Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 289 dən idi. Bu səbəbdən dəzgahqayırmada kiçik konstruktiv dəyişiklik etməklə tez bir zamanda patent almaq olurdu. XIX əsrin ortalarına olan məlumata əsasən, patentlərin sayı belə təsvir olunur [2.25]: 1700 − 1800………………..26 1800 − 1810………………..91 1810 − 1820………………200 1825 − 1836………………535 1837 − 1848………………521 1849 − 1853……………...984 Patent almaq üçün tələb olunan model bir tərəfdən böyük zəhmət tələb etsə də, digər tərəfdən kapital qoymaq istəyən şəxsləri həvəsləndirmək üçün vacib vasitə idi. ABŞ-da İngiltərə ilə aparılan müharibədən sonra (1812−1814-cü illər) daxil edilmiş kömrük haqqı da sənayenin inkişafına təkan vermişdir. İşçi qüvvəsinin çatışmaması ucbatından hökm sürən yüksək əmək haqqı və böyük kənd təsərrüfatı getdikcə əl əməyinin maşınlarla əvəz olunmasını tələb edirdi. Bu isə XVIII əsrin sonunda yalnız mövcud olan buxar maşınlarının köməyi ilə mümkün idi. ABŞ-da ilk buxar maşını hazırlayan fabriklər 1800 və 1801-ci illərdə Filadelfiya, Pittsburq və Nyu Yorkda yaradılır. Oliver Evans tərəfindən layihələndirilmiş yüksək təzyiqdə işləyən buxar maşınları təxminən 10 atmosfer gücündə idilər. Bu, o dövrdə Avropada tətbiq olunan maşınlardan (1 atm.) güclü idi. ABŞ-da buxar maşınlarının yayılması Avropaya nisbətən daha sürətlə baş verirdi [2.18]. XIX əsrin əvvəlində Fulton Fransada düzəltdiyi buxar gəmisi ilə heç bir nailiyyət əldə edə bilmədikdən sonra ABŞ-a üz tutur. 1807-ci ildə o Nyu-Yorkda ilk buxar gəmisi “Klermont”-u hazırlayaraq uğurla sınaq- Şəkil 2.34. Frez dəzgahı. Sənaye inqilabı 290 dan keçirir (şəkil 2.35). Gəmi Nyu-Yorkda və Albanz arasında 8,3 km/saat sürəti ilə axının əksi istiqamətində üzərək buxar maşınlarının gəmiçilikdə tətbiqinin həm texniki, həm də iqtisadi cəhətdən səmərəliliyini göstərmişdir. Bundan sonra, buxarla işləyən gəmilərin hərbdə istifadə olunması başlanır [2.2]. Şəkil 2.35. Klermont gəmisinin işçi hissəsi. Sənayenin sürətlə inkişafı ərəfəsində və mexaniki emal dəzgahlarına olan böyük tələbat ABŞ-a ingilis dəzgahlarını gətirməklə (Avropa dövlətlərində olduğu kimi) ödənilə bilməzdi. Azadlıq uğrunda aparılan müharibədən sonra İngiltərə Amerikada sənaye özəklərinin məhv olunmasına və beləliklə, öz mallarını satmağa can atırdı. XIX əsrin əvvəllərində ABŞ-da bülöv, bel, kərənti və başqa alətlərin istehsalı üzrə ixtisaslaşmış bir neçə böyük firma fəaliyyət göstərirdi. 1829-cu ildə Vorçesterdə ilk dəfə olaraq kəsici alətlər, əsasən isə burğu alətləri üzrə ixtisaslaşmış M.L.Morze&Co. firması yaradılır. Eyni zamanda Kambersburqda ən böyük alət fabriki Dunlop&Madeira təşkil olunur [2.25]. Sənaye inqilabı 291 Bu texniki yeniliklərə baxmayaraq, XIX əsrin əvvəlində ABŞ-da maşınqayırmanın güclü inkişafından danışmaq olmazdı. Ölkədə baş verən iqtisadi canlanmaya baxmayaraq, ABŞ hələ də aqrar dövlət olaraq qalırdı. Ucsuz-bucaqsız əkin sahələri getdikcə qərb tərəfə genişlənərək immiqrantlara əlverişli yaşamaq imkanı verirdi. 1831-ci ilə qədər immiqrantların sayı aşağı səviyyədə idi. 1847-ci ildən sonra isə immiqranların ABŞ-a kütləvi şəkildə axını başlayır və 10 ildə 10 milyonu keçir. ABŞ-ın cənubunda yerləşən əyalətlərin demokratik aqrar siyasəti nəticəsində qoyulmuş kiçik kömrük haqqı (1841-ci ildə artırılmasına baxmayaraq) və İngiltərədən gətirilən texnika demək olar ki, ABŞ dəmir istehsalını tam məhv etmişdir. Bu proses dəzgahqayırmanın inkişafına da mənfi təsir göstərmişdir. 1840-cı ildən ABŞ-da tapılan faydalı qazıntılar (əsasən Kaliforniyada tapılan qızıl), odlu silahların istehsalı ilə şərtlənən qarşılıqlı əvəzolunma və frez əməliyyatının tətbiqi kimi amillər texnikanın inkişafında vacib rol oynayır. Beləliklə, 1840-cı ildən başlayaraq ABŞ-da sənaye inqilabının kökləri nəzərə çarpır. Elə bu ildə, ABŞ-da İngiltərədən 100 il sonra, ağac kömür daş kömürlə əvəz edilir. 10 il sonra dəmir istehsalında yalnız daş kömür tətbiq olunurdu. Sənaye inqilabı ərəfəsində ABŞ-da metalkəsən dəzgahların inkişafının ilk mərhələsində dəzgah konstruksiyaları heç də ingilis nümunələrindən ciddi fərqlənmirdilər. Onlarda cüzi dəyişikliklər edilərək istehsal olunurdu. 1830-cu ildə Gaz Silver Co. firması ilk ABŞ üstyonuş dəzgahını düzəldir. Bu dəzgahın gövdəsi qranitdən, yönəldiciləri dəmirdən və ötürməsi zəncirdən ibarət idi [2.26]. Pavtuket şəhəri, yuxarıda qeyd edildiyi kimi tekstil maşınları və dəzgahların hazırlanması üçün mərkəz rolunu oynayaraq, öz təsir dairəsini getdikcə şimala və qərbə genişləndirməyə başlayır. 1850-ci ildə ABŞ dünyada dəmir istehsalına görə ikinci yeri tuturdu. 1840-1850-ci illərdə, Avropadan erkən olaraq, əl əməyi demək olar ki, tamamilə maşınlarla əvəz olunmuşdur. 1850-ci ildə ABŞ-da dəmir isteh- Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|