“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
76 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Vaşinqton Universitetinin tibb üzrә dok- toru vә tarix professoru Kennet M.Zudmerin söylә d iyinә görә, Yevgenikanın tarixi qәdim yunan idealist filosofu Sokratın tәlәbәsi Platona gedib çıxır. Onun “Dövlәt” әsәrindә bu haqda geniş bәhs edilmişdir. Ancaq XIX әsrdә bu mәsәlәyә daha çox önәm verilmәsinin sәbәbi darvinizmlә bağlıdır. Bu dövrlәrdә Yevgeni ka - nın insanlar arasında daha populyar olmasının bir neçә sәbәbi vardır. Bunlardan әn birincisi tәkamül nәzәriy yәsidir. Tәbiәtdә daim bir hәyat mübarizәsi var, bu mübarizәdә bәzi növlәr güclü olduğu üçün inkişafa, digәrlәri isә mübarizәdә uduzmağa mәh kumdur. İngilis tәbiәtşünası Çarlz Darvin 1859-cu ildә nәşr etdirdiyi “Növlәrin mәn şәyi” vә 1871-ci ildә yazdığı “İnsan törәmәsi” adlı kitablarıyla böyük bir mübahisәnin әsa sını
qoydu. İngilis tәbiәtşünası kitabında can lılar alәminin mәnşәyini açmağa çalış maq la, bütün canlıların ortaq bir әcdaddan tәka mül yolu ilә formalaşdığını iddia etmişdir. Onun başqa iddi a - sı isә canlılar arasında mәr hә mәtsiz (aman sız) vә eqoist hәyat mübarizәsinin hökm sürmәsi idi. Oksford, Stenford, Harvard kimi universi - tetlәrdә illәrlә çalışmış tarix professoru Ceyms Koll hәlә dә universitetlәrdә dәrslik kimi tәdris edilәn “Europe Since 1870” (1870-dәn bu yana Avropa) adlı kitabında darvinizmlә irqçilik arasındakı ideoloji әlaqәni belә izah edir. Darvin “Avropa düşüncәsinә müxtәlif istiqamәtdәn eyni anda tәsir etmişdir”. Darvin kitabının ilk hissәsini heyvanların yetişdirilmәsi mövzusuna hәsr etmişdir. Mәsә - lәn, faydalı at cinslәrinin ortaya çıxması üçün sa - dәcә olaraq nәsillәr boyu yalnız sağlam cinslәri cütlәşdirmәyin lazım oldu ğu
nu deyirdi. O, “İnsanın törәmәsi” kitabında daha da irәli gedә - rәk, bu üsulun insanlara tәtbiq edilәcәyini is- tisna etmәmişdir. İnsanın heyvan növü oldu ğunu deyәn Darvin, onun heyvanlar kimi islah edilә bilәcәyini düşünürdü. Ancaq bütün bu fikirlәrin böyük bir yanlışlıq olduğu sonradan bilinәcәk. O dövrün elminin müasir elmlә müqayisәdә xeyli geri qalmasına baxmayaraq, bu konsep- siyaya elә dә çox adam inanmırdı. Elә hәmin vaxt Darvinin davamçısı vә pәrәstişkarı olan yaxın qohumu Yevgenika nәzәriyyәsinin banilәrindәn biri Frensis Qalton ortaya çıxdı. Qaltonun düşün
cәlәri Darvi nin tәkamül nәzәriyyәsinә söykәnirdi. “Hәyatımın xatirәlәri” adlı avtobioq rafi -
Çarlz Darvin tәrәfindәn yazılmış “Növlәrin mәnşәyi” әsәri bәşәr övladının ümumi düşün - cәsinә hakim kәsilәn kimi mәnim dә fәrdi zehni inkişafımda olduqca böyük bir dönüş yaratdı. Bu kitabın tәsiri bir çox doqmatik maneәlәri bircә zәrbә ilә vә bir anda mәhv etmәklә yanaşı, hәm dә bütün köhnә avto ritetlәrin üsyankar ruhunun yüksәl mәsinә sәbәb oldu”. Qaltonun doqmatik maneәlәr vә köhnә avto - ritetlәr kimi ifadәlәrlә tәsvir etdiyi tәsi satlar, dini inanclar vә dini tәsisatlar idi. Qalton fikirlәrini 1869-cu ildә yazdığı “İrsi düha” adlı kitabında açıqladı. Bu kitabda o, ingilis tarixindә tәsbit edilәn bәzi dahiliklәrdәn bәhs edir vә bütün bunları, özlәrinә xas irqi xüsu siy yәtlәr daşıdığını iddia edirdi. Qalton bu iddiası ilә bәrabәr ingilis millәtinin genetik yöndәn digәr millәtlәrdәn üstün vә fәrqli qana malik olduğunu vә bu keyfiyyәtlәrin qorunub saxlanması üçün tәdbirlәr