Selçuk iletiŞİM

Yabancılaşmış Karakterler ve Politik Eleştiri:… (220-235)
235
Marx K (2005) Ekonomi Politiğin Eleştirisine
Katkı, Sevim Belli (çev), Sol Yayınları, Anka-
ra.
Marx K ve Engels F (1998) Komünist Parti
Manifestosu, Cenap Karakaya (çev), Sosyal
Yayınları, İstanbul.
Moran B (2003) Türk Romanına Eleştirel Bir
Bakış 2, İletişim Yayınları, İstanbul.
Moran B (2004) Türk Romanına Eleştirel Bir
Bakış 3, İletişim Yayınları, İstanbul.
Özadalı S (1998) Yeni Bir Kurtarıcı Arayışı,
Birikim Derg, İstanbul, 114, 78-82.
Riazanov D (1997) K. Marx ve F. Engels.
Hayat ve Eserlerine Giriş, Ragıp Zarakolu
(çev), Belge Yayınları, İstanbul.
Wallerstein I (2006) Tarihsel Kapitalizm,
Necmiye Alpay (çev), Metis Yayınları, İstan-
bul.
Weber M (1997) Protestan Ahlakı ve Kapita-
lizmin Ruhu, Zeynep Aruoba (çev), Hil Yayın-
ları, İstanbul.
Weber M (2003), Şehir. Modern Kentin Olu-
şumu, Musa Ceylan (çev), Bakış Yayınları,
İstanbul.
Weber M (2006) Bürokrasi ve Otorite, H. Ba-
hadır Akın (çev), Adres Yayınları, Ankara.

---

HOLLYWOOD SİNEMASI’NIN YENİ ORYANTALİST SÖYLEMİ VE 300 SPARTALI
Zehra Yiğit
*
ÖZET
Oryantalizm, kısaca Batı’nın Doğu üzerine olan her türlü çalışması ve fikri olarak tanımlanmak-
tadır. Batı, Doğu üzerine yaptığı bu çalışmalarla bir yandan Doğulu ülkeleri tanımlamakta, böyle-
ce onlar üzerine hakimiyet kurmakta diğer yandan onları ötekileştirerek kendi kimliğini tanımla-
maktadır. Böylece bilinen, ötekileştirilen ve üzerinde hakimiyet kurulan Doğu, Batı’nın dünya
politikasına hizmet etmekte, emperyalist amaçlarla yeniden kurulmaktadır. Sinema, maniple etme,
yönlendirme ve etkileme özelliği ile toplum üzerinde değiştirici, dönüştürücü ve yeni fikirler yara-
tıcı bir sanat ve kitle iletişim aracıdır. Hollywood sinemasının oryantalist motifleri kullanmasının
Batı/Amerika siyasetiyle doğru orantılı olduğu görülmektedir.
Çalışmada Edward Said’in oryantalizme bakış açısı kuramsal temeli oluşturmaktadır. Bu bağlam-
da oryantalizm tanımlandıktan sonra oryantalizmin Hollywood sinemasına ne şekilde ve hangi
kalıplarla yansıdığı ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Batı’nın ideolojik amaçlarına göre değişen
Doğulu tanımının ortaya konulmasında 300 Spartalı filmi özellikle 1991 sonrası bir eğilimi ortaya
çıkarmak anlamında seçilmiştir. Filmin analizinde Doğu/Batı karşıtlığını tespit etmek amacıyla
karşıtlıkları ortaya çıkaran yapısalcı yaklaşım kıstas alınacaktır. Sonuç olarak, 300 Spartalı fil-
minde Doğu/Batı karşıtlığı kurularak, İran’ın ötekileştirildiği, Hollywood sinemasının izleyicisini
oryantalist motiflerle maniple ettiği görülmektedir.
Anahtar sözcükler: Oryantalizm, Edward Said, Doğu, Batı, 300 Spartalı
THE NEW ORIENTALIST UTTERANCE OF HOLLYWOOD CIMENA AND 300 SPARTANS
ABSTRACT
Orientalism is shortly defined as any kind of study and thought that the West has had about the
East. The West has been defining eastern countries with these studies, so having dominance on
them, and on the other hand, it has been defining its own identity by making them others. There-
fore, the known, othered and dominated East has been serving to the world policy of the West and
it has been reestablished with imperialistic goals. Cinema is a new sort of art and mass communi-
cation tool changing, transformating and creating new ideas on the community with its manipulat-
ing, directing, and effecting aspects. It has been observed that the Hollywood usage of orientalistic
motifs is a direct proportion with the Western / American politics.
In this study, Edward Said’s view point of Orientalism constitutes the theoretical base. In this
context, after defining Orientalism, it will be tried to figure out how and with what expressions the
Orientalism is reflected to the Hollywood cinema. 300 Spartans has been chosen especially to
display a trend after 1991 on the definition of the East which is changing according to the ideo-
logical goals of the West. The structural approach which introduces contrasts will be taken as
criterion in analyzing of the film to state East /West controversy. Consequently, it is observed that
in 300 Spartans, Iran has been othered by establishing East/West controversy and the audience of
Hollywood movies has been manipulated with orientalistic motifs.
Keywords: Orientalism, Edward Said, East, West, 300 Spartans.
*
 Arş. Gör., Afyon Kocatepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
GİRİŞ
Sinema nesnel bir gerçeklik yaratıyormuş ya-
nılsamasıyla gerçekliğe müdahale etmekte,
böylece onları etkilemekte, yönlendirmekte ve
harekete geçirebilmektedir. Ryan ve Kellner’ın
da ifade ettikleri gibi; “Filmler, herhangi bir
durumu yansıtmaktan çok, o durumun tasarla-
nan belli bir biçimini oluşturmak üzere seçilmiş
ve birleştirilmiş temsili öğeler yoluyla birtakım
tezler ileri sürer, bunu yaparken, seyirciye belli
bir konumu ya da bakış açısını telkin ederler”

