Sanat yazilari

17
SANAT YAZILARI
22
2
 Nieto (1998) Warhol’un etrafımızı saran nesnelerle ilgili tutkusunun Duchamp kaynaklı olduğunu 
söyler.
3
 Shiner (2004:432-434) Duchamp’ın sanat ve hayat, zanaat ve sanat arasındaki uçurumları 
kapama konusundaki çabasını, ikilemini ve çelişkilerini son derece açık bir biçimde anlatır.
sanatçının tanıklık etmesi için içine hapsedildiği bir kafese dönüşebilir. Sanatçının 
düşleyebildiği, bilebildiği, hissedebildiği, yordayabildiği bir geçmiş ve gelecek algısıyla 
yapılan tanıklığın bir 
çağa sığmayacağı düşünülebilir. Sanatçı yaşadığı çağdan geçmişe 
ve geleceğe bakabilir. Bu tanıklıktan sayılabilir mi? ‘Çağının Tanığı Olmak’taki “ -ın” 
iyelik eki somut olarak sanatçıyı yaşadığı sürecin içinde hayal eder. Sanatçı iyi bir tanık 
olacaksa yaşadığı çağda tanıklık yapmalıdır demeye gelir “ -ın” eki. 
Çağ sözcüğünü “devir” anlamında kullandığımızda “kendine özgü bir zaman 
parçası”ndan söz ederiz. Bir devrin içinde olanlar o devre uygun davrananlardır. Çağdaş 
sözcüğü daha çok devre gönderme yapar. Çağdaş biri, o çağdaki veya o devirdeki örnek 
kişiler gibi davranmaktadır. Çağdaş sözcüğünün içeriğinde hiyerarşik bir anlam saklıdır, 
bir tür olumlama da denebilir buna. Aynı çağda yaşayan herkes “çağdaş” olamaz. 
“Çağdaş” olanlar bir sonraki devri hazırlayanlardandır.
Devrin zamanı sayısal olarak belirgin değildir. Çağ gibi İnsan ömrünün zamanı ile 
ölçülemeyebilir. Bir devir, insan ömründen fazla bir zamanı gösteriyorsa, önem kazanan 
zaman değil etkidir. Sanatçının devir açan ya da devrine damga vuran etkisi. Devir 
açanlar ve kapayanlar ise hiyerarşinin en tepesinde olanlardır.
Geçen yüzyıldan başlayarak zamanın hızı diğer zamanlarla karşılaştırıldığında çok 
artmıştır. Daha henüz geçen ve içinde bulunduğumuz çağlarda insan, maruz kaldığı 
uyarıcılar düşünüldüğünde, çocukken bile yaşlıdır. Zamanın hızı sanatçının yaşamı 
gibi yarattığı şeyi de etkilediğinden, kısa sürede hızlı yaşlanma gerçeği hiyerarşinin 
üst katlarında oturmaya devam edenleri daha da değerli kılar. Meşhur “pisuar”ı 
çağdaşları tarafından reddedilmiş olsa bile bugün kavramsal sanatçılar ve pek 
çok sanat tarihçisine göre Marcel Duchamp (1887-1968) devir açan bir sanatçıdır. 
Statükoya ve normlara karşı geliştirdiği tavır, buluntu nesnelerle yaptığı sanat, sanatı 
gündelik yaşamın içine çekme çabası günümüzde yeni bir statüko yaratmıştır. John 
Cage 1912-1992) , Donald Judd (1928-1994) , Andy Warhol (1928-1987)
2
 onun devrinin 
sanatçılarıdır. Onu görüp, onun izinden gitmişlerdir. Yalnızca Duchamp’ın çağdaşı 
olmakla kalmazlar ama onun açtığı devrin içindedirler. Duchamp örneğinde tanıklık 
sözcüğü anlam olarak zayıf kalır. Duchamp tanık olduğu sanatsal sorunları da çözmeye 
çalışmıştır
3
.
Çağ kavramı olmasaydı sanatçının tanıklık konusundaki tutumu ne olurdu? 
Sanat 
kavramı daha icat edilmemişken ömrünü mermer yontmaya verebildiğine göre 
zamansal sınırlılığı fark etmeden de tanıklığını sürdürebilirdi. Sümer sanatçıları 
seksajismal sayı sistemine
 dayalı takvimlerini kullanırken farklı bir tanıklık durumu içinde 

