T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali

Avar Kağanı’nın hükümdarlığını tanıyan bozkır halklarının birine ait olması da imkânsız 
değildir”
72
.  
 
 
Avarlar 558’de Onogurları, Barsilleri, Savirleri yenerek Kutrigurları 
hâkimiyetleri altına aldılar
73
. Avarlar kısa sürede Kutrigurlar ile ittifak kurmuşlar ve 
onların teşvikiyle Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlara gelmişlerdi. Sonra da 
Utrigurlara saldırmışlardı. Daha sonra Avarlar Karpatlar’da yaşayan Antlara 
saldırmışlar, 567’de Langobardlarla ittifak yaparak Gepidleri ortadan kaldırmışlar 
ve Pannonya’ya hâkim olarak Avar Kağanlığı’nı kurmuşlardı
74
. Böylece Bulgar 
boylarından Kutrigurlar kaderlerini Avarlara bağlarken Utrigurlar da Gök-Türk 
hâkimiyetini tanıyordu. Nitekim 576 yılında Bizans elçisini karşılayan Gök-Türk 
ileri geleni Türk-Şad Bizans’ın Gök-Türklerden kaçan (U)Varhonitlerle olan tüm 
münasebetlerinden haberdar olduklarını ve (U)Varhonitleri eninde sonunda 
çiğneyeceklerini belirterek, Utrigurları itaat altına aldıklarını bildirmişti. Zaten kısa 
bir süre sonra da Gök-Türkler Kırım’daki Kerç kalesini fethetti
75
. Böylece Gök-
Türk hâkimiyeti Karadeniz’in kuzeyine kadar ulaştı. Fakat Doğu Avrupa’da Gök-
Türklerin hâkimiyeti fazla uzun sürmedi. Zira 581 yılında Gök-Türk Kağanlığı’nda 
başlayan iç savaş idarecilerin dikkatini Kuzey Kafkasya’nın batısı ve Karadeniz’in 
kuzeyindeki sahadan uzak tuttu. Gök-Türkler 600’lerde zayıflayınca Avarlar bu 
bölgeyi tekrar işgal ettiler
76
. Bu durum Avarların 626 yılında başarısız  İstanbul 
kuşatmasından sonra Bulgar Türklerinin bir devlet teşekkülü kurmalarına zemin 
hazırlayacaktı. 
 
1.1.2. Kubrat Han ve Büyük Bulgar Devleti 
Kubrat Han ve Büyük Bulgar Devleti tarihiyle ilgili itibar edilecek kaynaklar 
arasında ilk sırada 765-766 yıllarında yazıldığı tahmin edilen “Bulgar Hakanlar 
                                                 
72
Samuel Szádeczky-Kardoss, “The Avar”, The Cambridge History Of Early İnner Asia, Ed. By 
Denis Sinor, Cambridge University Press,1990,  p. 222. 
73
Fehér, Bulgar Türkleri, s.30. 
74
Artamanov, Hazar Tarihi, s.147-148; Peter B. Golden, “The Peoples Of  The Russian Forest Belt”, 
The Cambridge History Of Early İnner Asia, Ed. By Denis Sinor, Cambridge University 
Press,1990, p. 260.; Vernadsky, Ancient Russia, p.180-181. 
75
Taşağıl, Gök-Türkler I, s.33-34. 
76
Zımonyı, The Origins Of The Volga Bulgars,  p.39. 
 
31

---

Listesi” adlı Grekçe kitabe yer alır. Bulgar tarihinin başlangıcını daha eskiye 
çekmek amacıyla “Bulgar Hakanlar Listesi”ni düzenleyen kişi listede ilk sırada yer 
alan Avitohol’ün 300 yıl yaşadığını belirtmiştir. İktidara gelişini ise On İki Hayvanlı 
Türk Takvimi ile tarihlendirilmiştir. Buna göre Avitohol “dilom-tvirem”de, yani 
yılan yılının dokuzuncu ayında iktidara gelmiştir ki, bu da 153 yılına tekabül eder ve 
Attila’nın ölüm yılı (453 yılı) ile örtüşür. Listede Avitohol’den sonra gelen İrnek 
150 yıl yaşamış yine aynı  yıl ve ayda iktidara gelmiştir.  İrnek, 603 yılında 
ölmüştür
77
.  İsimlikteki bu efsanevi tarihlendirme görünüşe göre Büyük Bulgar 
Devleti’nin kurucusu olan Kurt’un İrnek’in doğrudan varisi sayılabilmesi için 
yapılmıştır
78
.  
İrnek’ten sonra ve Kubrat’a kadar, “Bulgar Hakanlar Listesi”ne göre Ermi 
soyundan
79
 Gostun idaredeymiş. O, “2 yıl yönetmiş”.  İktidarı ona “Dox. S.-
tvirem”de yani domuz yılının dokuzuncu ayında vermişler
80
. G. Vernadsky 
Gostun’un idaresini şöyle yorumlamaktadır: 
 
 “Avarların ilk saldırılarından hemen sonra Kutrigur Kağanı Avar Kağanı’nın 
vassalı olmayı kabul etti. Kağan 582 yılında Gostun’u Kutrigurların Kağanı olarak atadı. 
Gostun’un isminden hüküm çıkarırken onun bir Kutrigur’dan ziyade Ant olabileceğini 
belirtmek gerekir”
81
.  
 
