T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali

Kutrigurlar ve Utrigurlar oynamışlardır.  İrnek’in ölümünün ardından Avrupa 
Hunları dağıldıktan sonra Hunlar Karadeniz’in kuzeyine Don Nehri’nin doğusuna 
doğru dağılmışlardı
48
. Bu sıralarda Bulgarlar iki zümre halinde yaşıyorlardı: Kuban 
çevresindeki Utrigurlar ve Don Nehri’nin batısına göç eden Kutrigurlar
49
. VI. yüzyıl 
Bizans tarihçisi Agafi onlar için şöyle yazıyordu:  
 
“Hun halkı doğuya dönük olan Meotid Gölü’nün o kısmını iskân edermiş ve Tanais 
Nehri’nin kuzeyinde yaşarmış, tıpkı Asya’da İmey dağlarının ardını iskân eden diğer barbar 
halklar gibi. Tüm bunların adı Hun ya da İskit’miş. Soylara göre bazılarının isimleri ayrı 
ayrı Kutrigur olup diğerleri Utigur, bir başkaları Ultizur, daha başkaları da Vurugund’tur”
50
.  
 
Yine VI. yüzyıl Bizans tarihçisi Prokopos Kasariyski’nin iletmiş olduğu 
efsaneye göre Utrigur ve Kutrigurlar akraba soyları olup Hunlardan ortaya 
çıkmıştır
51
. VI. yüzyıl bir diğer Bizans tarihçisi Menendar’ın aktardığına göre 
Utrigur ve Kutrigurların akrabalık ilişkisi Utrigur önderlerinden birinin; 
Kutrigurların onlarla aynı dili konuştukları, aynı hayat tarzına sahip oldukları, aynı 
giysilerden giydikleri ve kendileriyle akraba olduklarına ilişkin sözleriyle 
onaylanmaktadır
52
.  İşte Hunlar ile bu akraba Ogur Türkleri karışarak Bulgar diye 
bilinen Türklerin kökenini oluşturdular
53
.  
G. Vernadsky VII-VIII. yüzyıllarda Bulgar kağanlarının kendilerini İrnek’in 
torunları olarak saydıklarını ve İrnek’in boyunun Utrigur boyu olarak bilinmeye 
başlandığını ifade etmiştir
54
. Kutrigurlar veya Dengizik’in hâkimiyetindeki boylar 
ise Utrigurların ardından doğuya doğru gittiler. Kutrigurlar V. yüzyılın sonunda 
Dnyeper’in aşağı  kıvrımı ile Azak Denizi arasında kuzey Tauria ve Kırım 
yarımadasının etrafındaki bozkırlarda dolaşıyorlardı ve hatta 488 yılında Kerson 
                                                 
48
Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hun İmparatorluğu, s.125-126. 
49
Kurat, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri, s.109. 
50
Agafiy, O Tsarstvovanii Yustiniana, Perevod M. V. Levçenko, Moskova-Leningrad, 1953, s.147. 
51
Prokopiy İz Kesarii, Voyna S Gotami, Perevod S. P. Kondratyeva, Moskova, 1950,  s.384; Gening, 
Halikov, Rannie Bolgarı Na Volge, s.107. 
52
Gening, Halikov, Rannie Bolgarı Na Volge, s.108. 
53
Kafesoğlu,  Bulgarların Kökeni, s.2-3;
 
Ahmetbeyoğlu,
 
Avrupa Hun İmparatorluğu,
 
s.126; 
Ahmet Taşağıl, “İdil Bulgar Hanlığı”,  Diyanet Vakfı  İslam Ansiklopedisi, C.21, İstanbul, 2000, 
s.472; G. Németh Bulgar ismini Türkçede “karıştırmak” anlamına gelen ve –i eklenmesiyle “karışık” 
anlamını alan “Buyla” kelimesinden türediği görüşünü kabul etmiştir. Nemeth bu etimolojiyi Hunlara 
göre yaptığı tarihi açıklama ile doğrulamıştır. Ona göre Atilla’nın ölümünden sonra (455) Hunlar 
Karadeniz’in kuzeyine çekildiler ve Ogurlar da doğudan buraya geldiler (463). Böylece karıştılar. 
Gyula Németh, Attila ve Hunları, Çev. Şerif Baştav, Ankara, A. Ü. DTCF Yayınları, 1982, s.121. 
54
Vernadsky, Ancient Russia,  p.153. 
 
