzlük v
ə bəzək daşı materialları 
 
Qazax çök
əkliyi daxilində  dekorativ  üzlük  materialı  kimi 
istifad
ə olunmağa yararlı süxurlar kifayət qədərdir. Bu süxurlar ən 
çox Üst Santon v
ə  Neogen çöküntüləri içərisində  geniş 
yayılmışdır. Üst santon çöküntülərinin əsasında yerləşmiş qumlu, 
qravrelitli 
əhəng  daşları  və  karbonatlı  qumdaşları  qalın  laylara 
malikdir v
ə  onlardan kifayət qədər böyük “bloklar” almaq 
mümkündür. 
Onlar  cilalandıqda  yaxşı  dekorativ  görünüşə  malik 

---