 
Fakat bu düşüncesini somutlaştıracak bir delil sunamamaktadır. Kadim 
Bulgar takvim kayıt karakteri hakkındaki kendi tahminlerinden hareketle farklı 
yazarlar onun iktidarını 603-605 ya da 628-630 yıllarına götürürler
82
.  
Gostun ismi başka yazılı kaynaklardan bilinmez. Onun özel statüsü 
kendisinde Kağanlığın batı  sınır bölgesinde Bulgar boyları üzerinde Türk 
Kağanı’nın valisini ya da daha ziyade Kubrat’ın çocukluk döneminde onun yerine 
                                                 
77
Ali Ahmetbeyoğlu, “Bulgar Hakanlar Listesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, Ayrı bs., İ. Ü. 
Ed. Fak. Basımevi, 1994, s.1-3. 
78
Raşo Raşev, “Velikaya Bolgariya”, İstoriya Tatar S Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom II 
Voljskaya Bulgariya i Velikaya Step, Kazan, İzd. Ruhil, 2006, s.37. 
79
F. Altheim “Ermi” boyunu, Pseudo-Avarlar’ın çıktığı bölge anlamına gelen “ermi (kermi)-chion” 
adıyla özdeşleştirmektedir; ancak, ibarenin ilk kısmında geçen boy adı Tuna Bulgarları arasında 
bilinmekteydi, Artamanov, Hazar Tarihi, s.218; Başka bir görüşe göre Ermi, devletin esas hâkim 
hanedanı Dulo’ya evlilik yoluyla bağlanan soydur, Ahmetbeyoğlu, Bulgar Hakanlar Listesi, s.3. 
80
Ahmetbeyoğlu, a. y. 
81
Vernadsky,  Ancient Russia, p.197. 
82
Raşev, a. y. 
 
32

---

bakan vasisini görme imkânını vermiştir. Bazı tarihçiler onun Kubrat’ın dayısı 
Organa ile aynı kişi olduğunu kabul eder
83
. Bazı yazarlar bunun imkânsız olduğunu 
düşünür, çünkü “Liste”de Organa’nın doğrudan ismi anılmamaktadır ve onu ayrı bir 
Türk Hanı olarak görürler. Buna göre onun ölümünden sonra ve Büyük Bulgar 
Devleti kuruluncaya kadar yerine bakan (genel vali şeklinde) Gostun idare etmiş
84
. 
Bununla birlikte Gotsun, Avitohol ve İrnek’in yarı efsanevi yönetiminden sonra ilk 
gerçek Bulgar idarecisi konumundaymış. 
Gostun’un kısa süreli idaresi (genel valiliği) sonrasında “Liste”nin bildirdiği 
gibi tahta Kurt geçmiş. Kendisi 60 yıl hüküm sürmüş
85
 ve Dulo
86
 soyundanmış. 
İktidara ise “Şegur-veçem”de yani sığır yılının üçüncü ayında gelmiş
87
. Bazı 
tarihçiler Kurt’un iktidar yılı sayısını hayatının toplam yıl sayısı olarak kabul eder 
ve farklı  şekilde hesaplarlar. “Liste”nin son zaman açısından ayarlama denemeleri 
uyarınca bunlar 605-665 yılları arasıdır
88
.  
Kurt’un Kubrat olduğu çoktan tespit edilmiştir. Doğu Avrupa’da VII. 
yüzyılın en ciddi siyasi figürlerinden biri olarak onun ismi farklı kaynaklarda 
Kobrates, Kvuratos, Kubratos, Krobatos, Ketrades, Hudbadr, Hudbaat, Hubraat 
olarak bilinmiştir
89
. Bu adın Türkçe olduğu ve “toplayan” yani halkı, devleti bir 
araya getiren manasına geldiği araştırmacılarca kabul edilmiştir
90
. Onun hayatı 
hakkında çok az bilgi vardır. Nikiu Patriği ve tarihçi İoannes’in kronikleri VII. 
yüzyılda düzenlenmiş olup şöyle bildirmektedir:  
 
“Hunların prensi ve Organa’nın yeğeni olan Kubrat, gençliğinde vaftiz olmuş, 
Konstantinopolis’de Hıristiyan bir çevrede yetişmiş ve hükümdar sarayında büyümüştü. 
                                                 
83
V. N. Zlatarski, İstoriya Na Blgarskata Drjava Prez Srednite Vekove, T.I. Prvo Blgarsko 
Tsarstvo, Çast 1. Epoha Na Huno Blgarskoto Nadmlşçie, Sofiya, 1994, s.84-88. 
84
Artamanov, Hazar Tarihi, s.218. 
85
Zlatarski’ye göre Kurt veya Kubrat 584’ten 642 yılına kadar 58 yıl müddetince hüküm sürmüştür, 
Zlatarski, İstoriya Na Blgarskata, s.84. 
86
Dulo sülalesi Asya Hun Hükümdarı Mo-tun (M.Ö. 209-174)’dan itibaren Hun Tanhularını 
yetiştiren Tu-ku ailesiyle aynıdır. Bu sebeple Bulgar Hanları Asya Hun Tanhuları ile aynı köke 
bağlanır, İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, 15. bs., İstanbul, Ötüken Neşriyat, 1984, s.190-
191. 
87
Ahmetbeyoğlu, Bulgar Hakanlar Listesi, s.3. 
88
Raşev, Velikaya Bolgariya, s.37-38. 
89
Gy. Moravcsik, Byzantinoturcica, I-II, Budapest, 1958, s.161-162; Ali Ahmetbeyoğlu, “Kubrat 
Han ve Büyük Bulgar Devleti’nin Kuruluşu”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 13, 2007, s.35. 
90
Kafesoğlu, Bulgarların Kökeni, s.12-13. 
 
33

---