Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 679 

 

*** 

Hər xalq özü haqqında düşünür ki, o, seçilmişdir, xüsusidir, 

başqalarına bənzəmir, hamıdan üstündür və dünyada 

başqalarından fərqli məqsədi var. Bu kiçik xalqın iddiası 

olanda onun öz işidir, qoy özü özüyçün lovğalansın, 

qürrələnsin, desin ki, mənim millətim  ən cəsur millətdir, 

qadınlarımız dünyada ən gözəl qadınlardır,  ədəbiyyatımız  ən 

zəngin ədəbiyyatdır, bunun kimə nə zərəri var? Amma bu meyl 

böyük xalqlara hakim kəsiləndə – artıq bütün dünyanın taleyi 

təhlükə qarşısında qalır.  

*** 

Rus xalqı  əbədi bir suala cavab verməlidir: Hansı 

qonşularının olmasını istəyir – ona hörmət edən qonşuları, ya 

ondan qorxan qonşuları? Əgər balaca xalqlar arxayın olsalar ki, 

Rusiyanın yüksəlməsi, dirçəlməsi, güclənməsi onlara təhlükə 

törətmir, onları  əzməyəcəklər, alçaltmayacaqlar, istismar 

etməyəçəklər, onlarçün nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu 

Moskva yox, özləri həll edəcəklər, əlbəttə, o zaman Rusiyanın 

əzəmətli və qüdrətli olmasını niyə istəməsinlər? Amma axı 

indiyəcən bir təhlükə mövcuddur. Bu təhlükənin əlaməti yalnız 

Limonov səviyyəsində deyil, hətta Berdyayev və Soljenitsin 

səviyyəsində rus düşüncəsinə hakimdir – yazıçılar, 

mütəfəkkirlər, siyasətçilər bunu müxtəlif  şəkillərdə durmadan 

ifadə edirlər: "Vaxtilə Rus, sonra Sovet imperiyasına daxil olan 

bütün xalqlar, indi müstəqil dövlətlər olan ölkələr yenidən 

bizim himayəmiz altında olmalıdır". Bu məqsədlə hər xalqın öz 

taleyi olması fikriylə razılaşmırlar və süni bir anologiyaya əl 

atırlar: müstəqilliyini qazanmış keçmiş sovet respublikaları 

ABŞ  ştatlarına uyğundur və Amerikada millət anlayışı 

olmadığı kimi Rusiyada da olmamalıdır (başqa sözlə, hamı 

özünü rus saymalıdır). Amma axı Amerika ştatlarından heç 

birinin açıq etnik sifəti yoxdur, hətta zəncilərin, hinduların, 

latınamerikalılarının çoxluq təşkil etdiyi ştatları belə onların 

---

 680 

milli əraziləri saymaq olmaz. Amerika qazanında hamı çoxdan 

qaynayıb qarışıb. ABŞ unikal milli struktura malik ölkədir və 

amerikan xalqına universal kosmopolitizm xasdır ki, çeşidli 

etnik elementləri öz içinə alıb əridir. Bu cəhət rus mentalitetinə 

tamamilə yad olan bir keyfiyyətdir. Rus mentalitetinə görə 

Rusiyanın dünyada ancaq özünəməxsus yolu var. Ortodoksluq 

(Pravoslaviya) yeganə həqiqətdir. ABŞ çoxmillətliliyi – keçmiş 

etnik elementlərin qorunub saxlanmasıyla ümumamerika 

mentalitetinin qəbul olunması Rusiyanın etno-milli 

quruluşundan tamamilə  fərqlidir. Amerika – mühacirlər 

ölkəsidir, könüllü şəkildə  əzəli torpaqlarını  tərk edib Yeni 

Dünyanı  vətən sayanların və onların nəsillərinin ölkəsidir. Bu 

yeni dünya müxtəlif xasiyyətli, müxtəlif məqsədli, müxtəlif 

niyyətli insanları  nəylə  cəlb edir, nəylə özünə bağlayırdı? 

