Qafqazin strateji TƏDQİqatlari institutu oleq Kuznetsov Mərkəzi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşmasına retrospektiv baxış
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü
- Oleq Kuznetsov
35 Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü rəf daş lar ax tar mağa məcbur olmuşdur. Ermənistan iqtisadi cə hət dən zəifdir, mil li dövlətçiliyinin bütün ən yaxın tarixi ər zin də Rusiyanın və er məni diasporunun maliyyə yardımı hesabına yaşayan re si pi yent ölkədir, ona görə də perspektivdə Rusiyanın Mərkəzi və Cə nu bi Qafqazda strateji müttəfi qi ola bilməz. Gürcüstan və Azər bay can da son illərdə Rusiya barəsində bir sıra qeyri-dost de marş la rında təzahür etmiş siya si və ya milli-dini səbəblər üzün dən obyektiv surətdə Ru- si yanın Zaqafqaziyada geosiyasi tə rəf da şı nın boş olan yerini tu ta bilməzlər, çünki onlar üçün bu, dün ya nın digər güc mər- kəz ləri qarşısında götürdükləri öh də lik lər kompleksinin yeri- nə yetirilməsindən birtərəfl i imtina edil mə si ilə bağ lı ola- caq dır. Bunu isə onlar obyektiv olaraq bir an için də edə bil məz lər. Odur ki, yaranmış şəraitdə Rusiya Mərkəzi və Cənubi Qaf qaz regionuna öz təsirini qoruyub saxlamaq üçün müt tə- fi q ləri bölgənin hüdudlarından kənarda axtarmağa məcburdur. Müttəfi q ki mi o, yalnız iki ölkəni – İran İslam Respublikasını və Türkiyə Res pub likasını nəzərdən keçirə bilər, baxmayaraq ki, birinci öl kə xarici siyasətinin spesifi kası və əvvəlcədən bəl li olmaması, bu siyasətin islam (xüsusən şiə) aləmində İran siyasi-dini eli ta sı nın aşkar ifadə edilən dini xilaskarlığı ami linin təsirindən ası lı lı ğı üzündən Ön Asiyada strateji tə rəf- daş roluna az yarayır. De mə li, Ön Asiyada, Mərkəzi və Cə- nu bi Qafqaz regionlarında Ru si ya nın geosiyasi tərəfdaşı ro lu- na ən çox ehtimal edilən na mi zəd Tür kiyə olur. Son illərdə bu ölkə ilə münasibətlər həm si ya si-dövlət, həm də iqtisadi və hu manitar sahələrdə sü rət lə in ki şaf edir. Beləliklə, biz Ru- si ya nın Zaqafqaziyada və bütün Ön Asi ya da geosiyasi prio- ri tet lərinin dəyişilməsi tendensiyasının ol du ğu nu inamla söy lə yə bilərik; özünü doğrultmamış «yunan» və «erməni» 36 Oleq Kuznetsov layihələrini yeni «türk» layihəsi əvəz edir. Belə bir la yi hənin mövcudluğu ilə bütün Qafqaz ölkələri artıq bu gün he sab laş- ma lı olurlar. Rusiya ilə Türkiyənin hər gün yeni təşkilati cizgilər kəsb edən strateji iqtisadi ittifaqı labüd surətdə suveren Qafqaz döv lət lə rini nəinki dünya səviyyəsində, həm də regional sə- viy yədə stra te ji siyasi təsirdən məhrum edəcək, yəni bu döv- lətlər digər dün ya və ya dini güc mərkəzlərindən hər han sı birbaşa texniki yar dım almaq imkanından de-fakto məh rum olacaqlar. 