T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali

Heracleios’la çok sıkı dostluk ilişkileri vardı ve İmparator’un ölümünden sonra, onun 
ihsanlarına mazhar olduğu için, çocuklarına ve karısı Martina’ya da sadık kalmıştı…”
91
.  
 
Kroniğin bu kaydından Kubrat’ın vaftiz edildiği ve Hıristiyanlığı 
benimsediği sonucu çıkarılabilir. Fakat bu görüşü destekleyecek herhangi bir delil 
yoktur. Ayrıca eğer Kubrat Hıristiyanlığı kabul etseydi o zaman bu dinin onun 
ülkesinde ve Bulgar boyları arasında yayılması gerekirdi. Böyle bir veri mevcut 
olmadığı gibi onlara ait mezarların eski Türk geleneğine göre defnedildiği 
bilinmektedir. Kubrat’ın vaftiz olduğunu düşünen G. Vernadskiy’e göre Onun 
ülkesinde Hıristiyanlığı yaydığına dair hiçbir malumat yoktur. Bundan dolayı onun 
Hıristiyanlık inancını uzun süre koruduğu  şüphelidir. Büyük ihtimalle halkının 
büyük bir kısmının karşı olmasından dolayı  Hıristiyanlıktan vazgeçerek Altay 
kökenli olduğu tahmin edilen eski inancına geri dönmüştür
92
. 
Kaynaklar, Kubrat’ın hayatının tam kronolojisini oluşturma imkânını 
tanımamaktadır. Hiç kuşkusuz daha gençliğinde Bizans sarayı ile bağlantılı olmuştu. 
Patrik Nikephoros’un yazdığına göre: 
 
 “619  yılında Hun boyunun efendisi (Yunancada kirios) arhontları ve doriforları 
(mızraklı askerleri) ile birlikte imparatordan kendisini Hıristiyanlığın gizlerine dâhil 
etmesini dileyerek Bizans’a geldi. İmparator (Heraklios) da onu istekli bir şekilde kabul etti 
ve Roma’nın arhontları Hun arhontlarını Tanrısal kubbede evlat edindiler, bunların 
kadınlarını da – eşleri olarak. Tanrısal gizlere dâhil edilenlere imparatorluk hediye ve 
unvanları bahşedilmiştir:  İmparator bunların önderini “patrik” unvanına layık bulmuş ve 
hediyelerle Hun Devleti’ne (geri) bırakmış”
93
. 
 
Bu bilgiler kaynakta ismi geçmese de bazen Kubrat’ın vaftiz edilmesi ile 
ilgilendirilmektedir
94
. Bu görüşlerin aksine olarak J. Marquart Bizans sarayında 
vaftiz edilen kişinin Bulgar-Dulo hanedanın kurucusu ve Kubrat Han’ın amcası olan 
Hun-Ogur Reisi Organa olduğunu belirtmektedir
95
. Zira Bizans tarihçisi Nikephoros 
Kubrat’ın bu unvan ile daha sonra 632-635 yıllarında ödüllendirildiğini 
yazmaktadır
96
. Buna göre 619 yılında Organa, ya da başka bir “Hun” önderinin 
                                                 
91
Artamanov, Hazar Tarihi, s.161. 
92
Vernadsky, Ancient Russia, p.200. 
93
Raşev, Velikaya Bolgariya, s.38; Artamanov, Hazar Tarihi, s.211. 
94
Zlatarski, İstoriya Na Blgarskata, s. 94; Vernadsky, Ancient Russia, p.198. 
95
L. N. Gumilev, Eski Türkler, Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul, Selenge Yayınları,  2004, s.255. 
96
Raşev, a. y. 
 
34

---

vaftiz edildiğini tahmin edebiliriz
97
. Burada bahsi geçen Hun Beyi’nin Avarların ya 
da Türklerin vassallarından birisi olması da muhtemeldir. Esasen Hun Beyi’nin 
vaftiz olup olmadığı da net değildir. Büyük ihtimalle Bizans ona hediyeler ve unvan 
vererek temsil ettiği Hunlarla ilişkilerini güçlendirmeye önem vermiştir
98
. Ayrıca, 
Patrik Nikephoros’da “Hunlar” ve “Bulgarlar” eşdeğer etnonim durumundadır. 
Kuşkusuz 619 yılında Bizans diplomasisi Kırım’daki Bizans varlığını korumak için 
kendilerine müttefik temin ederek Bulgar soylularını İmparatorluk tarafına çekmeyi 
başarabilmiştir. Ayrıca, Sasanilerle sürmekte olan ağır savaşta yeni bir müttefik 
yarar sağlayabilirdi
99
. Bu davranış I. Jüstiniyen zamanında (525-565) Utrigur önderi 
Grod’un (Gord’un) vaftiz edildiği siyasetin devamı niteliğindedir. Nitekim Hunlar 
arasında misyonerlik faaliyetleri sonucunda Onogur Piskoposluğu tesis edilmişti
100
. 
Organa tanınmış bir kişiydi. Çünkü Kubrat’ı onun ismi ile belirlerler. İşaret 
edildiği gibi, benzerlik çok uzak olsa da belki “Bulgar Hakanlar Listesi”ndeki 
Gostun’un ta kendisidir. Başka bir fikre göre kendisi bağımsız bir Türk Hanı idi ve 
kendisine Azak Denizi ile Kafkasya arasındaki mahalli boylar bağlanmıştı. Çin 
kaynağı kendisine Mo-ho-t’un-hou (Bahadır-prens) demektedir. 630-631 yıllarında 
Gök-Türk Kağanlığı’nda iktidar mücadelesi çerçevesinde iç savaş  çıkmıştır. Bu 
savaş  Aşina soyunu destekleyen Nuşibi boyları konfederasyonu ile Orta Asya’da 
iskân bölgesine sahip olan Dulu boylarının konfederasyonu arasındaydı. Mohodu-
heu Dulu kolundandı veya onlardan destek görüyordu. Kendisi amcası Tung 
Yabgu’yu öldürüp tahta geçmiş. Fakat kendisi de savaşta ölmüş. Bu da görünüşe 
göre onun yeğenine Kağanlık merkezi ile olan zayıf ilişkileri kesmesine ve kenar 
tabi bir vilayetten yönetici Dulo soyu başta olmak üzere bağımsız saha kurmasına 
sebep vermiş ki, kendisi de Organa’nın yeğeni olarak, muhtemelen kız kardeşinin 
oğlu  şeklinde bu soya tabiymiş
101
. R. Raşev’e göre Bulgar boylarının merkezden 
ayrışması bir sonucu daha doğurmuştur:  
 