---

Hollywood Sineması’nın Yeni Oryantalist Söylemi ve 300 Spartalı (236-249)
237
(Ryan ve Kellner 1997: 8). Oryantalist unsurla-
rı içinde barındıran filmler de, Batı’nın Do-
ğu’ya bakış açısını çeşitli şekillerde kodlayarak
Batı’nın Doğu fikrini tanımlamakta ve meşru-
laştırmaktadır. Said (2004: 60), Doğu’nun Batı
medyasında sunulmasında, yalnızca ne söylen-
diğinin değil, nasıl, kim tarafından, nerede ve
kim için söylendiğinin de önemine değinmek-
tedir. Bu da filmlerdeki örtük ya da açık oryan-
talizmin ortaya konulması noktasında, filmlerin
daha dikkatle incelenmesi/eleştirilmesi sorun-
salını gündeme getirmektedir. Bugün, dünyada
egemen olan Hollywood sinemasının ulaştığı
seyirci kitlesi düşünüldüğünde, durumun önemi
fark edilebilmektedir.
Hollywood sineması, oryantalist bakış açısı ile
öteki olarak tanımladığı Doğu üzerinden Batı
kimliğini inşa etmektedir. “İnsan kendini inşa
ederken ötekini ideolojik ve kültürel vb. olarak
muhakkak tanımlamaktadır” (Uluç ve Soydan
2007: 36). Şöyle ki iyi/kötü, doğru/yanlış,
güzel/ çirkin gibi düalizmler Doğu/Batı düa-
lizmine de kaynaklık etmektedirler. Oryanta-
lizmde olduğu gibi Batı, Doğu olmayan yani
Doğu’nun özelliklerine sahip olmayan olarak
kendisini tanımlamaktadır. Ayrıca “Oryanta-
lizm, egzotik, erotik, tuhaf Orienti; kategoriler,
tablolar ve kavramlarla aynı anda tanımlanan
ve kontrol edilen, anlaşılabilir ve kabul edilebi-
lir bir fenomen haline getirmiştir. Bilmek ha-
kim olmak demektir” (Turner 2003: 45). Ba-
tı’nın, Doğu üzerine araştırma ve çalışmalar
yapması, Doğu’yu tanımlaması ve kontrol
etmesi, dolayısıyla Doğu üzerinde hakimiyet
kurması anlamında da önemlidir. Çünkü oryan-
talizm, bu noktada Batı’nın emperyalist amaç-
larına da hizmet etmektedir. Çalışmada, oryan-
talist motiflerin genel olarak Hollywood sine-
masında nasıl kullanıldığı, dünyadaki değişim-
ler de göz önünde tutularak ortaya konulacak,
ayrıca örneklem olarak seçilen 300 Spartalı
adlı filmdeki oryantalist motiflerin yeni oryan-
talist söylem bağlamında ne şekilde kurgulan-
dığı ve bu motiflerin günümüz Amerikan ideo-
lojisi ile ilişkisi tarihsel, sosyolojik ve antropo-
lojik bir okumayla ortaya çıkarılmaya çalışıla-
caktır.
1. BATI VE ORYANTALİZM
Oryantalizm kavramının tam olarak çıkış tarihi
bir çok araştırmacıya göre net olarak ortaya
konamasa bile, bazı araştırmacılar kavramın
