Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Calaq tingi becərilən tinglik
- Karantin tədbirlər.
162
çıxarılmalıdır. Çıxarıldıqdan sonra tinglər çeşidlərinə ayrılır. Çeşidlər I sort, II sort və çıxdaşdan ibarətdir. I sortun tələbləri: azı üç əsas kök olmalıdır. Əsas köklərin diametri 1mm və daha çox olur. Əsas köklər kök gövdəsi ətrafında simmetrik yerləşməlidir. Yerüstü hissədə olan bir ədəd zoğun azı 25 sm-i yetişmiş olmalıdır. II sortun tələbləri: köklər və zoğ zəif olur.Əgər tingdə olan 3-4 əsas köklər kök gövdəsi ətrafında simmetrik yerləşmirsə, onda həmin tinglər II sorta daxil edilir.
II sorta daxil olan tinglər satılmır və üzümlük salınması işində istifadə edilmir. Onlar növbəti ildə təkrar olaraq tingliyə əkilir. Çıxdaşa daxil edilən bitkilər ting yox, qurumuş çöp adlanır. Tinglikdə becərmə işləri elə təşkil edilməlidir ki, II sort tinglər və çıxdaşlar azlıq təşkil etsin.
birləşməsini təmin edən əməliyyatdır. Bu komponentlərdən biri calaqüstü adlanır və bir ədəd gözcükdən zoğ verir, digəri calaqaltıdır ki, o da kök sistemini əmələ gətirir. Üzümçülükdə calaq çox qədim vaxtlardan məlumdur. Ancaq IX əsrin axırlarında Fransada və Avropanın digər ölkələrində geniş miqyasda yayılmağa başlamışdır. Calağın geniş miqyasda tətbiq edilməsi üzüm bitkisinin ən qəddar zərərvericisi hesab edilən fillokseranın üzümlüklərə vurduğu ziyanla bağlıdır. Məlumdur ki, fillokseranın vətəni Şimali Amerikadır. Filloksera Avropaya XIX əsrin 60-cı illərində Amerikan sortlarından olan əkin materialı ilə gətirilmişdir. Fillokseranın üzüm bitkisinə vurduğu zədə 1863- cü ildə Fransada müşahidə edilmişdir. Artıq 1868-ci ildə Fransanın Voklyuz və Buş departamentlərində, eləcə də Fransanın cənub-qərbində geniş üzümlük sahələrində qeydə alınmışdır. Tezliklə filloksera başqa ölkələrə də yayılmışdır. 1872-ci ildə Avstriya, İsveçrə və Macarıstanda, 1874-cü ildə İspaniya və Portuqaliyada, 1877-ci ildə İtaliyada, 1883-cü ildə Türkiyədə, 1884-cü ildə Bolqarıstan və Rumıniyada yayılmışdır. 1868-ci ildən etibarən üzümlüklərin fillokseradan məhv olması kütləvi xarakter almağa başlamışdır. O illərdə fillokseranın hərəkət sürəti ildə 20-25 km idi. 1872-ci ilə qədər, yəni fillokseranın ilk müşahidə edilməsindən 9 il sonra Fransada 100 min hektar üzümlük filloksera ilə sirayətlənmişdir, artıq 1879-cu ildə belə üzümlüklərin sahəsi 974520 hektara çatmışdır.1895-ci ildə filloksera ilə sirayətlənmiş üzümlüklərin sahəsi 2164500 hektara və yaxud ümumi üzüm lüklərin 90, 2 %-ni təşkil etmişdir. Fransada üzümlüklərin fillokseradan məhvi təbii fəlakət xarakteri almışdır. 163
Filloksera nə qədər dağıdıcı xarakter daşısa da Fpansız əkinçisi üzümdən əl çəkmirdi və iqtisadiyyata o qədər möhkəm daxil olmuşdur ki, onu başqa sahə ilə əvəz etmək istəmirdilər. Fransada üzüm bitkisini «qızıl yumurtlayan toyuq» adlandırırdılar.Bu baxımdan filloksera ilə mübarizə işləri Fransada başlamışdır. 1874-cü ildə Parij Elmlər Akademiyası fillokseranı məhv edən, ancaq üzüm bitkisinə ziyan vurmayan səmərəli mübarizə tədbirləri üçün 300000 frank məbləğində mükafat təsis etmişdir. Bu günə kimi 800-ə yaxın proyekt və təklif irəli sürülməsinə baxmayaraq həmin mükafat alınmamış qalır. XX əsrin axırlarında filloksera dünyanın digər ölkələrinə də yayılmışdır. 1880-ci ildə Avstraliya, 1885-1886-cı illərdə Afrikaya, 1895-ci ildə Cənubi Afrikaya, daha sonra Asiyaya (Hindistana, Çinə, Cənubi Koreyadan Mançuriyaya qədər) yayılmışdır. Üzüm bitkisinin fövqəladə təhlükəli zərərvericisi kimi məşhur Ukrayna alimi V.Y.Tairov fillokseranı belə qiymətləndirir: «Mədəni bitkilərin filloksera kimi qorxunc və dəyanətli zərərvericisini dünya tanımır; torpaq altında üzüm bitkisinin kökündə yaşayaraq bu mikroskopik mənənə öz dağıdıcı işini inadkarlıqla yerinə yetirir, koldan-kola, üzümlükdən-üzümlüyə, ölkədən-ölkəyə keçərək hər yerdə viranəlik və fəlakət törədir. Heç bir kənd təsərrüfatı böhranı yer kürəsində heç vaxt filloksera böhranı qədər dəyanətli və davamlı olmamışdır». Rusiyada filloksera ilk dəfə 1880-ci ildə Krımın cənub sahillərində Yalta ilə Balaklava arasında « Tessel» təsərrüfatında aşkar edilmişdir. 1881-ci ildə Suxumidə, 1889-cu ildə Kutaisidə filloksera müşahidə edilmişdir. Filloksera Kutaisidən tədricən Gürcüstanın hər yerinə və Azərbaycanın qərb zonasına yayılmışdır. 1925-ci ildə filloksera Qazax rayonunda qeydə alınmışdır. Bir neçə il sonra filloksera Tovuza, Şəmkirə, Gəncəyə və Göygölə yayılmışdır. Bu sahədə «Konkordiya» kooperativinin entemologiya kabinetinin müdiri U.İ.Printsin dəqiq tədqiqatları olmuşdur. Sonrakı illərdə fillokseraya qarşı mübarizə məqsədilə Y.İ.Printsin kimyəvi və aqrotexniki mübarizə tədbirlərinə dair dəyərli tövsiyələri olmuşdur. 1932-ci ildə Fransanın Marsel əyalətindən 26 calaqaltı hibrid və sort gətirilib Gəncəbasarda calaqaltı anaclıq təşkil etməsi fillokseraya qarşı əsaslı mübarizə işinə parlaq misaldır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi filloksera zərərvericisinə qarşı mübarizə işi üzrə çoxsaylı təklif və proyektlər irəli sürülmüşdür. İndiyə kimi bunların heç biri əsaslı mübarizə üsulu kimi qəbul edilməmişdir. Əsaslı mübarizə o deməkdir ki, üzüm bitkisinə heç bir ziyan dəymir, ancaq filloksera məhv olur. İrəli sürülən proyekt və təkliflərdən ancaq altısı dünya üzümçülüyündə bir qədər səmərəli üsul kimi qəbul edilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır: Karantin tədbirlər. XIX əsrin 70-ci illərindən sonra Avropada fillokseranın Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|