                                                 
97
Artamanov, Hazar Tarihi, s.220. 
98
A. e., s.212. 
99
İstván Zımonyı, “Bulgarlar ve Ogurlar”, Türkler, C.II, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 
s.611. 
100
Artamanov, Hazar Tarihi, s.214. 
101
A. e., s.217-218; Golden, Hazar Çalışmaları, s.55; Taşağıl,  Gök-Türkler I, s.93; Raşev, 
Velikaya Bolgariya, s.38-39. 
 
35

---

“Bulgarlarla aynı soydan olan ve onların daha doğusunda aşağı  İtil ile kuzey-batı 
Hazar yanında yerleşmiş olan Hazarlar iç savaşta Nuşibileri desteklemişlerdi. Bu 
Bulgarlarla Hazarlar arasındaki düşmanlığın sebebiydi. Zira bu düşmanlığın sonucunda 
Bulgar toprakları 30 yıl sonra Hazarlar tarafından zapt edilecekti”
102
.  
 
Büyük Bulgar Devleti’nin kurulması esnasında uluslararası durum da 
Kubrat’ın başarısı için son derece uygundu. 630-631 yıllarında Batı Gök-Türk 
Kağanlığı’nda iç çatışma başlamıştı. Doğu Gök-Türk Kağanlığı ise Çin’in darbeleri 
neticesinde düşmüş ve 50 yıllığına varlığına son vermişti
103
. Tüm bunlar sahibi 
oldukları uzak batıya ilişkin Türk taleplerine son vermiş ve Bizans-Pers 
çatışmasında yerel boyların rolünü arttırmıştı. 626 yılına doğru Persler henüz 
inisiyatifi ellerinde bulunduruyorlardı. Fakat Avar ve onlara tabi Slavlarla birlikte 
organize edilen Konstantinopolis’in başarısız ablukası iki müttefikin hızlı batışına 
işaret edecekti
104
. Theophanes’in belirttiği üzere Bizans doğuda Türk-Hazarlarla 
ittifak tesis etmiştir. Hazarların indirdiği darbeler Sasanilerin gücünü kırmış ve bir 
sonraki yılda  İmparator Herakleios kadim Ninive’nin savunma duvarları altında 
onlara ölümcül darbe indirmiştir. Daha sonra ise Dastagerd’teki Şah rezidansından 
Sasani hanedanının hazinelerini almıştır
105
.  
Böylece 630 yılına doğru Bulgar boyları Utrigur ve Kutrigurlar Gök-Türk 
Kağanlığı’na ve Avarlara doğrudan bağımlı olmaktan kurtulmuşlar. Fakat bu olay 
siyasi gösteriş ve askeri çatışmasız gelişerek, doğal bir süreç şeklinde işlemiştir. 
Çünkü Kubrat Türk geleneklerini reddetmediği gibi bunlarla bağını da korumuştur. 
Devlet oluşumunun daha önemli etkeni Avarlarla ilişkilerde ortaya çıkmıştır. 
631-632’de Avarlarla Kutrigur Bulgarları arasında iç savaş başlamıştır. Kağan 
Bayan’ın vefatından sonra Avar ve Kutrigur-Bulgar olmak üzere iki grup taht için 
kendi adaylarını  çıkarmış. Bunun sonucunda silahlı çatışma çıkmış ve bunu da 
Avarlar kazanmıştır. Sağ kalan 9000 Kutrigur-Bulgar ise komşu Bavarya’ya hareket 
etmişler. Orada Kral Dagobert onlara acıyarak kabul etmiş ve sonrasında ise 
                                                 
102
Raşev, Velikaya Bolgariya, s.39. 
103
Geniş bilgi için bkz.: Taşağıl, Gök-Türkler I, s.82-93. 
104
Vernadsky,  Ancient Russia, p.199; Avarların 626’daki İstanbul kuşatması için bkz.: İsmail 
Mangaltepe, “Avar Tarihinin En Önemli Savaşı: 626 İstanbul Muhasarası”,  Karadeniz 
Araştırmaları, Sayı 10, s.1-24. 
105
S. A. Pletneva, Hazarı,  Moskova, İzd. Nauka, 1986, s.19; Vernadsky, Ancient Russia, p.202; 
Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, 6. bs., Ankara, AKDTYK TTK 
Yayınları, 2006, s.96. 
 
36

---