Qərib Məmmədov

 
25
tərtib edilmiş, əsas məhsuldar rütubətlənmə ilə təmin olunma dərəcəsi təyin edilmişdir. Müəllif tərəfindən eyni 
zamanda maqnezium və natriumlu şorakətlərin müxtəlifliyi öyrənilmiş  və onların yayılma arealları 
xəritələşdirilmişdir. Nəticədə “Azərbaycan SSR torpaqlarının aqrofiziki xassələri” monoqrafiyası çap 
olunmuşdur (1989). 
80-ci illərin sonlarında A.P.Gərayzadə  tərəfindən torpaqda su və istilik hərəkəti  əmsallarının birgə  təyini 
məsələsi irəli sürülmüş  və  həll olunmuşdur. Torpağın nəmlik, istilik, elektrik xassələri arasındakı korrelyativ 
əlaqələr araşdırılmış, torpaq-bitki-atmosfer sistemində enerjinin paylanması modeli tərtib edilmişdir. Kənd 
təsərrrüfatı sahələri enerjidən səmərəli istifadəsi  əmsallarının təyini və torpağın optik təhlil üsullarının yolları 
göstərilmişdir. Aparılan tədqiqatın nəticələri “Torpaq, bitki sistemində  və atmosferdə enerjinin dəyişilməsi” 
monoqrafiyasında öz əksini tapmışdır (1989). 
70-ci illərdən başlayaraq torpaqların mineralogiyası sahəsində  tədqiqatlar genişlənir, ilk dəfə olaraq Kür-
Araz ovalığı torpaqlarının lil fraksiyalarının mineraloji, mikromorfoloji tərkibi, xassə  və xüsusiyyətlərinə dair 
sanballı  tədqiqat işləri aparılır və ayrı-ayrı torpaqəmələgətirən süxurlar üzərində torpaqəmələgəlmənin 
istiqaməti müəyyənləşdirilir (İ.Ş.İsgəndərov). Bu tədqiqatlar  əsasında “Azərbaycanın  əsas zonal torpaq 
tiplərinin mineraloji tərkibi” adlı monoqrafiya çap olunmuşdur (1987). 
Aqrokimya sahəsində aparılan işlər  əsasən torpaq münbitliyinin öyrənilməsinə, onun bərpasına və 
yüksəldilməsinə, müxtəlif bitkilərin məhsuldarlığına mineral və üzvi gübrələrin verilmə vaxtının, normasının və 
üsullarının təsirinə, kompostların və digər növ üzvi gübrələrin hazırlanmasına, azot, fosfor, kalium maddələrinin 
torpaqda və bitkidə dəyişməsinə, hərəkətinə və onların rejiminə həsr edilmişdir (C.Hüseynov, Z.R. Mövsümov, 
P.B.Zamanov, M.İ. Cəfərov, F.İsayeva və başqaları). 
5. XX əsrin 90 – cı ilindən bu günə kimi (müstəqillik dövrü). Müstəqilliyimizin ən böyük nailiyyətlərindən 
biri olan torpaq islahatları torpaqşünaslıq sahəsində ciddi elmi axtarışların həyata keçirilməsi və elmi 
nailiyyətlərin təsərrüfatda geniş  tətbiqi üçün şərait yaratdı. Qısa vaxt ərzində torpaqşünaslığın müxtəlif 
sahələrinə  həsr olunmuş onlarla monoqrafiya, kitab, xəritə, tövsiyələr çap olundu. Bunlardan 1998-ci ildə  
Q.Ş.Məmmədov, M.P.Babayev və S.G.Həsənovun redaktəsi ilə H.Ə.Əliyev, M.E.Salayev, Q.Ş.Məmmədov, 
M.P.Babayev, S.G.Həsənov, B.Y.Həsənov və Ç.M.Cəfərova tərəfindən tərtib edilmiş    “Azərbaycan Dövlət 
Torpaq Xəritəsi” (1:100000) xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bununla yanaşı, “Azərbaycan torpaqlarının ekoloji 
qiymətləndirilməsi”, “Azərbaycanda torpaq islahatı: hüquqi və elmi-ekoloji məsələlər” (2002), “Azərbaycanın 
dövlət torpaq kadastrı: hüquqi, elmi və praktiki məsələləri” (2003) monoqrafiyaları  və “Azərbaycan 
torpaqlarının ekoloji qiymətləndirmə  xəritəsi” (1:600000), Azərbaycan Respublikasının torpaq təsnifatının 
WRB (torpaq ehtiyatlarının dünya məlumat bazası) sisteminin hazırlanması daha çox diqqətəlayiqdir. 