ortaya çıkmasını 1312’de toplanan Viyana
Konsülü’nün çeşitli Batı üniversitelerinde Arap
Kürsüleri kurmalarına dayandırmaktadırlar.
Kavramın akademik bir disiplin olarak kabul
görmesinin 18. yüzyılın son çeyreğinden itiba-
ren başlayarak 19. yüzyılda gerçekleştiği bi-
linmektedir. Doğu üzerine yapılan araştırmala-
rın çok çeşitli alanlarda ve farklı kulvarlarda
varlığını sürdürdüğü görülmektedir (Bulut
2004: 1-10). 18. yüzyıla gelene kadar oryanta-
lizmin amacı: Batı’nın kendisinden her şeyiyle
farklı bir Doğu yaratması iken, yüzyılın sonun-
da Batılı ülkelerin kendilerine tamamen zıt olan
Doğulu ülkeleri eğitmek, geliştirmek, yardım
etmek ve uygarlaştırmak gibi bir misyon üstle-
nerek, Batı’nın kendi ideolojik amaçlarına
hizmet eden bir Doğu yaratmak amacında ol-
duğu görülmektedir. Kurgulanan bu Doğu’nun
farklılıklarının ortaya konulması, Doğu’nun
nimetlerinden yararlanmanın da bir yolu haline
gelmektedir. Böylece Doğu’nun, Batı tarafın-
dan denetim altına alınması amacıyla görünür-
de desteklenir duruma geldiği görülmektedir.
Doğu/Batı üzerine olan görüşlerin bir kısmı
oryantalist çalışmalara olumlu bakarken bir
kısmı bu çalışmaların nesnelliğini ve doğrulu-
ğunu kabul etmemekte, oryantalist çalışmalara
negatif bir tutum takınmaktadırlar. 1970’lerde
oryantalist çalışmalara negatif bakan araştırma-
ların varlığı özellikle Edward Said ile netleş-
mekte, Said’in Oryantalizm adlı kitabı, hem
kelimenin isim babalığını yapmakta hem de bu
çalışmadan sonra bu tür çalışmalar yoğunlaş-
maktadır.
Batı için Doğu, yüzyıllardır farklı nedenlerle
ilgi ve merak konusu olmaktadır. Doğu’nun
kültür, felsefe, sanat, din, tarih vb. olmak üzere
çok geniş alanlarda oryantalist araştırmalara
malzeme olduğu görülmektedir. Doğu/Batı
üzerine olan çalışmalar, iki toplumun her dö-
nemde karşılıklı iletişimi olduğunun kanıtı
olarak dikkatleri çekmektedir. Bazen bu çalış-
malar, düşmanı daha iyi tanımak amacıyla
olurken bazen de Doğu’ya duyulan merak ve
ilgiyle ya da mistik, gizemli, egzotik bir Doğu
yaratmak gibi nedenlerle de olmaktadır. Bu
alanda yapılan çalışmaları, en temel anlamda
oryantalist çalışmalar başlığı altında toplamak
mümkündür. Çünkü oryantalizm, en basit an-
lamıyla, kendini Batılı olarak kabul eden biri-
nin, kendisi dışında kabul ettiği Doğu’lunun
kültürü, ülkesi, dini, sanatı yani onlara ait olan
herhangi bir şeyle ilgili olarak konuşması,

---