ŞӘMİsтan nәZİRLİ

 
NİYƏ OTURUBSAN 
 
Xalq yazıçısı Mehdi Huseyn 40-cı illərdə Azərbaycan radio verilişləri 
idarəsinin rəisi işləyəndə orkestrin rəhbəri Qəni Qəniyev imiş. Qəni iki illiyə xarici 
ölkəyə işləməyə gedir. Onun yerinə Cabbar Cabbarovu təyin edirlər. İki ildən sonra 
qayıdıb gələn Qəni öz yerində işləmək istəyir. Lakin Cabbar orkestrin rəhbəri 
vəzifəsini əldən vermək istəmir. Sədr Mehdi Huseynin otağında Qəni ilə Cabbarın 
mubahisəsi duşur. Bu ara telefon zəng çalır. 
 - Mehdi danışan mənəm, Üzeyir bəy... 
- Buyurun, eşidirəm, Üzeyir bəy... 
- Nə var, nə yox, nəylə məşğulsan? 
Mehdi Huseyn cavab verir ki, Qəni 
72
 xaricdən qayıdıb gəlib öz yerini 
istəyir, Cabbar da vermir. Onların mubahisələrini həll edirik. 
Üzeyir bəy ani olaraq susur və handan-hana soruşur. 
- Nə deyir Cabbar? 
- Mubahisə  eləyirlər... o,  Qəniyə eşşək deyir... 
- Bəs Qəni? 
- Qəni də Cabbara eşşək deyir. Üzeyir bəy: 
- Mehdi, əzizim, sən ki, o iki eşşəyin arpasını bölə bilmirsən, bəs orda niyə 
oturubsan?
73
  
 
 
 
VURĞUNUN BABALARI DEYİB Kİ... 
 
- Əyan sağ olsun, o, dayçanın cinsindən asılıdır, bir yaşında, ya da yaş 
yarımında. Amma qatırla eşşəyi heç vaxt qırxmazlar. 
  
 
NEÇƏ YAŞINDA 
 
Xalq şairi Səməd Vurğunun ulu babası Alı ağa uzun müddət Qazax 
mahalının vəkili olmuşdur. Bir dəfə onu İrana şahın yanına nümayəndə göndərməli 
olurlar. Tədbirli, savadlı Vəkil Alı ağa İrana çatanda üzünü tərtəmiz qırxdırıb 
əvvəlcə əyanların hüzuruna gedir. Əyanlardan biri Alı ağanın çox gənc olmasına 
və üzünü tərtəmiz qırxdırıb saqqal saxlamamasına görə sataşmaq məqsədilə belə 
bir sual verir: 
- Vəkili-Mahali-Qazax Alı ağa, lütfən deyin görək sizin obada dayçanı neçə 
yaşında qırxırlar? 
                                                 
72
 Hər iki bəstəkаrın аdı dəyişdirilib. 
73
 Əhvаlаtı mənə 1990-cı il, аvqustun 28-də хаlq yаzıçısı Ismаyıl Şıхlı dаnışıb - müəl. 
 
 

---

Saqqallı əyanın nəyə işarə vurduğunu başa düşən uzaqgörən, hazırcavab Vəkil Alı 
ağa təmkinlə belə cavab verir: 
  
- Əyan sağ olsun, o, dayçanın cinsindən asılıdır, bir yaşında, ya da yaş 
yarımında. Amma qatırla eşşəyi heç vaxt qırxmazlar. 
 
SONRA BAĞLAYA BİLƏCƏKSƏNMİ 
 
Gürcü padşahı II İraklinin şəxsi dostu olan Vəkil Alı ağa bir vasitəçi kimi 
İran, Rusiya və başqa ölkələrin nümayəndələrilə görüşdə, diplomatik danışıqlarda 
həmişə yaxından iştirak etmişdir. 
...Bir dəfə II İrakli Vəkil Alı ağanı məsləhət üçün yanına çağırıb deyir: 
- Vəkil,    mən    Daryal    dərəsini müvəqqəti də olsa açmaq istəyirəm, buna 
necə baxırsan? Rus qoşunlarını Qafqaza buraxmaq istəyirəm... 
Uzaqgörən Vəkil Alı ağa fikirli-fikirli belə cavab vermişdir: 
- Hökmdar sağ olsun,  özünüz bilən yaxşıdır, açmaq asandır, amma sonralar 
görün bağlaya biləcəksinizmi? 
 
