Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SƏHRALAŞMANIN ARXA PLAN SƏVİYYƏSİ
| Deqradasiya dedikdə, torpağa təsir edən bir və ya bir neçə proseslərin birləşməsi ilə sərvətlərin potensialının azalması nəzərdə tutulur: su eroziyası, külək defilyasiyası və bu цнсцрля- рин бир-бири иля чульалашмасы, münasib hallarda təbii bitki ö rtüyünün müxtəlifliyinin və ya həcminin uzunmüddətli azal- ması və həmçinin torpaqların şorlaşması вя шоракятляшмяси. Səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə BMT Konфранsının mətnində ciddi quraqlıq və/və ya səhralaşmaya məruz qalan ö lkələrdə, xüsusən də Afrikada (1994) səhralaşmaya belə tərif verilir: “müxtəlif amillərin o cümlədən, iqlim dəyişmələri və insan fəaliyyəti nəticəsində quraq, yarımquraq və quraq subhumid regionlarda torpaqların deqradasiyası”. SƏHRALAŞMA GÖSTƏRİCİLƏRİ (Desertification Indica- tors) – səhralaşma prosesinin xüsusiyyətini və dəyişməsini gös- tərən vəziyyətlərin mövcudluğu, kəmiyyəti və ya dəyişməsinin statistik məlumatları və ya hadisələridir. Səhralaşma proseslərinin göstəricilərini bu kateqoriyalar üzrə ayırmaq olar: monitorinq səviyyəsi və müxtəlif göstəricilərə görə dəyişmə növü üzrə (cədvəl 5,6,7). Cədvəl 5 Monitorinq səviyyəsinə görə səhralaşma göstəriciləri Qlobal x Regional x Milli (yerli) Albedo xx Toz fırtınalarının tezliyi Yağıntılar xx Torpaqların eroziyası Şorлашма Bioloji məhsuldarlıq Biokütlənin vəziyyəti İqlim xx Torpağın tərkibində azotun miqdarı xx Şorлашма Məhsuldarlıq xx Əhalinin рифащ щалы sağlamlığı Əhalinin münasibəti xx — — x qlobal göstəricilər və regional göstəricilərin 50%-ə qədəri peyk məlumatlarına görə təyin edilə bilərlər xx dolayı göstəricilər 100 Cədvəl 6 Dəyişən siniflərə görə səhralaşma göstəriciləri Fiziki Torpaq Su Yerin səthi Сямяряли dərinlik, üzvi komponentlər, qaбыг, toz, toz tufanları, şorlaşma və карбонатлардан yuyulma Qrunt sularının дяринлийи вя keyfiyyəti, səth sularının vəziyyəti, drenaj sistemlərinin vəziyyəti, ç irklənmə вязиййяти Əks etdirmə xüsusiyyəti Bioloji və aqronomik Bitkilər Heyvanlar Bitki örtüyü, yerüstü biokütlə, məhsul, доминант növlərin paylanması və təkrarlanması Доминант növlər,ev heyvanlarının sayı, sürünün tərkibi, məhsuldarlıq Сосиал Торпаглардан истифадя Мяскунлашма Ящалинин ясас эюстяриъиляри Сосиал просесляр Suvarılmada dəyişikliklər, dəmyə əkinçilik, mal-qaranın otarılması, dağ – мядян sənayesi, odun tədarükü, turizm, sudan istifadə Yeni qəsəbələr, əhalinin genişlənməsi, atılmış йашайыш məntəqələri, йашайыш məntəqələrinin müxtəlifliyi Əhalinin quruluşu və demoqrafiya indeksləri, qidalanma, sağlamlığın qorunması Münaqişələr, miqrasiyalar, əhalinin yerləşdirilməsi, yaşayış vasitələri 101 Ъядвял 7 Səhralaşma indikatorlarının təsnifatı Dinamik xarakteristikaya görə İstifadə ü suluna görə Dягиглийиня görə (P) Indikasiya əlamətinə görə Məkan əhatəsinə görə Эенезися эюря Gеоинформасийа системи блокуна görə Dinamik (suksesiv) Statistik Birbaşa Dolayı Məntiqi Daimi (P>0,9) Dəyişən (P=0,7-0,8) Nisbi (P=0,4-0,6) Müsbət Mənfi Zonal Ландшафт Regional Biogeosenoложи (bəsit) Yerli Populyasiyalı Fərdi Geofiziki Meteoroloji Geoloji Hidroloji Torpaq- geokimyəvi Bioloji Antropogen Мясафядян юлчмя (fotoşəkilli, çoх spektrallı, televiziya, infraqırmızı, mikrodalğalı, radar, lazer və s.) Təbii (bax, əvvəlki sütun) 102 SƏHRALAŞMA MEYLLƏRİ (Desertification Trend) – səhralaşma prosesinin zaman üzrə yayılması və dərəcəsi səbəblərinin dəyişməsi. SƏHRALAŞMANIN AEROKOSMİK MONİTORİNQİ (Aerial and space monitoring of desertification) –səhra ekosistemlərinin dağılması göstəricilərinə və quruluşa nəzarətə, foto şəkillər, təyyarələrdən, peyklərdən və kosmik aparatlar- dan olan geofiziki ölçmələrin vəziyyəti və dinamikasına müşa- hidə sistemi. SAM ekoloji monitorinqin (bax) yerüstü biosfer stansiyalarına, stasionarlara və əsas sahələrə əsaslanaraq, aerokosmik şəkillərdə təyin edilən və oxunma əlamətlərinin regional və uzaq ekstrapolyasiya metodları ilə yayılan göstəricilər (bax) üzrə səhralaşma proseslərinə nəzarət edir. SƏHRALAŞMANIN ANTROPOGEN AMİLLƏRİ (Anthropogenic factors of Desertification) – səhralaşmanın insan fəaliyyəti ilə şərtləşdirilmiş və verilən prosesin характерик xüsusiyyətlərini təyin edən səbəbləri. Adətən təbii amillər fonunda фяалиййят эюстярмякля onların təbii mühitə təsirini gücləndirə, zəiflədə və ya tamamilə арадан галдырма имканына малик олурлар. SƏHRALAŞMANIN ARXA PLAN SƏVİYYƏSİ (Deser- tification background level) –ətraf mühitin səhralaşma proses- lərinя мяруз галмайан vəziyyəti. SƏHRALAŞMANIN DÜNYA ATLASI (World Atlas of Desertification) – torpaqların səhralaşması\deqradasiyasının coğrafi “yerləşməsini” və miqyasını əyani surətə göstərilməsi məqsədilə, 1992-ci ildə BMT –nin ətraf mühit və inkişaf üzrə BMTİP tərəfindən çap edilmişdir. Atlas üç bölmədən ibarətdir: qlobal, qitə, ayrı-ayrı (kon- kret) tədqiqatlar. Atlasda yerləşdirilmiş xəritələrin böyük hissəsi QLASOD-un metodikası və məlumatları əsasında tərtib olunmuşdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|