Qəşəm Vəliyev
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
paxıllıqdan uzaq olmalıdır. Çünki ömrü boyu xeyirxah işlərlə məşğul olan insanların həyatda nəsibi səadət və xoşbəxtlik olur. “Lətif şah” dastanında öz müsbət keyfiyyətləri ilə diqqəti cəlb edən əsas surətlərdən biri Qəmsiz şahdır. Bu surət dastanın əvvəlində və sonunda iştirak etsə də, öz humansitliyi, uzaqgörənliyi, mülayim təbiəti ilə dinləyici və oxucuda rəğbət hissi oyadır. Qəmsiz şah Nizami Gəncəvinin arzuladığı və təsvir etdiyi ədalətli hökmdarlara bənzəyir. Əlbəttə, XIX əsrin sonunda ölkənin ədalətlə idarə edilməsi, firavanlıq, nahaq qanların tökülməməsi, azadlıq xalqımızın ən böyük arzusu idi. Hələ XII əsrdə Nizaminin hökmdarların ədaləti sayəsində ölkədə firavanlıq, xoşbəxtlik və humanizmin bərqərar olacağı haqqındakı şəxsi düşüncəsi belə idi:
Şahın niyyətləri xoş olsa əgər, Otdan gül yerinə gövhərlər bitər. Ölkədə qəhətlik, bolluq olurkən, O şahın əlindən verəcək nişan. Zalım, pis niyyətli olsa şah əgər, Dünyadan pis adla o köçüb gedər. Aşıq Şenlik də Nizaminin ədalətli şah haqqında arzularını öz dövrünə uyğun olaraq, yeni şəraitdə yaradıcılıqla davam etdirmişdir. Qəmsiz şahın ölkənin idarə edilməsində böyük təcrübəsi və öz ətrafında olan şəxslərə qarşı səxavətli olduğunu görürük. Ədalətlə idarə etdiyi rəiyyətin işgüzarlığı sayəsində çoxlu var-dövlət sahibi olmuşdur. Onun dünyada övladsızlıqdan savayı heç bir dərd-səri yoxdur. Övlad həsrəti ona rahatlıq vermir, mənəvi-ruhi aləmini sarsıdır. O, bütün var-dövlətini bu yolda qoymağa hazırdır. Təki ondan sonra xalqı ədalətlə idarə edə biləcək bir varisi olsun. Qəmsiz şah abidin məsləhətinə əməl edərək övlad yolunda nəzir-niyaz verir: acları doyurur, borclunu borcdan qurtarır, bu qəbildən olan bir çox xeyirxah işlər görür, ölkə məmuralarını xalqla pis rəftar etməkdən çəkindirir. Onun qədirbilənliyi elin alqışına səbəb olur. Qəmsiz şah yeganə övladı Lətif şahın tərbiyəsi ilə ciddi məşğul olur. O, həssas bir ata kimi övladına qarşı çox ciddi və mehribandır. Oğlunun hər bir müvəffəqiyyəti, şücaəti ata qəlbində iftixar, fərəh hissi oyadır. On beş yaşına çatan Lətif şahın qırx pəhləvana qalib gəldiyini eşidən ata sevinir: oğlunun alnından öpüb, “afərin” deyir. Lətif şahın nalayiq hərəkətlərinə qarşı Qəmsiz şah çox amansızdır. Lətif şahın Türbə dağında yol kəsdiyini, soyğunçuluqla məşğul olduğundan xəbər tutan ata kədərlənir, oğlunu bu yoldan çəkindirməyə çalışır. Ata oğlunun bu hərəkətini onun şərəfinə, ləyaqətinə ləkə gətirən bir iş kimi pisləyir: “–Oğul, bu nə işdi görürsən? Hamı səndən şikayət eyləyir. Sən padşah oğlusan, sana quldurluq, soyğunçuluq yaraşarmı? Mən heç kəsi incitmirəm. Mənim adımı batırırısan.Bəs mənim ədalətim? Oğul, bu çirkin hərəkətdən əl çək”.