Azadlıq arzusuyla, xilas olmaq imkanıyla, özünütəsdiq, 

təşəbbüskarlıq keyfiyyətləriylə. Bu cəhətdən Rusiya – "xalqlar 

zindanı" – tarix boyu heç vaxt, heç kəsi cəlb etməyib. O ki 

qaldı guya hansı xalqınsa Rusiya tərkibinə könüllü qatılmasına, 

ağ Padşahdan himayədarlıq istəməsinə, bu da ayrı-ayrı irili-

xırdalı feodalların öz hakimiyyətlərini saxlamaq ehtiyacından 

doğan xahişlər idi. Başqa, daha amansız qüvvələrin  şikarı 

olmamaq üçün bu yola əl atırdılar. Balaca xanlıqlar özləri kimi 

kiçik qonşu xanlıqlarla çəkişərkən Rus çarının qoltuğuna 

sığınmağı daha üstün tuturdular. Bu tarixi süjetləri bütöv 

xalqların istəyi kimi qələmə vermək SSRİ-nin saxlanması 

haqqında yalançı referendumun nəticələrinə inanmaq kimi bir 

şeydir. SSRİ-nin saxlanması üçün keçirilən bu referendum 

Stalin-Brejnev sosialist demokratiyasının – "dünyada ən kamil 

demokratiyanın" ən qabarıq cəhətlərini nümayiş etdirdi.  

Yaxşı,  əgər Rus xalqının öz müstəqil dövləti olmalıdırsa, 

nəyə görə estonların, ya çeçenlərin də eyni arzuları ruslar 

tərəfindən nankorluq kimi qəbul edilir? Əgər balaca xalqları 

böyük İmperiyanın kiçik övladları, ya rusların kiçik qardaşları 

kimi saysaq belə, gün gəlir bu balaca qardaşlar və böyümüş 

---

 681 

övladlar ayrı yaşamaq haqqında düşünürlər. Bunu niyə faciə 

kimi qəbul etmək lazımdır? İmperiya iddialarını nə vaxta qədər 

guya ki, təhlükəsizliklə bağlamaq olar? Kimdir sizin 

təhlükəsizliyinizə  qəsd edən? Volski "Moskovski Novosti" 

qəzetində (4. X. 92) yazır: "Biz (yəni Rusiya) Zaqafqaziyadan 

gedə bilmərik, çünki o Şimali Qafqaza yaxındır, Stavropolun 

lap böyründədir". 

Bu məntiqlə demək olar ki, Rusiyanın cənub sərhədlərinin 

təhlukəsizliyi naminə yaxındakı ölkələri – Türkiyəni,  İranı da 

tutmaq lazımdır. Məhz elə bu fikri – son niyyətlərini 

gizlətmədən – açıq-aşkar şəkildə Jirinovski bəyan edir.  

*** 

Hər hansı hakimiyyət açıq, ya gizli şəkildə Sənətkara nifrət 

bəsləyir. Çünki ən küt hökmdarlar belə anlayırlar -onların 

hakimiyyəti yalnız müəyyən vaxt kəsiyinə aiddir. Həqiqi 

sənətkarlar isə  əsrlər boyu şüurlara hakim kəsilir. 

Hakimiyyətlərinin qısa müddətli olmasının heyfini hökmdarlar 

sənətkarlardan çıxır. Sənətkarın tarix müstəvisində müstəqilliyi 

onlara xatırladır ki, özləri vaxtdan asılıdırlar və zaman 

baxımından da fanidirlər.  

*** 

Günəş qüruba ğoğru dığırlandıqca, göy boyu aşağı endikcə 

buludlar daha qəmli görünür və belə yanlış təsəvvür yaranır ki, 

buludlar günəşdən ucadır, günəş onları göydə atıb yerin altına 

gedir.  İbtidai insanları anlamaq olar – onlar şüurlarının 

deduktiv qabiliyyətinə, həndəsi ya astronomik hesablamalara 

deyil, gözləriylə gördüklərinə inanırdılar.  İbtidai insanın dərk 

edə bilmədiyi  əsl dünya – mücərrəd hesablamalarda, şüurun 

gəldiyi mücərrəd nəticələrdədir. Sivil insanın ziddiyyətləri də 

bundan doğur – gözüylə gördükləri və gözlə görünməyən, 

mücərrəd, amma həqiqət olan bildikləri. Nədir belə  fəlsəfi 

mətləblərə girişdim? Bəlkə bu elə Yunanstanın havasıdır, 

adamı  dənizin dayaz yerində "dərin" düşüncələrə  qərq edir. 

Əslində  mən dayazda yox, dənizin dərinlikləri üzərində üzən 

---