---

18
mi oldular? Çocuklar resim yaparken çağa tanıklık etmeyi düşünmeden yaşadıkları 
zamandan nesneler seçerler. Çağa tanıklık etme tutkusu, sanatçının projesi olduğunda 
ilgisi baktığı yerden kayar, dikkati dağılır mı? Tanık, zamanın farkında olmalıdır ama 
amacı zamana koşullanırsa etrafını göremez. Çağdaş olma, yaşadığı çağdaki diğer 
sanatçıları izleme, genel eğilimlerden haberdar olma, tezgâhını modern tutabilme 
çabası Sümer ve Eski Yunan sanatçılarında da olabilir. 
Çağ
 ölçütü alımlayıcının yarattığı 
bir sorundur. Tanıklık da öyle. Sanatçı gömüldüğü zamanın ve mekânın içinde üretmek 
zorundadır zaten. Üretirken ve ürettiğinde doğal olarak tanıktır.
Tüm sanatçılar hatta herkes çağlarının bir çeşit tanığıdır. O zamanın dili, kültürü, 
toplumsal yapısı, mekanı içinde var olabilirler. Sanatçılar yapıt (bir tür belge) ile 
tanıklıklarını kalıcı hale dönüştürdükleri için diğerlerinden ayrılırlar, kaldı ki günümüzde 
kalıcılığa karşı olan ve çağın geçiciliğine ayna olan sanatçılar vardır. Tanıklıklarını 
belgeyle kalıcı hale getiren yalnızca sanatçılar değildir. 
Eli kalem, fırça, keski, keman
, 
kamera
 tutan tüm insanlar bir açıdan tanıktır. Günümüzde yaşayan bir amatör ressamın 
çağına hiç tanıklık etmediği söylenemez. Dolaylı da olsa belge niteliği açısından amatör 
ressamın yaptığı resim çağla ilgili bilgiler içerir. Hatta çağıyla ilgili olayların bilinçli 
olarak tutanağını tutanlar vardır amatör sanatçıların içinde. Tutanak tutma bir tanıklık 
eylemi olabilir ama sanatsal bir çalışma olabilmesi için artistik bir yapısının, sorununun 
ve başarısının olması gerekir.
Yalancı tanıklar bile çağlarının tanığıdır; Robert Cappa’nın İspanya iç savaşının simgesi 
olan “Ölen Asker” (1936) isimli ünlü fotoğrafının çatışmalar başlamadan iki ay önce 
çekildiğine dair gazete haberi gerçekse bu durum çağa ait bir sorgulama fırsatı yaratır
4
. 
Cappa, çağının yalancı tanığı olarak belki, asker giysileri içindeki bir sinema figüranı ile 
çalıştıysa gazetecilik mesleğinin zayıf yönlerini, gazetecinin şöhret iştahını, izleyicinin 
kanıt nesnesine olan koşulsuz inancından yararlanma kurnazlığını; belgelemede önemli 
bir araç olan fotoğrafın etikle ve gerçekle ilgili yanını gözden geçirmemizi sağlar. Hatta 
Cappa bugün bu yalanı toplumbilimsel bir yaklaşımla sanat için kullansaydı önemli bir 
kavramsal sanat çalışması ortaya çıkarmış olabilirdi.
Sanat sözcüğü kökeninde bulunan “yapay” (artificial, künstlich, suni) anlamı 
düşünüldüğünde, sanatçının gerçeği yorumladığı, dönüştürdüğü, değiştirdiği 
söylenebilir. Tuval üzerine yapılan resim, beyaz perdedeki görüntü ya da bir 
enstalasyon gerçek olanının veya gerçek olmayanın alılmayana yeniden sunumudur. 
Alımlayan gerçeği daha iyi görebilir, belki “gerçek”ten kaçmasına yardım edebilir sanat 
eseri. Çağa tanıklık sanatla yapıldığında gerçeğin doğru, iyi, düzgün yansıtılmasındaki 
4
 “Düşen Asker sahte olabilir mi”, Taraf Gazetesi, 27.09.2009, İstanbul.

---