2008-ci ilin avqust ayında Cənubi Osetiya si lah lı münaqişəsi zamanı Tür ki yə Respublikası hakimiyyət or qan- larının Rusiyaya pas siv kö məyi onun isteblişmentinin xam- mal və digər iqtisadi im ti yaz lar mü qa bilində Qafqazda geo- si yasi prioritetləri Rusiyaya gü zəş tə getməyə hazır olduğunu bütün dünyaya bir daha nü ma yiş etdirdi. Son illərdə Rusiya ilə Türkiyənin siyasi-iqtisadi tə rəf daş lı ğı «avrasiyaçılıq» şək- lin də qarşılıqlı surətdə faydalı ideo lo ji tərtibat almağa baş la- mış dır. İki ölkədə təkcə siyasi sə viy yə də deyil, həm də elmi- nəzəri səviyyədə geniş rəvac verilən bu ideologiya fi krimizcə, ən yaxın perspektivdə labüd olaraq «slav yan-türk Avrasiya bir liyi» şəklində qarşılıqlı məqbul ideo lo ji kon sepsiyanın ha- zır lanmasına gətirib çıxaracaq və bu kon sep si ya da Qafqaz xalq larının siyasi cəhətdən müstəqil milli-dövlət və et nik-dini maraqlarına yer olmayacaqdır. Rusiyanın Zaqafqaziyada xarici siyasət vektorunun də - yiş mə si nəticəsində orta müddətli perspektivdə ən bö yük faydanı Mər kə zi Qafqaz regionunun bütün ölkələri ara sın- da Azərbaycan gö tür məli olsa da o, öz qarşısında açı lan üs- tün lüklərdən istifadə et mə yə nədənsə tələsmir. Üs tə lik, Ru- siya imperiyasında Azər bay can xalqının guya «soy qı rımına məruz qalmasının iki yüz illiyi» ideyasının Azərbaycanda 37 Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü ya yıl ması ilə bağlı Ru si ya ya qarşı yönələn ideoloji-təbliğat ri to rikası son bir ildə güc lən mə yə başlamışdır. Bu ritorika Ru si yadakı azərbaycanlı dias po ru nun rusdilli nəşrlərində («İRS-Наследие» jurnalında, «Азер бай джан ский конгресс» qə ze tində) daha aşkar surətdə təzahür edir (hə min nəşrlərin sə hi fə lərində və elektron versiyalarında «Soy qı rı mı nın 200 illiyi» rubrikası vardır). Şəxsən biz başa düşürük ki, bu ideo- loji-təbliğat ritorikasının hədəfi Ermənistan və Bi rin ci dün ya müharibəsi illərində «ermənilərin soy qı rı mı» ide yasıdır. La- kin həmin nəşrləri tam miqyasda ma liy yə ləş dirən rəsmi Ba kı və onların arxasında dayanan Azər bay can diasporunun struk- tur la rı nədənsə unudurlar ki, 2013-cü il Ru siya ilə İran ara- sın da Gülüstan sülh müqaviləsi bağ lan ma sı nın 200 illiyinin ta mam olduğu ildir. Əvvəllər iranlıların əsa rə tin də olmuş Azər bay can etnosunun millətə çevrilməsi bu müqavilənin bağ lan ma sı nəticəsində mümkün olmuşdur. Hər halda bu pro- ses yal nız Ru si ya dövlətinin onu məskunlaşdıran bütün xalq- lar və on la rın dini etiqadları barəsində tolerantlığı şəraitində baş verə bi lər di, bunsuz azərbaycanlıların dövlət yaradan mil- lət kimi möv cud lu ğu da mümkün ola bilməzdi (müasir İran da onlar Cənubi Azər bay can dövlətçiliyi yarada bilmirlər, bax- mayaraq ki, yüz ildən bə ri bu barədə söhbətlər gedir). Bu gün biz Mərkəzi Qafqaz və qismən Cənubi Qaf qaz re- gio nu barəsində Rusiya geosiyasətinin qlobal trans for ma si ya- sı nın şahidləri və iştirakçılarıyıq, «erməni» və «yunan» la yi- hə lə rini «türk layihəsi»nin əvəz edib-etməyəcəyini ən yaxın onil lik də öz gözümüzlə görüb yəqin edəcəyik. Rusiyanın Za- qaf qa zi ya da geosiyasətinin məzmununun təkamülünə həsr et di yi miz tədqiqatın birinci qənaəti «Avrasiya slavyan-türk bir liyi» geo si ya si ideyasının real mövcudluğu faktının və bu Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|