Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HibridləĢdirmənin texnikası .
413
( Ağ Hüseyni X Çəhrayı Kişmişi ) , eləcə də keyfiyyətli, tünd rəngli texniki sortlar Tirqani ( Saperavi X Qara Areni ) , Nerkatu ( Ayqeni sev. X Nerkeni ) və s. Ümumrusiya Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və Şərabçılıq İstutunda ana bitki kimi Madlen Anjevin, Çauş, Puxlyakovski, Nimrəng, ata bitki kimi İsgəndəriyyə Muskatı, Ağ Muskat, Macar Muskatı, Hamburq Muskatı, Şasla, Karaburnu və başqaları müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. İnstitutda yaradılan məşhul sortlarının çərəz, Donskiy rannıy, Don gözəli, Lel və Novoçerkasniki göstərmək olar. Seleksionerlərin Q. T. Soloveyin, P. K. Ayvazyanın və D. İ. Tabidzenin növdaxili hibridləşmədən aldığı sortların fillokseraya və xəstəliklərə davamlılıq istiqamətində böyük əhəmiyyəti vardır. Ümumittifaq Elmi-tədqiqat Şərabçılıq və Üzümçülük İnstitutu ― Maqaraç‖ın yeni sortlar alınmasında çoxlu işləri vardır. Bu sortlar ən tez yetişən, şaxtaya davamlı və yüksək dad keyfiyyətinə malikdir. Institutun seleksionerlıri tərəfində son 20-30 il ərzində Dövlət sort sınağına 16 sort verilmişdir. Bu sortlar əsasən yüksəkkeyfiyyətli şərablar hazırlanmasında istifadə olunur. Bunlardan Rubiovıy Maqaraç ( Kaberne Sovinyon X Saperavi ), Bastardo Maqaraçskiy ( Bastardo X Saperavi ) , Severokrımski ( Bastardo Maqaraçski X Portuqizer ) , Calita ( VİR -1 X Saperavi ) və s. göstərmək olar. R. R. Şreder adına Elmi-tədqiqat Bağçılıq, Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutunda və Qırğıstanda Əkinçilik institunda Avropa-Asiya üzümlərin sortları arasında aparılan çarpaz tozlanmadan iri giləli süfrə üzüm sortları ( Rizamat ) ( Katta-Kurqan X Parkenq ) , Kişmiş Xişrau ( Nimrəng X Qara Kişmişi ) , Ala-Tao (Katta-Kurqan X Karaburnu ) və s. almışdır. Vitis Viniferanın növü daxilində xarici ölkələrdə aparılan seleksiya nəticəsində süfrə üzümlərindən Kaliforniya Kardinalı ( Əhmər bu Əhmər X Alfons Lavalle ) , Perlet ( Üzümlüklər Kraliçasi X Seqlet Gözəli ) , Macar Matyaj yanoşu ( Bənövşəyi Şasla X Muskat ottonel ) , İrşai Oliver ( Ağ Potori X Jemçuk Saba ) , İtaliya Latinası ( İtaliya X David ) , İtaliya ( Bikan X Hamburq Muskatı ) alınmışdır. Üzümün hibridləĢməsində baĢlanğıc formaların seçilməsinin əsas prinsipləri. Süni cinsi hibridləşmə başalnğıc valideyn formaların seçilməsi ilə başlanır. Bu halda ana və ata bitkilərin irsi xüsusiyyətlərin yaxınlığı, təsərrüfat və bioloji qiyməti, fizioloji vəziyyəti, coğrafi vətəni və qohumluq dərəcəsi öyrənilməlidir. Üzüm bitkisin seleksiya təcrübəsi göstərilmişdir ki, irsi xüsusiyyətlərin nəslə keçməsində yabanı və bir sıra qoca sortlar fərqəlir. Bununla izah olunur ki, çarpaz tozlanmada Amerikan növlərinin və amur üzümünün əlamətləri dominantlıq ( sabitlik ) təşkil edir 414
