Qaraqalpaq indd
Yüklə 5,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
- Səfər Xocaniyazov
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 338 339 vəzifəsinə keçirirlər. Kolxoza sədr Paraxatı təyin edirlər. O, iradəli və məqsədə doğru hərəkət edən insandır. Buna görə də, bəzi çatızmazlıqlara baxmayaraq, J.Aymirzəyevin bu əsəri tamaşaçılar tərəfindən həm də müəyyən dərəcədə hərarətlə qarşılanmışdır. J.Aymirzəyevin və A.Şahmuradovun «Aral qızı» pyesi isə Aral balıqçılarının həyatına həsr olunmuşdur. Baş qəhrəman – Gülzadə Yerimbetova – qabaqcıl əmək adamıdır, həyatsevər bir qızdır. Pyes müəllifləri burada ilk növbədə onun əsl sevgisini, əmək rəşadətini qeyd etmək istəmişlər. Təəssüflər olsun ki, baş qəhrəmanın statikliyi ucbatından əsərdə onlar buna heç də bütün hallarda nail ola bilməmişlər. Professional dramaturq olan Səfər Xocaniyazov çoxsaylı pyes, dram və komediyalar yazmışdır. Onun komediyaları sırasında «Məcburən sevimli olmayacaqsan» əsərini qeyd etmək lazımdır. Burada o, XIX əsr qaraqalpaq həyatını tənqid atəşinə tutur. Komediya 30 ilə yaxın bir müddət ərzində qaraqalpaq səhnəsində oynanılmaqla, həm də Özbəkistan, Türkmənistan və digər respublikaların da teatrlarında böyük müvəffəqiyyətlə getmişdir. 5 Cərco-Konqrad yeni dəmiryolu tikintisinə P.Tlegenovun «Birinci fit» pyesi həsr olunmuşdur. Baş qəhrəman Alim Dasanov işin tezliklə qurtarması uğrunda çalışır. Təəssüf ki, bu əsərin mühüm çatışmazlıqlarından biri olan konflikt zəifliyi obrazların sxematik və ifadəsiz alınmasına şərait yaratmışdır. 50-ci illərdə Qaraqalpaqstanda teatr həyatının mühüm hadisəsi kimi J.Aymirzəyevin «Aygül Abat», A.Begimov və T.Allanazarovun «Qərib Aşıq», S.Xocaniyazovun «Məcburən sevimli olmayacaqsan» və s. əsərləri ortaya çıxmışdı. J.Aymirzəyevin «Aygül-Abat» pyesinin baş qəhrə manla- rı bir-birlərini sevir, qorxmazdırlar, onlar gələcək uğrun da çalışır, fəal mübarizə aparırlar. Pyesin məhəbbət kollizi- yası getdikcə sosial mahiyyət kəsb edir. Aygül obraz ın da drama turq qaraqalpaq qadınının ən yüksək keyfiyyətlərini verməyə çalışır. Qəhrəmanların mənəvi aləmini əks etdirən müəllif digər məsələlərlə yanaşı, həm də feodal təfəkkürünün koloritli mənzərəsini yaradır. Ümumiyyətlə, digər əsərlərlə müqayisədə J.Aymirzəyevin bu musiqili dram əsəri özünün yüksək ideya-bədii səviyyəsi ilə seçilir. 1973-cü ildə Aymirzəyev bu əsərinə görə Qaraqalpaqstan Respublikasının Berdax adına Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür. A.Begimov və T.Allanazarovun «Qərib Aşıq» əsərinə gəldikdə isə bu musiqili dramda Qərib və Şahsənəmin xoşbəxtlik uğrunda mübarizəsi əks olunmuşdur. Bədxahlar onların yaxınlaşmasını istəmirlər. Məsələn, belə bədxahlardan biri vəzir Həkimzadə onların nikahlarına mane olmağa çalışır. O, Qəribi şahın xəzinəsindən oğurluqda günahlandırmaqla onu ölkədən qovmağa nail olsa da, Qərib yenə də geri çəkilmir. Qəriblə Həkimzadə arasındakı mübarizə xeyirlə şər arasınlakı mübarizəyə çevrilir. Qərib Şahsənəmin yanına qayıdır, nəhayət, həqiqət və ədalət zəfər çalır. S.Xocaniyazovun «Məcburən sevimli olmayacaqsan» musiqili komediyası köhnəliyin qalıqlarının tənqidinə həsr olunmuşdur. Komediyanın konflikti iki gənc – Şahsənəm, Əvəz və digərləri, bir də mənfi personajlardan olan Qadalaq arasında gedir, bütün hadisələr qrotesk və satiranın köməyi ilə açılır. Komediyada çoxsaylı yadda qalan səhnələr mövcuddur. Komediyanın xeyli müsbət xüsusiyyətlərinə görə əsər uzun müddət ərzində respublika teatrının səhnəsindən düşməmiş, qırğız, özbək, rus və s. dillərə tərcümə olunmuşdur. 