27

---

valisi ile Bizans imparatoru Zenon bunların baskılarından dolayı sekiz yıl önceki 
depremde yıkılan Kerson surları ve kulelerini yeniden yapmayı uygun 
bulacaklardı
55
. Kutrigurlar ve Utrigurların yanı  sıra Kuzey Kafkasya bölgesinde 
Sabirler veya Savirler olarak bilinen üçüncü bir Hun boyu daha vardı. Ayrıca Bulgar 
adı da artık kaynaklarda açıkça zikrediliyordu. 
Bulgar adının ortaya çıkmasıyla ilgili ilk itimat edilebilinecek kayıt VII. 
yüzyılda yaşamış Grek tarihçi Antakyalı  İonnes’e atfedilmektedir. Yazar 
“Boύλγαροι” şeklinde ifade ettiği Bulgarların 480 yılında Bizans İmparatorluğu ile 
ittifak tesis etmek istediklerini belirtmiştir
56
. Bizans İmparatoru Zenon (474-491) 
Hunlarla ki, artık Bulgarlar olarak zikredilmeye başlanmışlardı, iyi münasebetler 
tesis etmek istiyordu. Bizans İmparatoru Aşağı Tuna’da ortaya çıkan Bulgarları 
reisleri Buzan’ın idaresinde Theodorik’in Doğu Gotlarına karşı müttefik sıfatıyla 
davet etmişti
57
. Rasonyi’nin de işaret ettiği üzere, burada zikredilen “Bulgarlar” 
Kutrigurlar olabilir
58
. Bulgarlar bu çatışmada Gotlara mağlup olmuşlardı. Hatta 
Gotlar 488’de İtalya’ya muhaceret ederken Gepidler ile ittifak yapan Bulgarlar Sava 
Nehri’nde onlarla çarpışmış ve kumandanları Buzan hayatını kaybetmişti
59
. 
Bulgarlar 489, 493, 499 ve 504’de Trakya’ya saldırdılar
60
. Bizans İmparatoru 
507’de Bulgarlara karşı uzun bir duvar yaptırmıştır. Bulgarlar 513-515 tarihleri 
arasında Vitalianus ayaklanmasında aktif bir rol oynamışlardır. 518 ve 529-530 
yıllarında Illyricum’a saldırdılar. 535 ve 539’da Moesia’yı  işgal ettiler. 550’lerde 
bazı Bulgarlar Hıristiyanlığı kabul etti ve Iordanes’in verdiği bilgilere göre ise 
Karadeniz’in kuzeyindeki kasabalarında yaşadılar
61
. 
Suriyeli vakıa yazarı Zahariya Ritor 555 yılında Bulgarlardan Derbent 
boğazından kuzeye doğru olan Hazar Denizi’nin ötesinde yaşayan bir halk olarak 
bahsetmiştir. Onun rivayeti ise şöyledir:  
                                                 
55
A. e.,  p.153-154. 
56
Zımonyı, The Origins Of The Volga Bulgars, p.35; Geninig, Halikov, Rannie Bolgarı Na Volge, 
s.105. 
57
Lászlo Rásonyi, Dünya Tarihinde Türklük, Ankara, İdeal Matbaa, 1942, s.75; İbrahim Kafesoğlu, 
Bulgarların Kökeni, s.1-2; Vernadsky, Ancient Russia, p.160.  
58
Golden, Hazar Çalışmaları, s.42. 
59
Artamanov, Hazar Tairihi, s.108. 
60
Vernadsky,  Ancient Russia, p.152-153. 
61
Zımonyı,  The Origins Of The Volga Bulgars, p.39; Artamanov, Hazar Tarihi, s.108-114; 
Vernadsky, Ancient Russia, p.162-174. 
 
28

---