İrsiyyətdə keyfiyyət əlamətlərinin müəyyən qanunauyğunluqları aşkar edilmişdir. Məsələn, iri giləli üzümlərdə xırda giləli üzümlərin çarpaz tozlanmasından orta giləli üzümlər alınır. Iri giləli üzümlər almaq üçün valideyn cütlərin ikisi də iri giləli olmalıdır. Tezyetişən formaların yaradılması ana bitki kimi çox tez və tez yetişən üzümlər götürülməlidir. Eyni zamanda bunlar şimal mənşəli və qısa eketasiya müddətinə malik olmalıdır. Funksional dişi tipli sortlar öz-özünə tozlayan sortlarla tozlandıqda nəslə müxtəlif əlamətlər keçir. Öz-özünə tozlanan çiçəyə malik üzüm sortlarının çarpaz tozlanmasından öz-özünə tozlayan çiçəkli formalar alınır. Toxumsuz üzüm sortlarının yaradılmasında o toxumlu sortlar ana bitki kimi qəbul edilməlidir ki, onların salxımlarında normal gilələrlə yanaşı toxumsuz gilələr də olsun. Bunlara misal olaraq Katta-Kurqanı, Nimrəngi, Çauşu, Pobedanı, İsgəndəriyyə Muskatını, Bikanı, İtaliyanı göstərmək olar. Toxumları rudiment halında olan toxumsuz sortlar toxumsuzluq istiqamətində aparılan seleksiya işlərində perspekivli hesab edilə bilməz. Bunlara ata bitki kimi iri giləli sortlar göstərilməlidir ( Kişmiş Xişrau, Türkmən kişmişi, Qara kişmişi, Bedanə, Perlet ) Muskat ətirli sortları tozlandıqdıqda muskat ətri nəslə asanlıqla keçir. Xüsusi iqlim şəraitinə malik müxtəlif coğrafi zonalardan götürülmüş valideyn cütləri çarpaz tozlandıqda yeni yüksəkkeyfiyyətli sortlar alınmasını təmin edir. Ana bitki kimi yerli və standart davamlı sortlar, ata bitki kimi yüksəkkeyfiyyətli kənar sortlar götürülməlidir. Çoxillik bitki kimi üzümdə irsi əlamətlərinin formalaşması uzun illər davam edir. Ona görə də hibrit toxmacarın ilk illərində etibarlı elə şərait yaradılmışdır ki, seleksionerin arzu etdiyi əlamətlər meydana çıxsın Seleksiya tapşırığına əsasən çarpaz tozlanmada valideyn cütləri seçilməsi aşağıdakı forma üzrə hibridləşmə planının tərtibi ilə başa çatır. ( forma 1) Çarpaz tozlanmanın planı tərtib edərkən yaxşı olar ki, hər iki sortun-ana və ata bitkilərin çiçəkləmə vaxtları eyni olsun. Lakin ata bitki bir qədər əvvəl çiçəkləyə bilər, çünki erkəkcik tozcuqlarının çiçəyin üstündə olduğundan artıq müddətdə saxlamaq olar. Valideyn cütlərdən birində müəyyən səbəbdən çiçəkləmə ləngiyərsə,onda onu polietilenlə örtməklə çiçəklərin açılmasını tezləşdirmək mümkündür.
çiçəklərin axtalanmasına və izolə torbasına salınmasına başlanır. Bu işlərin aparılma texnikası çox sadədir. Ilk növbədə ana bitkidə hazırlıq işləri aparılır. əksər üzüm sortlarının şişəkləri öz-özünü tozlalan olduğundan çiçəklər açılan kimi eyni çiçəyin erkəkcik tozcuqları dişiciyin ağzına düşərək onu mayalayır. Öz-özünə tozlanmanın qarşısını almaq üçün çiçəyin özünün erkəkciklərini Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|