görülmә sini vacib sayırdı. Onu maraqlandıran әsas mәsәlә zehni qabiliyyәtlәr vә istedadların nәsildәn-nәslә keçmәsi idi. O hәr zaman öz nәslinin tarixindә iki mәşhur bioloq Erazm vә Çarlz Darvini, elәcә dә tanınmış musiqiçilәr sülalәsini vә hüquqşünasları misal gәtirәrәk belә nәticәyә gәlirdi ki, onlar arasında irsilik mövcuddur. Hә a o, irsi qabiliyyәtin riyazi düsturunu çıxarmağa da cәhd etmişdir. Qalton üstün irqlә zәif irqlәrin qarışmasına mane olmaq üçün hansısa qadağaların qoyul - masını tәlәb edirdi. Ona görә evliliklәr mәhz bu irqçi mәqsәd nәzәrә alınaraq qanunla idarә edilmәliydi. Nәticәdә bir müddәt sonra, guya, üstün bir insan irqi ortaya çıxacaqdır. Qalton bu irqçi tәkamülçü nәzәriyyәsinә ad qoymaq üçün düşüncәlәrini bütpәrәstlik dünyasına yönәltdi. O, yunanca (eu – genos) “uğurlu doğum” mәnasını verәn “yevgenika” sözünü tapdı vә bu anlayışı ilk dәfә istifadә etdi. Amma hәyata keçirilәn nәzәriyyәdәn apokalipsis (“dünyanın axırı”) qoxusu gәlirdi. Yevgenika o dövrün inkişaf etmәyәn elm alәmindә qısa bir vaxtda mәşhurlaşdı vә dәstәk qazandı. Alimlәr vә sosioloqların çoxu bu yeni isti qamәti böyük hәvәslә qәbul etdilәr. Qalton ina nırdı ki, onun nәzәriyyәsi bütün bәşәriy yәti xoşbәxt edәcәk. Vә bu mәqsәdlә o, insan nәslini yaxşılaşdırmaq üçün elә hәvәslәndirici üsullar tәklif etdi ki, buna istinad edәn insanlar әn gözәl uşaqları dünyaya bәxş etmәli idilәr. Darvin onun fikir - lәrinә çox önәm verirdi. O öz uşaqlarının sağlam - lığı üçün çox narahat idi vә özünü günahkar sayırdı ki, qohumu ilә evlәnәrәk onları inkişafdan lәngi - dib.
Qaltonun nәzәriyyәsi alimlәr tәrәfindәn 2 yerә: neqativ vә pozitiv yevgenikaya bölündü. Neqativ yevgenika әqli, fiziki vә ya orta inkişafdan geri qalanların, başqa sözlә, genetik qüsuru olanların törәmәsinin qarşısının alınmasıdır. 1901-ci ildә London Universitetinin tәrki - bindә “Yevgenika” tәhsil dәrnәyi yaradıldı. Bri- taniya “Yevgenika dәrnәyinin” әsas mәq sә
di cәmiyyәtdәki bütün şikәstlәrin sterilizasiyası, xәstә nәsillәrin tükәnmәsi üçün sonsuzlaş dır ma proqramının tәtbiq olunmasından ibarәt idi. Dәrnәk kral ailәlәrinә mәxsus olan әsil - zadәlәrә tәriflәr yağdırır, digәr irqlәrin üzvlә rinә isә geri qalmış heyvan növü kimi baxır dılar. Çarlz Darvinin oğlu Leonard Darvin 1911–1928-ci illәrdә bu dәrnәyin sәdri vә aktiv üzvü olmuşdur. Yevgenikanı Almaniyada tәtbiq edәn Çarlz Darvinin vә sosial darvinizmin әsas tәmsilçisi sayılan tanınmış tәkamülçü bioloq Ernest Hekkel olmuşdur. Hekkel Darvinin yaxın dostu vә davamçısı idi. O, tәkamül nәzәriy yәsini
dәstәklәmәk üçün fәrqli canlıların embrionla - rının bir-birinә bәnzәdiyini söylә miş, elәcә dә “ontogenez filiogenezi tәkrar layır” ifadәsini işlәtmişdir. Bu ifadәnin mәnası ondan ibarәtdir ki, embrional inkişaf zamanı bәdәn tәkamülün bütün mәrhәlәlәrini keçir. Hekkelin bioloji qa- nununa görә, mәmәlilәrin vә quşların embrion - larında inkişaf zamanı qәlsәmәlәr әmәlә gәlir, ancaq onlardan isti fadә olunmur, insanın embrion larında isә müәy yәn zaman keçdikdәn sonra quyruq әmәlә gәlir. O, tәkamül nәzәriyyәsinә o qәdәr “aşiq” olmuşdu ki, bütün tәcrübәlәrini bu nәzәriy yәyә әsaslanaraq aparırdı. Georg Stein Hekkelin tәkamül nәzәriyyә sinә kor-koranә bağlılığını belә ifadә etmişdir. “Hekkel Darvinin doğru olduğunu iddia edir:
/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|