Lətif şah atasının məsləhətinə əməl edir, bir də belə çirkin hərəkətlərə yol verməyəcəyinə and içir. Qəmsiz şah nə qədər ciddi hökmdar olsa da, öz mehribanlığı ilə diqqətimizi cəlb edir. Lətif şahın eşqə düçar olub “xəstələndiyini” eşidəndə onun yanına gəlir dərdinə əlac etməyə çalışır. Oğlunun sevgilisinin vətəninə səfərə getdiyini eşidəndə həm sevinir, həm də kədərlənir. Sevinir ki, oğlu sağaldı. Uzaq səfərdə ona bir xətər toxuna biləcəyinə çox narahat olur. Oğlunu bu yoldan döndərməyə çalışır. Lətif şahı ölkənin ən gözəl qızlarından biri ilə evləndirəcəyini söyləyir. Lətif şah isə sevgilisi Mehriban Soltana qovuşmayınca evlənməyəciyinin bildirir. Ata
ilə oğul arasında olan saz-söz dialoqunda biz, Qəmsiz şahın təmkinli, müdrik şəxs olduğunu görürük:
Qəmsiz padşah: Gəda olub gədalara qarışma, Saxla əldə namus, qeyrət, bir də ar. Otur taxta höküm eylə sən mudam, Gər olarmı bundan artıq ixtiyar.
Lətif şah: Dərin-dərin dəryalara dalıbdı, Şirin canım dərdə, qəmə salıbdı, Mehribanın gözü yolda qalıbdı, Getməsəm vücudum tapacaq azar. Qəmsiz şah oğlunun iradəsinin əksinə getmir, ona ehtiyatla yanaşır. Hətta Lətif şahı tək buraxmayıb Lələ ilə birlikdə yola salır. Oxucu Qəmsiz şahla bir də dastanın sonunda “görüşür”. Biz oğlunun ayrılıq həsrətindən narahatlıq hissi keçirən ata qəlbinin çırpıntılarını duyuruq. Oğlunun gəlişi ona bir dünya sevinc bəxş etsə də, ata qəlbinin qəm-qubarını aşıq dinləyiciyə çatdırır:
Sən gedəli qəlbim olmuşdu qara, Həsrətindən cismim tarimarıdı.
Qəmsiz şah hökmdarı olduğu ölkənin adət-ənənəsinə bağlı, ona riayət edən bir şəxsdir. El adətincə Lətif şaha toy-büsat qurdurur. Atanın sevinci xalqın sevincinə çevrilir. Qəmsiz şahda orta əsr hökmdarlarına məxsus sərtlik, qəddarlıq müşahidə edilmir. Dastanda bu surətin iştirakı çox məhdud olsa da, öz rəftarı, səmimiliyi ilə oxucu rəğbəti qazanır. Lətif şahın da atasının adına layiq, xalqın xeyrinə işlər görəcəyinə dinləyici və oxucu qəlbən inanır. Dastanda İsfəndiyar surəti insan azadlığına və şəxsiyyətinə qənim kəsilən şər qüvvələrin timsalıdır. Haqq-ədalət, humanizm carçısı olan Lətif şahla İsfəndiyarı dastan boyu mübarizədə görürük. Lətif şahın insan qanına susayan İsfəndiyar pəhləvanı məhv etməsi haqq-ədalətin, işıqlı arzuların, xeyirxahlığın şər qüvvələr üzərində qələbəsi kimi səciyyələndirilməlidir. Dastanda ana surəti öz səmimiliyi, övlada qayğıkeş münasibəti baxımından diqqəti cəlb edir. Lətif şahın anası Şəmsinar oğlunu insanlara daim əl tutan, ata-anasının adını ucaldan, şərəfini doğruldan bir vətəndaş kimi görmək istəyir. Ana Lətif şahın sevgilisinə qovuşmaq üçün getdiyini bildikdə qəmgin olur.
Ana oğluna: Şəmsinaram, budu sözüm əzəli, Çoxdu bizim bu ölkənin gözəli. Sana bir yar bulum huri-misali, Abdal olub düşmə səhrayi-düzə.
bir çox epizodik surətlər də öz təbiiliyi ilə diqqəti cəlb edir və əsas sujet xəttini inkişaf etdirən Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|