50-ci illərin dramaturgiyası həm də uşaqlar üçün yazılıb səhnəyə qoyulmuş pyeslərlə əlamətdardır. Onların sırasında T.Matkərimovun «Biz hazırıq», P.Tlegenovun «Kimdir müqəssir!», «Anasının oğlu», J.Aymirzəyevin «Mənim oğullarım və qızlarım» kimi səhnə əsərlərinin adlarını çəkmək olar. Demək olar ki, bu əsərlərin hamısı birtərəfli təsvir ilə seçilirdi. Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 340 341 Nəzərdən keçirdiyimiz dövr üçün qaraqalpaq dramaturgi- yasının ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də onun müasir problemlərə diqqət yetirməsi idi ki, məhz bu cəhətlər milli dramaturgiyanı həyatla yaxınlaşdırmağa, onda dövrün xarakterik xüsusiy yətlərini, insanların mənəvi dəyərlərini əks etdirmək məsələsi diqqət mərkəzinə çəkilirdi. J.Aymirzəyevin «Dostların ürəyi» və «Əziz doktor» əsərləri dərin psixolo gizmlə fərqlənməklə son dərəcə maraqlı və özünəməxsusdur. «Rövşən» və «Əziz doktor» pyesləri K.Sta nislavski adına Qaraqalpaq Dövlət Teatrının reper tua- rın da uzun müddət mühüm yer tutmaqla, həm də Özbə kis- tan və Türkmənistan teatrlarının səhnəsində getmişdir. S.Xocaniyazovun dramaturgiyası («Məcburən sevimli olmayacaqsan», «Ayşə», «Baxıt», «Cavan ürəklər») əsasən XX əsr qaraqalpaq həyatının xeyli tərəflərinin əks olunmasına həsr olunmuşdur. Ayqulaq», «Taluas», «Zirək Yerketay» pyesləri koloritliyi və canlılığı ilə seçilir. S.Xocaniyazovun əksər səhnə əsərləri öz janr müəyyənliyinə görə səciyyəvi idi. Onlar ənənəyə bağlılığı, yaddaqalanlığı və milli keyfiyyətləri ilə fərqlənirdi. XX əsrin 60-cı illərində qaraqalpaq səhnəsində ən geniş yayılmış janrlardan biri də musiqili dram janrı idi. Qeyd edək ki, bu janr milli mədəniyyət və ədəbiyyatda həmin vaxta qədər inkişaf etməmişdi. 60-cı illərin dramaturgiyasında J.Aymirzəyevin « Berdax», «Həyat bulağı», Q.Abdulla və T.Bayandiyein «Qaraqalpaq qızı» musiqili dramının yeni variantını qeyd edə bilərik. «Berdax» pyesinin yeni variantında dramaturq ön plana xalqın Xivə xanlığına, yerli feodallara və ruhanilərə qarşı mübarizəsini əks etdirir. Müəllif xalq mübarizi Yernəzər Alagözün olduqca koloritli obrazını yaradır. Burada J.Aymirzəyevin diqqət mərkəzində XIX əsr qaraqalpaq ədəbiyyatının klassiki Berdaxın obrazı dayanır. O, burada əsl mübariz, xalqın xoşbəxtliyi və gələcəyi uğrunda fəaliyyət göstərən, müdrik xalq nümayəndəsinin obrazını əks etdirir. 70-ci illər qaraqalpaq dramaturgiyası geniş mövzu diapazonuna malikdir. Bu baxımdan T.Seyidcanovun «Əbu Rayhan Beruni», «Qığılcım», «Vələmir tarlasında yeganə sünbül», K.Əvəzovun «Arzu yolu üzərində», İ.Yusupovun «Hazırcavab Ömirbəy», D.Aymuradovun «Boşluq», J.Seyidnəzərovun və U.Xocaniyazovun «Ayqulaq», «Ürəyin səsi ilə», «Paxıllar», P.Tlegenovun «Kimdir müqəssir», K.Rəhmanovun «Gəlin», «O dünyaya çağırış», J.Aymirzə- yevin «Əkiz qızlar» və s. əsərlər daha çox orijinallığı və özünəməx susluğu ilə diqqəti cəlb edir. 80-90-cı illərdə də qaraqalpaq dramaturgiyası öz axtarışlarını davam etdirməkdə idi. O, özündə milli, özbək, türkmən, qazax, rus və başqa xalqların dramaturgiyasının xüsusiyyətlərini yaradıcı şəkildə mənimsəməklə səhnəni yeni mövzularla zənginləşdirməyə istiqamətlənməkdə idi. Ədəbiyyat 1. Баяндиев Т. Каракалпакский государственный театр имени К.С.Стани славского. Ташкент, «ФАН», 1971, с.16. 2. Yenə orada, s.193-199. 3.Yenə orada, s.194-195. 4.Максетов К. Эпос и драма. Журн. «Амударья», 1974, №3, с.111. 5. Нурмухамедов М.К., Жданко Т.А., Камалов С.К. Каракалпаки. Ташкент, «ФАН», 1971, с.114. Yüklə 5,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|