 90-cı illərin ortalarında Q.Ş.Məmmədov tərəfindən torpaq-kadastr rayonlaşdırılmasının yeni 
konsepsiyası və sistemi irəli sürülmüş və yeni sistemin müasir tələblərə tam cavab verməsi aşkar olunmuşdur. 
İlk dəfə olaraq torpaq-kadastr rayonları daxilində yarımrayonlar (Xaldan-Xınalıq, Təzəkənd-Üçtəpə, Mərəzə-
Hilmilli) ayrılaraq elmi-nəzəri və praktiki cəhətdən  əsaslandırılmışdır. Bu dövrdə M.P.Babayev tərəfindən 
Azərbaycan Respublikasının insanın çoxillik təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişilmiş antropogen torpaqların 
beynəlxalq standartlara və torpaq islahatlarının tələbinə uyğun təməl təsnifatı və biomorfogenetik diaqnostikası 
hazırlanmış, antropogen torpaqların 1:500000 miqyasında xəritəsi tərtib edilmişdir. 
Tədqiqatların böyük hissəsi yeni şəraitlərdən irəli gələrək ilk növbədə torpaq islahatı  nəticəsində ortaya 
çıxmış  xırda torpaq mülkiyyətçilərinin tələbinə uyğun aparılırdı.  Bu baxımdan, dəqiq kompleks torpaq 
tədqiqatları əsasında hazırlanmış “Xırda təsərrüfat torpaqlarının öyrənilməsi, istifadəsi və bonitirovkasına dair 
metodik tövsiyələr”in (2003) torpaq sahibkarları, təcrübə stansiyaları, toxumçuluq təsərrüfatları üçün torpaq 
sərvətindən səmərəli istifadə edilməsi istiqamətində böyük elmi və təcrübi əhəmiyyəti vardı. Tövsiyədə torpaq 
islahatı  şəraitində  təsərrüfatların torpaq örtüyünün öyrənilməsinin, qiymətləndirilməsi və istifadəsinin 
xüsusiyyətlərinə uyğun məsləhətlər verilmişdir. 
Torpaqşünaslığın yeni perspektiv istiqaməti olan torpaq informatikasının konseptual elmi əsaslarının 
işlənməsi də müasir tələblərdən irəli gəlirdi. Müasir elektron avadanlıqlar və proqram vasitələrindən geniş 
istifadə etməklə Azərbaycanda torpaq tədqiqatlarının operativ, obyektiv və riyazi əsaslarla aparılmasını təmin 
edən  İnformasiya Sistemi yaradılması torpaq tədqiqatlarının yeni inkişaf mərhələsinə qalxmasından xəbər 
verirdi.  
Artıq XXI əsrin əvvəllərində kompüter texnologiyalarından istifadə etməklə torpaq-ekoloji sistemlərin əsas 
informativ göstəricilərinə  əsaslanan məlumatların təsvir dili tərtib edilmiş  və torpaq təsnifatının informasiya 
bazası təklif olunmuşdur (A.İsmayılov). Bu texnologiyalar elektron torpaq xəritələrini tərtib etməyə də imkan 
vermişdir. Əldə olunmuş elmi nəticələr təkcə elmi-nəzəri deyil, həm də təcrübi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Belə 
ki, bu nəticələr  vahid torpaq kadastrının tərtibində, torpaq qeydiyyatı sisteminin avtomatlaşdırılmış informasiya 
bazasının yaradılmasında, müasir proqram təminatı  əsasında kartoqrafik materialların tərtibində geniş  tətbiq 
olunmuşdur.  
XXI  əsrin  əvvəllərində  də  əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi respublikada torpaq biologiyasının müasir 
istiqamətləri -  torpaq biokimyası, mikrobiologiyası, onurğasız heyvanların fəaliyyətinin təbii və antropogen 

---