 
KEÇ YUXARI BAŞA 
 
Vəkil Alı ağanın böyük oğlu Hacı Məmmədxan ağanı bir dəfə dağ kəndinə 
toya çağırırlar. Hacı Məmmədxan ağa məclisə bir az tez gəlibmiş. Keçib oturur 
məclisin yuxarı başında. Qonaqlar yığışdıqca toy babası gələnləri yuxarı başa dəvət 
edir. Hacı Məmmədxan ağanı, görünür, tanımır. 
- Paho, xoş gəlmisən, ağa, bir az o yana otur, - toy babası üzünü yeni gələnə 
tutur: - buyur, bura yuxarı. Mən ölüm buyur, öz həmyerlimsən. Mən ölüm, keç 
başa, - deyib hamını başa keçirir. 
Hər yeni qonaq gəldikcə Hacı Məmmədxan ağa bir az o yana oturub, bir də 
baxır ki, gəlib düşüb lap qapının ağzına, yanında da bir ala-bula küçük, quyruğunu 
bulayıb ondan pay umur. Hirslənmiş Hacı Məmmədxan ağa küçüyün boğazından 
yapışıb düz yuxarı başa fırladır və acıqla: 
- Köpəy oğlunun küçüyü, sən də bunların həmyerlisisən, mən ölüm, keç 
yuxarı başa, - deyib məclisi tərk edir. 
 
 
QARA ZAĞIN QAYDASI 
 
Vəkil Alı ağanın oğlu Hacı Məmmədxan ağa ərəb kimi qara bir adam imiş. 
O, Xədicə Sultan xanım adlı qənirsiz bir gözələ evlənir. Onun tərifi bütün mahala 
yayılıbmış. Qohumunun ağıllı və gözəllikdə  
tayı-bərabəri olmayan bir qızla evlənməsi şair Kazım ağa Salik Şıxlinskiyə (1781-
1842) də çatır. Salik atını minib Xədicə xanımı görməyə gəlir. Hacı Məmmədxan 
ağa evdə olmadığından, Xədicə Sultan xanım ağzı yaşmaqlı onun qabağına çıxır. 
Buyurub düşməsini təklif edir. Salik atdan düşür, onun gözəlliyini yaxından 

---

görmək üçün soyuq su istəyir. Xədicə Sultan su gətirir. Su içəndən sonra şair Salik 
deyir: 
 
Evləri var bağ ağzında, 
Gül bitirər dağ ağzında, 
Bir xınalı kəklik gördüm 
Bir dümqara zağ
74
 ağzında. 
 
Bunu deyib, Salik atını sürüb gedir. Axşam Hacı Məmmədxan ağa evə 
qayıdanda Xədicə Sultan xanım xəbər verir ki, bu gün şair Kazım ağa Salik 
gəlmişdi. Onu evdə tapmadı, bu bayatını deyib getdi. Hacı Məmmədxan ağa 
gülümsəyir və cavabında deyir: 
 
Ələm qardan almaqdı, 
Qovğu cana salmaqdı, 
Qara zağın qaydası 
Xınalı kəklik almaqdı. 
 
 
İGİDLİYƏ BAĞIŞLAYIRAM 
 
Hacı Məmmədxan ağanın igidliyi haqda eldə, obada danışılan əhvalatlara 
Səməd Vurğun heyranlıqla qulaq asarmış. Mehdixan müəllim yazır ki, atam Yusif 
ağa babamız Hacı Məmmədxan ağanın hərbi əməliyatlarda təşkil etdiyi könüllü 
süvari dəstələrinə məharətlə başçılıq etməsindən tarixi söhbətlər edərdi. 
...Bir dəfə necə olursa, hökumət işində Hacı Məmmədxan ağanın əlindən 
xəta çıxır. O, qaçaq düşüb İranla Zaqafqaziya arasında dolaşırmış. Gürcü çarı II 
İrakli təkidlə tələb edirmiş ki, üzə çıxıb təslim olsun. Vəkil Alı ağanın ikinci oğlu 
Vəkil Yusif ağa bu işi özünün ağıllı bir tədbiri ilə sahmana salmışdır. II İrakli 
Ceyrançöldə ov edərkən uzaqdan, qabağına ceyran sürüsü qatıb ildırım sürəti ilə 
gələn bir ağ atlı görür. Sürü hökmdarın qarşısından keçəndə atceyranın birini 
yaxalayır və üstündəki igid qılıncla ceyranı yerə sərir. Bu mənzərəyə heyran qalan 
II İrakli üzünü Vəkil Yusif ağaya tutaraq: 
- Vəkil, bu igid adam kimdir? - deyə soruşur. 
Tədbirin baş tutduğunu duyan Vəkil Yusif ağa: 
- Padşah sağ olsun, - deyir, - nökəriniz Hacı Məmmədxan ağadır, sizə 
düşmən olan   xanlardan   birinin   ərəb   atını gətirib sizin qarşınızda sürür. 
Qardaşının işarəsilə Hacı Məmmədxan ağa atdan düşür və qılıncın tiyəsini hər iki 
əlində tutaraq II İraklinin qabağında hörmətlə təzim edir. Hökmdar isə əlini Hacı 
Məmmədxan ağanın çiyninə qoyub: 
- Mərhəba, - deyir, - sən əsl igidsən, bütün günahlarını igidliyinə 
bağışlayıram. 
                                                 
74
 zаğ - qаrğа. 
 

---